Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

Leijden in hare Ramp, op den 12 Januarij 1807. Door J. Roemer. Te Leijden, bij de Gebroeders Murray, Herdingh en du Mortier. 1807. In gr. 8vo. 93 Bl.

Zoo veel spoeds als de Schrijver in het zamenstellen, hebben de Uitgeevers van dit Werkje met het drukken en verspreiden gemaakt. Gelijken dank zullen beiden daarmede bij veelen onzer Landgenooten behaald hebben, bij wien, zoo dra hun het algemeen gerugt wegens Leijdens rampzalig ongeval ter oore was gekomen, straks de wensch om een eenigzins uitvoerig narigt, raakende de bijzonderheden, zal ontstaan zijn. Eenige voldoening daaromtrent konden de Nieuwstijdingen opleveren, doch, egter, slegts stukswijze en gedeeltelijk. Wat het Werk van roemer aangaat, hoewel het, zoo als hij zelve in het Voorberigt erkent, niet zodanig is geschreeven ‘als hij in kalme dagen gaarne zoude hebben willen schrijven,’ twijfelen wij, egter, geenzins, of het zal met vrij algemeen genoegen ontvangen worden, zoo om de wijze van voordragt over 't geheel genomen, als om zijne naauwkeurigheid, waaraan wij zeer gunstige getuigenis hebben hooren geeven; terwijl de nu en dan zwellende stijl de geestdrift verkondigt, van welke de Schrijver onder het opstellen wierdt bezield. ‘Niet zoo onverwachts (zoo vangt het verhaal aan) vliegt de bliksem door de lucht, gevolgd door den schrikkelijksten donder, als op Maandag den 12 Januarij, des namiddags kwartier over vier uren, de hemel eensklaps in volle vlam geraakte, die terstond door den vervaarlijksten slag werd gevolgd, welke de aarde uit hare naven dreigde te stooten, en algemeenen schrik en verwoesting verspreidde - een slag, welke allerontzettendst klonk in de ooren der bewoners van Leijden, en daardoor, toen zij in de omliggende plaatsen, ja zelfs te Utrecht, Zwol en Amsterdam gehoord werd, reeds de schrikkelijkste verwoesting van bijna

[p. 86]

een derde gedeelte der Stad had aangeregt.’ (In het nabuurig Katwijk, egter, werd de slag in 't geheel niet gehoord.) De oorzaak der ramp was het springen van een Kraakschip, toebehoorende aan adam van schie, het welk, buiten Amsterdam, aan Ouderkerk, bij den Kruidmolen van hasselaar, met 37000 ponden buskruid belaaden, door Leijden moest passeeren, en reeds 's morgens ten half tien uure in het Rapenburg, tusschen de Koepoorts- en St. Jakobs-grachten, zijne touwen hadt vastgemaakt; wordende de oorzaak van het springen van het schip door zommigen toegeschreeven aan het booren in een der kruidvaatjes, met oogmerk om daaruit iets te vervreemden, door anderen aan het in brand vliegen van spek, welk de knegts, bij des Schippers afweezigheid, zouden gebraaden hebben. Ondoenlijk is het ons, uit hoofde van ons bepaald bestek, van het verhaal een doorloopend verslag te geeven. Gelijk op ons, zoo zullen ook op de Leezers gemengde aandoeningen komen indringen: deels van inwendige blijdschap over het betoon van hulpvaardigheid, zoo door den Koning als andere menschenvrienden uit verscheiden Steden geoeffend, alle welken het karakter onzer Natie tot eere verstrekken; deels van grievend hartenleed over de tooneelen van verwoesting en menschelijke ellende, die op en in den omtrek, ja zelfs op een aanmerkelijken afstand van het Rapenburg, geopend waren, hier van deerlijk gehavende of in puinhoopen veranderde wooningen, ginds van geknotte, verminkte en jammerlijk gesmoorde en omgekomene menschelijke lichaamen.

Daar wij tot geene bijzonderheden kunnen afdaalen, willen wij, egter, niet nalaaten, het volgende over te neemen, als eene kleine teekening, welke van het geheele tafereel eenig denkbeeld kan doen vormen. ‘Daar ligt het prachtige Rapenburg, altijd door vreemdelingen bewonderd, door Inwoners geroemd, nu in bergen van puin veranderd! Daar, op den hoek van de Nieuwsteeg, aanschouwt gij alleen de buitenmuren van het prachtige gebouw van den Heer van Noort, die, deerlijk gewond, met zijne Echtgenoote en Zoon, door de hulp van G. Mulder, L. Ott en C. Emeisje, deszelfs instorting is ontweken, maar die, als een warm vriend der oudheid, het gewigtigste verlies in derzelver gedenkstukken lijdt. Naast dit gebouw stonden weleer twee woningen: in de eerste werd het kind van den Heer van Staveren, aan de borst der gewonde minne, verpletterd, terwijl beide Echtgenooten onder het puin bedolven, schoon van alle goederen beroofd, nog in het leven behouden werden: in de andere werd de geliefde Dochter van den Heer Romswinckel verbrijzeld. Gindsche puinhoop is de woning van den welsprekenden en nog voor Kerk en Vaderland levenden (Hoogleeraar) Rau. Zij is vernietigd, en met dezelve de veeljarige arbeid dezes Geleerden. Men redde

[p. 87]

zijne Echtgenoote en Kinders, maar zijn Behuwdbroeder Fr. E.C. van Randwijk werd onder het puin aan zijne geliefde Gade ontrukt: - kermende en doodelijk gewond werden zijne dienstboden van onder de steenhoopen weggehaald. - Gene ingestorte huizing was de vreedzame verblijfplaats van den Leeraar Broes. Behoed voor levensgevaar, is zijn verlies groot. - Aanschouwt daar aan den overkant, bijna regt over het gesprongen schip, welks kiel nog in het water lag, de woonplaats van den grijzen van Struik, en verneemt sidderend, hoe deze man met de zijnen de rampzaligste slagtoffers dezer gebeurtenis werden. Zijne eenige Dochter, gehuwd aan den Heer Pieter Rietmulder, Commis van de Finantie van Holland, was met dezen haren man herwaarts gekomen, om haar eerste kiud, nog geen negen weken oud, de waardige Grootouders te laten zien. Voor deze zou die dag een dag van blijdschap wezen. Lang had men naar denzelven verlangd. Vele bloedverwanten waren genodigd - maar, ach! de dood drong in dit verblijf der onschuldigste vreugde. De Moeder kwam om met haar Kind, Echtgenoot, Ouders; en de schrikkelijke uitbarsting vernielde eene gansche gelukkige familie. Elf zielen lagen onder deze puinhoopen. Ook daar onder een deugdzaam, beminnelijk meisje, de vreugde harer Moeder, de zestienjarige Maria Jacoba Opstal.

Smartelijk was ook deze ijsselijke slag voor den Metselaar H. van Roomburg, wiens dierbare Vrouw Johanna Uljea, met hare zuigeling, meid en minne, onder de puinhoopen zijner woning verbrijzeld werd.

Zieltreffend was ook de dood van den achting- en eerbiedwaardigen Hoogleeraar A. Kluit, en zijne godvruchtige Echtgenoote. Vreedzaam bij elkander zittende, stortte zijne woning in, en beide kwamen ellendig om. -

Gelukkig is de eerwaardige grijsaard, Professor van de Wijnpersse, de verwoesting ontkomen. Hij zat in zijne kamer te lezen, toen dezelve instortte: de muren en balken lieten den altijd bedaarden Man eene ruimte, om zich uit dit levensgevaar te redden.

Noodlottiger was deze verwoesting voor deszelfs ambtgenoot, den letterkundigen Luzac. Hij was gegaan om den natuurkundigen Bennet te bezoeken, maar de dood overviel hem, toen ook reeds de Echtgenoote van dezen zijnen waardigen Vriend, de godsdienstige, deugdzame Magdalena Maria Tak, op de ijsselijkste wijze plotselijk was omgekomen.’ - Maar de veder bezwijkt ons onder het overschrijven van zoo veel jammers; terwijl wij van onze aandoeningen eene aangenaame verpoozing gewaarworden door het berigt, hier voorhanden, aangaande verscheiden voorbeelden van edelmoedige

[p. 88]

hulpbetooninge, door bekenden en onbekenden geoeffend; onder welke laatste wij wel mogen noemen het geschenk, door roemer niet vermeld, van vijf-en-twintigduizend Dakpannen, uit Amsterdam aan de Regeering van Leijden gezonden door eenen Menschenvriend, die, in het oeffenen van stille weldaadigheid vermaak scheppende, uit nederigheid zijnen naam heeft willen verborgen houden.

Misschien zal zommigen onzer Leezeren, wien roemer's verhaal niet in handen valt, niet onwelkom zijn het volgende berigt wegens de schade, door de Hoogeschool en Kabinetten geleeden: ‘De Hoogeschool heeft wel niet zwaar geleden. De binnen en buiten glazen zijn, even als aan het Raadhuis, en bijna alom, tot gruis vermorzeld, maar in het Theatrum Anatomicum zijn alle glasramen geheel verbrijzeld - een groot gedeelte van de goot en spanplaat aan de zuid-oostzijde van het gebouw is weggeslagen, alle de binnenmuren zijn gescheurd en van één geweken; alle de deuren binnen het gebouw van hare hengsels afgerukt, sommige geheel verbroken, en de stukken eenige voeten verwijderd. Hoe deerlijk dit kunstgebouw ook geteisterd is, het verlies der preparaten is insgelijks aanmerkelijk: zoo is van het Kabinet van (wijlen) Prof. Albinus een aanzienlijk gedeelte verbrijzeld; dat van Prof. Rau heeft veel geleden. Van de preparaten in liquor uit dat van (wijlen) Prof. van Doeveren is meer dan de helft verwoest of beschadigd. Niet minder heeft onder den schok der verwoesting geleden het gebouw van het voormalig Genootschap: Kunst wordt door Arbeid verkregen, op de Langebrug. Behalve eene groote schade aan alle de vertrekken, is de fraaije gehoorzaal geheel onbruikbaar geworden, het levensgroote beeld van Apollo is ter neêrgeslagen en verpletterd: het Pan Poëticum vergruisd, de uitmuntend gelijkende beeldtenissen der Dichters beschadigd en alom verstrooid, lusters, spiegels en kostbaarheden gebroken - misschien het geheel voor altijd verwoest.’