Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

Leiden's Ramp geene Gods-straf. Uitgegeven ten voordeele van de ongelukkige Leidenaren. Amst. bij J.S. van Esveldt Holtrop. 1807. In gr. 8vo. 8 Bl.

In de Geschiedenis van ons Vaderland kennen wij geene meer ontzettende en ijslijke gebeurtenis, dan de ramp, welke den 12 Jan. l.l. Leijden trof; immers geen ongeluk trof sterker en meer onverwacht. In één oogenblik wordt een groot en wel het beste gedeelte van eene aanzienlijke Stad volkomen

[p. 132]

gelijk aan eene platgeschotene vesting; spoediger dan het door eene aardbeving mogelijk was, wordt alles een puinhoop; en huizen, schatten en menschen zijn weg! - Allen zijn gerust in hunnen gewonen kring; ieder acht zich veilig; de jeugd in de school, de huisvader aan zijnen arbeid, de moeder bij haar kind, de geleerde op zijn boekvertrek, enz..... een schip met buskruid springt in de lucht; een enkele vonk (wie zal zeggen hoe?) en daar ligt de Stad in puin, de menschen begraven onder hunne woningen, verpletterd of met den dood worstelende! - Indedaad dit ongeval maakt den diepsten indruk op elk gevoelig mensch; ja hij is geen mensch, die het zonder ijzen kan nadenken; dan, zo mogelijk, wordt het daardoor nog treffender, dat het juist Leijden trof, eene Stad voor ieder vaderlandsch hart zoo dierbaar en belangrijk, wier naam het kind onder ons reeds met zekeren eerbied noemt, en waaraan geen Nederlander ooit zijne groote verpligting zal vergeten. Een echt en omstandig verhaal van deze droevige gebeurtenis, ons op publiek gezag beloofd, blijft in onze vaderlandsche geschiedenis altijd een gedenkstuk, en perst onzen laatsten nakomeling nog altijd de tranen uit het oog; hoewel hij daar dan toch ook zal aangeteekend vinden, dat het tegenwoordig geslacht de groote verdiensten van Leijden aan Vrijheid en Godsdienst in het geheugen had, en aan de kinderen der brave voorvaderen nu naar vermogen overvloedig liefde en trouw vergeldt.

Het is niet vreemd dat de teekenpen en graveernaald spoedig zich bezig houdt om het geheugen dezes treurigen ongevals te vereeuwigen, en dat ook de Dichter zich daartoe gedrongen voelt. Het onderwerp is indedaad voor de Dichtkunst geschikt, en wij verwachten van den vaderlandschen kunstenaar bij deze gelegenheid meer dan een meesterstuk. Intusschen met een meesterstuk is men niet zo spoedig gereed; en daar in den eersten oogenblik menschlievende zucht, om door zijn talent iets bij te dragen tot hulp der ongelukkigen, meer dan aesthetisch gevoel, de dichtpen zo aanstonds deed opvatten; daar men zich haastede, opdat men ook alzo eenig geld voor Leijden bijeen kreeg; zo viel het ons niet zeer uit de hand, dat ons tot nog toe geen meesterstuk onder de oogen kwam. Die dichtvruchten, hoe dan ook, vereischen intusschen dat wij ze aanmelden; opdat onze Lezer wete, of hij bij den koop nog iet anders erlangt, dan dat hij een aalmoes aan Leijden doet. Vijf liggen 'er reeds voor ons, allen, zo wij meenen, ten voordeele van Leijden gedrukt; de een dezer Dichteren is den ander' in tijd maar weinig vooruit geweest, en het ‘sat cito si sat bene’ mag dan aan hun allen gelden.

Den Heere E.S. (zoo noemt zich deze Dichter) is de lier zeer wel toevertrouwd. Den geest van het stuk geeft

[p. 133]

de titel duidelijk op; dan, indien wij ons niet bedriegen, is deze zang zijne geboorte verschuldigd aan misverstand. Wij hopen en wij geloven ook niet, dat eenig Christen-leeraar het ongeluk voor eene eigenlijke straf voor Leijden of de slagtoffers van de ramp houdt, en den Christelijken leerstoel heeft gemisbruikt ter beschuldiging van zoo vele braven, ook van onnozele kinderen; of geleerd heeft, dat God op Leijden zo bijzonder vertoornd was, en zich daarom op die ongelukkigen heeft gewroken. Intusschen kan de uitval des Dichters alleen op zulk eenen gemunt zijn, en zijne harde woorden zijn ook, alleen uit zulk een oogpunt beschouwd, te verontschuldigen. - Dan geheel iet anders is de leer van eene allesregerende, zeer bijzondere Voorzienigheid, zonder welker bestuur zelfs geen hair van ons hoofd nadeel lijdt, en het denken aan een zedelijk doel ook bij ieder gewoon of ongewoon ongeval. De predikers dezer leer zullen het toch, hopen wij, niet zijn, die deze Dichter verwaten huichelaren noemt, en welke hij (tot lering en verbetering?) onder anderen toevoegt:

Gewis, uw godgeleerde kennis
Is de allerhoogste heiligschennis:

Gevloekt is uwe ontzinde taal.

Wien uwe leering kan behagen,

Diens God is slechts een aartstijran, enz.

Bij den Hoogleeraar rau b.v., wiens woning mede een puinhoop werd, valt, hetgeen dit vers van eigen hoogmoed, van splinter en balk zegt, van zelve geheel en al weg, en ziet hier 's mans woorden: ‘Oui, elle est propre cette calamité à nous inspirer l'étonnement et l'horreur; mais etoit elle l'effet du hazard? Arriere de nous, desolante pensée, monstre, qui voudroit nous arracher notre plus douce consolation, pour ne nous ouvrir que l'abime du desespoir! Non, c'est l'Eternel qui l'a fait: c'est un Dieu sage, juste et bon, qui a visite cette malheureuse ville.’ - Zodanige gezegden zijn, wel is waar, vatbaar voor misduiding; maar het tegengestelde is dit even zeer, b.v. hetgeen de Dichter zingt:

Hoe! als, door 't bliksemvuur getroffen,
De tak eens eiks, in 't nederploffen,

Het dartelende wichtje plet....,

Is dit de wil van de Albehoeder?
Of heeft slechts eene tedre moeder

Op 't groeijend onweêr niet gelet?

Dit couplet, zeggen wij, kan men ook wel zo uitleggen, dat de tedere moeder iederen troost mist en tot wanhoop

[p. 134]

komt; wanneer men den Christen-leeraar, die het overnam, ook met regt kon vragen:

Heeft Jezus, dien gij zegt te vreezen,

Een rijk van duisternis gesticht?

Het is intusschen wel mogelijk, dat een Christen-leeraar hier of daar te veel heeft willen bijzonderen, en zich eene of andere onbezonnene uitdrukking ontvallen liet. Maar dit is toch ook wel eens bij den kantiaan het geval, wanneer hij in proza of poëzij zijne leer voordraagt: ‘dat ieder denkbeeld van straf in het rijk der zedelijkheid de vrijheid krenkt, en den redelijken aanleg smoort’?

Hiacos intra muros peccatur et extra.