Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

De Waarheid van den Christelijken Godsdienst, uit deszelfs inwendige Voortreffelijkheid betoogd. Naar het Engelsch van den Heere Jenyns. Geheel op nieuw bewerkt en vermeerderd. In aen Hage, bij J. Immerzeel, Jun. 1806. In gr. 8vo. 126 Bl.

Al voor lang was het oorspronkelijk Werkje van den Heere jenyns aan den Recensent bekend, en herinnert hij zich, hoewel hij het, over 't geheel genomen, met genoegen las, daar tegen bij zichzelven de

[p. 240]

meeste bedenkingen te hebben ingebragt, welke door den Omwerker van hetzelve geopperd worden. De Heer jenyns, namelijk, een man van aanzien en geleerdheid, weleer tot de klasse der Ongeloovigen behoord hebbende, zette zich vervolgens tot een naauwkeurig onderzoek van den Christelijken Godsdienst, met het gevolg, dat hij van deszelfs Goddelijken oorsprong overtuigd wierdt, en het bewijs, welk die omwenteling bij hem hadt voortgebragt, in eene ontwikkelde voordragt, zijnen Landgenooten mededeelde. Dit bewijs was eeniglijk en geheel ontleend van de inwendige voortreffelijkheid, behelzende een betoog, dat zodanig een stelzel van Godsdienst en Zedeleere, als in de Euangelien voorkomt, met geene mogelijkheid het werk heeft kunnen zijn van eenig mensch, of eenig bijzonder genootschap van menschen, en nog veel minder van die geringe, onweetende en ongeleerde mannen, welke dit met zulk een gelukkig gevolg aan de waereld ontdekten en bekend maakten; en dat dit derhalven, buiten twijfel, moet bewerkt zijn door tusschenkomst eener Goddelijke magt, dat is, dat het zijnen oorsprong aan God moet verschuldigd zijn. Zoo veel kragts stelde de Heer jenyns in dit bewijs, dat hij hetzelve, afgescheiden van de, dus genoemde, Historische bewijzen, de Voorzeggingen, de Wonderwerken, het Leeven, Lijden en de Opstanding des Zaligmaakers, als alleen voldoende en volkomen aanmerkte. Dit mishaagde veelen, welke in die bewijzen geen klein belang stellen. Onder deeze bevondt zich een man van smaak en kunde, die, van het Werkje van den Heere jenyns tot onderwijs zijner kinderen zich bedienende, dat gebrekkige opmerkte, en daarom te raade wierdt, het Geschrift in zoo verre om te werken en uit te breiden, dat de ontbreekende Historische bewijzen, niet bij wijze van aanteekeningen, maar in den tekst zelven, en met des Schrijvers redeneeringen onmiddelijk verbonden, wierden ingelascht. Dit alles geschiedde in de Engelsche taal, te Amsterdam bij den Heer geyler en Comp. gedrukt, uit welke het nu in het Nederduitsch vertaald ten voorschijn is gekomen. De meeste deezer bijzonderheden zijn overgenomen uit het Voorberigt van den kundigen en achtenswaardigen Heere lublink, voor dit Werkje geplaatst. Hierop volgt eene Opdragt des Vaders aan zijne Kinderen, in welke hij, onder andere, aan dezelven verslag doet van

[p. 241]

de bijgevoegde invullingen, en van de redenen voor zijn doen. Recensent heeft thans voor zich liggen een Exemplaar, door den hem onbekenden Bewerker aan den Uitgeever van dit Maandwerk gezonden, waarin dezelve de moeite wel heeft willen neemen, zijne invullingen enz. door aanstreeping met de pen aan te wijzen. Dezelve zijn menigvuldig, doch met het oorspronkelijke in een zeer goed verband gebragt.

Zonder de paalen van zijn bestek te overschreeden, ziet Recensent geene kans tot een doorloopend verslag van den inhoud deezes Geschrifts. Intusschen kan hij van zich niet verkrijgen, de Leezers van des Heeren jenyns' denkwijze geheel onkundig te laaten. Van hier dat hij de moeite zich wel wil getroosten, de drie Voorstellen, onder welke dezelve zijn bewijs bevat, af te schrijven.

‘Eerste voorstel. Wij bezitten thans een boek, onder den tijtel van Nieuwe Testament.

Tweede voorstel. Uit dit boek kan een geheel nieuw stelsel van Godsdienst afgeleid worden, zoo met betrekking tot het voorwerp, als tot de leerstellingen, niet alleen oneindig verheven boven, maar zelfs niet te vergelijken met iets dat ooit te voren in 's menschen hart is opgekomen.

1.	Dit voorwerp of doelwit, hetwelk strekt om dit leven te beschouwen, als een staat van beproeving, om ons voor te bereiden tot het Koningrijk der nemelen, en ons geschikt te maken om de zaligheden daarvan te smaken, is nieuw, en echter met de rede overeenstemmende.
2.	Deze leerstellingen bevatten denkbeelden van god en den mensch, en van het tegenwoordig en toekomend leven, volstrekt niet gelijkende aan eenig ander denkbeeld, immer aan de hand gegeven vóór deze bekendmaking.
3.	Wordt de meerdere verhevenheid van dezen Godsdienst betoogd: a. Uit het persoonlijk karakter van deszelfs Stichter. b. Uit den staat van den Godsdienst vóór zijne verschijning op aarde.

Derde voorstel. Uit dit boek kan ook verzameld worden een stelsel van Zedekunde, in welk ieder zedelijk gebod, gegrond op de rede, tot een hooger trap van zuiverheid en volmaaktheid gebragt is,

[p. 242]

dan in eenig ander van de voornaamste wijsgeeren, in vorige tijden: - waarin geen gebod, dat op eene valsche stelling steunt, gevonden wordt; - en menig nieuw gebod is bijgevoegd, voornamelijk overeenstemmende met het nieuw ontwerp of doelwit van dezen Godsdienst.

1.	De Geboden, gegrond op de rede, zijn tot een hoogeren graad van zuiverheid en volmaaktheid, door den Christelijken Godsdienst, gebragt.
2.	De Geboden, steunende op valsche stellingen, zijn door denzelven verbeterd.
3.	De nicuwe voorschriften zijn meer overeenstemmende met het oogmerk van dezen nieuwen Godsdienst, in tegenoverstelling van de meest beroemde Heidensche deugden.’

Uit dit alles maakt de Heer jenyns het besluit op, ten voordeele van den Goddelijken oorsprong des Christelijken Godsdiensts, reeds boven vermeld.

Recensent kan niet nalaaten, zoo wel aan den Heere jeryns, als aan den hem onbekenden Omwerker en Vermeerderaar van dit Geschrift, zijne hulde van hoogachtinge op te draagen, in den vuurigen wensch, dat het, in de gedaante, in welke het thans verschijnt, moge medewerken ter versterkinge van veelen in het geloof in jesus christus, als den van God gezondenen Leeraar en Zaligmaaker; waartoe het, zijns bedunkens, tot eene zeer gepaste bijdrage kan verstrekken.