Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

Het Hollandsche Spreekwoord: 't Is al geen goud wat 'er blinkt, Ironiesch Allegoriesch verklaard; of de waereldsche Kermismarkt. Door Arend Fokke, Simonsz. Grootje Reden heeft gelijk! Met eene Caricatuurplaat. Te Amsterdam, bij A.B. Saakes. 1806. In gr. 8vo. 80 Bl.

Een paar oude moedertjes, Reden en Ondervinding, doen met Nichtje, het Zieltje van den mensch, over 's werelds kermismarkt eene wandeling, daar men voor rust en genoegen zo alles kopen kan, hetgeen het jonge meisje wonder wel be-

[p. 44]

haagt, waarvan de oude Tantes haar echter wijslijk terug houden, keuvelende voor de kramen van Rang, Rijkdom en Roem, te midden in al het gedrang, hare wijze spreuken; en leidende eindelijk het Zieltje naar buiten, waar haar schrander Nichtje Verstand bij haren ouden Vader, Baas Overdenking, en hare brave Moeder, Vrouw Deugd, ook winkel hield, waarin, ook bij het heldere daglicht, de echte kostbare waaren heetlijk blonken; gelijk zij daar dan ook zich voor Nichtje Zieltje de paerel van het blank Geweten, het borstsieraad der Vrijheid van Hartstogten, den haairband van de Rust, benevens verscheidene kransjes van Weldadigheid, aanschaffen. Zeer aardige dichtstukjes bij de kraam des Rijkdoms en van den Rang, als ook na den koop der echt goede waaren, verlevendigen en versieren het belangrijk en onderhoudend verhaal, welke allen met het Grootje Reden had gelijk, bij herhaling sluiten; hetgeen wel ieder Lezer met al zijn hart nogmaals herhalen zal. Zo geeft de Schrijver ons de kern, de voortreflijke zedeles van de gouden spreuk op den titel gemeld; nadat hij achter alvorens, op zijne wijze, den letter had toegelicht, en over het goud en het blinken, en dat het al geen goud is, wat, vooral in 's werelds kermiskramen, bij het kaarslicht blinkt, het nodige had gezegd. Eene bekende zaak naar het schijnt, maar waarvan de herinnering nodiger wordt, naar mate de waarschijnlijkheid toeneemt, dat het den eerlijken Hollander nog wel eens gaan kon als den eenvoudigen Bielefeldschen en Courlandschen landman, die, in een krijgsman hervormd, weleer eens herwaards toog, en het koper als opima spolia, omdat het zo blonk, met zich voerde. De Heer fokke houdt het niet onmooglijk, dat wij hier te lande nog wel eens het ideaal van goud zouden kunnen verliezen. ‘Als wij slechts opmerken,’ zegt hij, ‘op welke wijze het denkbeeld eener zaak geheel uit het geheugen der menschen gewischt wordt, zullen wij, laas! al het gene wat daar bij plaats heeft, ook bij het begrip van goud onder ons aantreffen. Eerst namentlijk verminderen de zaaken, welker denkbeeld zelfs eindelijk verlooren gaat, in getal. Daarop worden, om die vermindering zoo veel mogelijk aan te vullen, dingen, die 'er een' zweem of gelijkenis naar hebben, ingevoerd, en men behelpt zich daarmede tot die insgelijks afneemen en verminderen; maar zodra die ook geheel in minder en minder gelijkenis ontaarten, geraakt eindelijk het geheele eerste ideaal van het oorsprongelijke verlooren en vergeeten. Even als waar men, voorheen, een Engelsche lamp gebrand heeft, en die uitgaande een dikke kaars opsteekt, doch die eindelijk ook af brandende, zich bij een nachtkaarsje behelpt, dat verteerd zijnde, ons geheel in het duister laat zitten. - Is niet,’ vraagt hij een weinig verder,

[p. 45]

‘het loutere goud, dat onze voorouders, in den weleer bloeijenden tijd onzes lands, tot hunne lighaamssieraaden en prachtige huisraaden bezigden, in Or de Manheim en galanteriegoud veranderd? Dit Or de Manheim kan eindelijk verguld koper worden, en het koper zelf ten laatsten verdwijnende, is het geheel niet onmooglijk, dat deze, nu reeds beginnende, afneeming eindelijk in eene volstrekte vergetelheid ontaarte.’ - Dan, liever dan onzen Schrijver hier verder te volgen, willen wij een brokje van een der discoursen van de oude Tantes bij eene of andere kermiskraam voor onze Lezers uitkippen. Het volgende slaan wij juist op:

‘Kind wat ben je mal! zie je nou al die prullen voor goud aan, en wou je dat alles zo graag hebben - wel heden bewaard ons! wat zou je toch met die vodden doen? 'Er is wel wat anders noodig, dochter, als al die modeen poppenkraamen. Hoor, we zullen liever als je wat grooter en wijzer wordt, reis een goed stuk goud koopen, dan weet je wat je hebt, en dat is altijd zijn geld weer waardig.’ Komen ze dan aan de Rangkraam, waar zo veel mooije blinkende Eertijtels, bezegelde Pergamenten, mooije gekleurde Printen van Stambomen en zulke keurlijke vergulde en gecouleurde Wapens te koop hangen, dat 'er het hart van verdaagt, en die door de mooije illuminatie van die kraam zo blinken, dat men, als men geen geld tot koopen bij zich hadde, wel haast in verzoeking zou komen, om zo een of ander mooi goud Wapen, Kroon of Ordensband stilletjens te grissen, en dan aan de haal te gaan; dat ook wel dikwijls geschiedt, waarom 'er ook veel stille wachts rondom die kraam loopen; nu, dan moest je Grootje Reden reis hooren baselen: ‘Zou men nou niet zeggen,’ zo gaat het haar dan af, ‘dat al die nesten, die dat vreemde goed daar uitstalt, kostelijke waar waren? Mijn lieve kind geloof me, 't is al geen goud wat hier blinkt; 't is geen duit waard, van daag koop je 't, en morgen is 't al kapot, en al blijst 't heel, 'er is zo veel onderhouden en dagelijks schoonmaken aan, dat het elk, die 't heeft, schrikkelijk verveelt, zo dat sommigen het zelfs uit verdriet wegsmijten. En daar geeven de menschen hun kostelijke goed, hun rust en genoegen voor, wel ik kan nijdig worden als ik het zo zie. Kijk me daar nou die Voddemarkt en dien Prullen - koopman reis aan! Wat schreeuwt die Rangkraamer in zijn half gebrooken Parlevinksche taal, en wat een licht en wat een drukte! Zou men nou niet zeggen, dat de menschen altemaal dol waren, om zulke landbedervers vet te mesten.’ enz. In het gedrang der Hartstogten krijgt Grootje Reden van tijd tot tijd zo wat stompen en stooten, waardoor ze dan haar discours door een ‘Hei jij keerel! kan je niet zien? - Malle jongen! is me dat daar

[p. 46]

een stomp geven’ enz. wel eens afbreekt, en Grootje Ondervinding valt haar nu en dan ook al eens in, b.v. ‘Ja, je zegt daarvan, maar mensch! dat heb ik zelf met mijn eigen zondige oogen ... dat ik zo spreek - duizendmaal gezien. - Hoe dikwijls heb ik kinderen gekend, die uit die Rangkraam die vodden gekocht hadden - maar, vrouw! het was verdriet. - De een brak zijn star eer hij ze nog regt bekeeken had, den ander werd zijn lint morssig en dan zwaaiden 'er allerhande klappen van Papa of Mama die het hem gegeven had.’ enz. enz. Dan wij verzenden den Lezer naar het waarlijk snaaksch geschrift, waarachter hij nog eene en andere ophelderende of bevestigende Aanteekening vinden zal; terwijl de verklaring in het Voorberigt, dat niet die Rang, welke met ware verdiensten gepaard gaat, niet die Rijkdom, welke rondom zich nut en welvaard sticht, die Roem, welke het loon van brave daden en nuttige uitvindingen is, door Grootje Reden bedoeld worden, den Schrijver tegen ledere verkeerde uitlegging waarborgt.