Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

De geduchte Ramp der Stad Leiden, godsdienstig beschouwd, of Leerrede over Luc. XIII:1-5. Den 25 Jan. 1807 uitgesproken door D.C. van Voorst, Leraar bij de Gereformeerde Gemeente te Amsterdam. Te Amst. bij R. van Lochem. In gr. 8vo. 68 Bl.

Eene zeer uitvoerige predikatie, waarin de verklaring van den tekst ruim twaalf bladzijden beslaat; het tweede stuk is eene soort van omschrijving en beklag van het voorgevallene te Leiden; en de toepassing bevat, behalve de Stedelijke Publikatie aangaande de Collecte ten behoeve dier Stad, (welke echter hier niet gedrukt voorkomt) het een en ander dat reeds eene matige toepassing zou opieveren, en nog daarenboven ook 21 - zegge eenëntwintig! - aanmerkingen, of opwekkende lessen. Trouwens, daar de eerste predikoeurt van den Leeraar van voorst eerst den 25 Jan. inviel, had zijn Eerw. ook den tijd tot eene meerdere uitvoerigheid; zodra hij het ongeluk vernam, reisde hij naar Leiden, waar hij zijn éénigen broeder heeft; op de puinhopen vielen hem de woorden van zijnen tekst in, hij bepaalde zich aanstonds om daarover te handelen; hetgeen hij bij eene tweede reis naar Leiden zag en vernam, versterkte hem in dit zijn voornemen, gelijk hij hetzelve dan ook, met Gods hulp, onder veel aandoening, heeft uitgevoerd. Onder de predikatie zijn vele aantekeningen, en achter dezelve een Naschrift van nog eenige bladzijden gevoegd. En dit een en ander heeft de Leeraar nu, tot een blijvend gedenkteken van het ongeluk te Leiden, aan het licht gebragt; 'er mag, zegt hij, en dit te recht, wel meer dan één gedenkteken van die geduchte verwoesting overblijven.

Hoe weining ruimte wij ook hebben bij het aantal geschriften, die ons bij deze zelfde gelegenheid ter hand

[p. 151]

kwamen, dit Gedenkteken eischt toch dat wij ons niet te zeer binden aan ons misschien anders wat al te bepaald bestek; van ieder deel dezes opstels zeggen wij een enkel woord.

Eerste deel. De vraag, die Jesus gedaan werd, was eene strikvraag; maar de Zaligmaker hield zich alsof hij de bedoeling niet vattede. Pilatus was geen wreedaard; de Gahleërs waren denkelijk oproermakers, welker straf rechtvaardig was. Josephus meldt dit geval niet, enz. De toren te Siloäm was misschien een gevangenhuis, de verpletterden welligt gevangene oproermakers. Jesus leer is: ‘die door buitengewone oordeelen getroffen worden, zijn daarom juist de snoodsten niet.’ Gij zult insgelijks vergaan, doelt niet alleen op Jerusalems verwoesting: op eene of andere geduchte wijs omkomen, is de zin; in alle gevallen zou de dood geducht zijn, als die hen brengen zou voor Jesus richterstoel. In 't voorbijgaan wordt hier Matth. XXVI:63, 64. opgehelderd: van nu af aan (de een wat vroeger, de ander wat later) zult gij sterven.

Tweede deel. Na eenige nodige waarschuwingen: men moet naar geen ramp vragen enkel uit nieuwsgierigheid of uit praatzucht, 'er niet naar horen met vermaak of los en ongebonden, met geen vermaak en spotzucht, al was ook de ongelukkige onze vijand, maar onderzoeken ‘wat wil God ons en anderen daardoor leeren?’ komt de Leeraar daarop, hoe men het gebeurde te Leiden niet mag aanmerken, naar den tekst. De beschrijving van het ongeluk volgt hierop; de ramp is onbegrijpelijk, ongelofelijk, en gaat, zo niet alle, de meeste rampen zeker verre te boven. Bij de verwoesting van Pompeji, Lissabon, Praag, - van Haarlem en Naarden, in den Spaanschen oorlog, - van Sluis in Vlaanderen en Schoorldam, in onzen leeftijd, kon men toch vooraf nog vermoeden hebben van eenig gevaar enz.; maar hier te Leiden geldt, 't geen men anders wel eens te onrecht zegt: dit of dat is nooit gebeurd. Hierop verledigt de Leeraar zich tot eenen aandoenlijken uitroep, over zijn geliefd, zijn dierbaar Leiden, waarin zijn Eerw. sierlijk invlecht dat hij zes jaren te Leiden gestudeerd heeft, dat Leiderdorp, waar hij drie jaren Predikant was, een kwartier uurs van de Stad ligt, dat hij in dezelve vele vrienden heeft, ook zijn éénigen broeder, die met zijn geliefd gezin gelukkig behouden is; - midden in dezen

[p. 152]

uitroep valt den Leeraar nog in, het springen van het Kruidmagazijn in zijne vaderstad, Delft, A^o. 1654. Dan, alhoewel het leven van een minvermogenden wel even dierbaar is als dat van een rijken, dat ongeluk trof een minder aanzienlijk deel van die stad; men kon aldaar gemaklijker tien of meer, dan in Leiden ééne der verwoeste woningen weder opbouwen. - Na dit tusschenverhaal wordt de uitroep weer voortgezet: Geene ramp, gelijk die van u, mijn dierbaar Leiden! - Ik heb verstomd enz. uwe lijken, uwe puinhopen, uwe verwoesting, uwe omkering aanschouwd! enz. Nu volgt eene beschrijving van het ijslijke; hetgeen de Leeraar met het wel zeventienmaal herhaald: verbeeldt u! opnoemt; en waaronder wij ook den pannen- glas- en ramen- regen gemeld vinden.

Derde deel. De Amsterdamsche Gemeente wordt opgewekt tot bidden: 1) voor de dieven, (te Leiden op het puin.) 2) Voor de onbezonnene en vrolijke aanschouwers. 3) Voor de geredden van onder het puin. 4) Voor de gekwetsten. 5) Voor hen, die de ongelukkigen helpen. 6) Voor hen, die dierbare panden verloren. 7) Voor die hun goed of veel daarvan verloren. 8) Opdat niemand nijdig worde. 9) Met dankzegging dat het ongeluk nog niet grooter was. 10) Voor Leidens herstel. Na deze opwekking tot bidden voor tienerlei menschen, of in tienerlei opzicht, volgt eene aanmaning tot mededeelzaamheid; en hier komt nu de bovengemelde Stedelijke Publikatie voor, waarop dan vermaningen volgen om het rechte nut te trekken uit die ramp. Deze lessen zijn elf in getal: 1) De verwoesting is geen toeval. 2) Men tone 'er den vinger van God in op te merken. 3) Men danke God dat ons zo iets niet trof. 4) Men merke op, hoe onzeker onze bezitting is, 5) hoe onverwacht wij van de onzen kunnen beroofd worden, 6) hoe onzeker ons doodsuur is. 7) Geene ramp is zo groot, of wij kunnen die met Gods hulp overleven. 8) Men blijve aan de middeloorzaken niet hangen; vloeke niet op den uitvinder van 't kruid, op den schipper, enz. 9) Men denke niet dat de ongelukkigen grooter zondaars waren. 10) Het antwoord op de vraag: waarom trof hen dit ongeluk? blijft voor de eeuwigheid bewaard. 11) Deze ramp moet aan onze bekeering dienstbaar zijn. Hier neemt de Heer van voorst de bedreiging in zijnen tekst wederom op, en meent dat ééne der bedoelingen van God

[p. 153]

met het gebeurde te Leiden is, de inwoonders van Holland, en wel bijzonder die van Amsterdam, te waarschuwen. Trouwens zints een dertig, veertig jaren is men in die Stad, in het waarnemen van den openbaren en huislijken Godsdienst, het bidden over tafel, en het godsdienstig onderwijs van jeugd en dienstboden, zeer verergerd; van daar dat 'er de zedeloosheid ook zo groot is. (En daarom dan Leidens ongeval?) - De Leeraar weet niets van de toekomst, doch twijfelt niet om de bedreiging over te nemen; wij vergaan toch ook op dergelijke wijze, als wij verarmen, als wij uitteeren, al is 't dan niet door maar eenen schok; menig een, zegt hij, zou liever eensklaps onder de puinhopen wegzinken. Voorts - de dood komt doorgaans onverwacht. Het slot geeft den bekeerden een vertroostend woord.

Het Naschrift wijst eenige abuizen aan in het voorlopig bericht bij Cornel en van Baalen uitgegeven, en geeft nog eene en andere bijzonderheid van meer of minder belang. Het meest trok onze aandacht de gissing, die de Heer van voorst maakt over de oorzaak van het ongeluk: ‘het haardjen, in het voor- of achter-onder, kan doorgebrand geweest zijn, of 'er is een kooltjen achter het plaatjen geraakt; men vindt toch doorgaans maar een dun plaatjen voor het hout;’ en opmerkelijk is zijne stellige verklaring, dat hij met zekerheid weet, dat de Schippers, die kruid varen, daaromtrent zo gerust zijn, dat zij, zonder eenige bedenking, vuur stoken, en roken. - Van de aantekeningen onder de Leerrede deelen wij eeniglijk nog deze mede, ‘dat men een steenen brug in Amsterdam een Sluis noemt.’