Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1807

D. Frans Volkmar Reinhard's Proeve over het Plan, het welk de Stichter des Christendoms tot heil der Wereld ontwierp. Eene Bijdrage tot de bewijzen voor de waarheid van den Christelijken Godsdienst. Te Amsterdam, bij Schalekamp en van de Grampel. 1806. In gr. 8vo. XXXII en 492 bladz.

Dit voortreffelijk Werk is reeds, sedert 1787, aan onze Landgenoten bekend uit eene Nederduitsche vertaling, vervaardigd naar de tweede Hoogduitsche uitgave van 1783, waarvan wij ook destijds verslag gedaan hebben^(*). Eene derde Hoogduitsche uitgave zag, ten jare 1789, het licht, en had boven de vorige dit vooruit, dat zij verrijkt was met een onderzoek naar de middelen, van welken Jesus zich, ter uitvoering van zijn groot plan, heeft bediend, en inzonderheid, of hij zich daarbij ook den invloed van geheime verbintenissen heeft willen ten nutte maken; tot welk onderzoek toenmalige aanvallen op het Christendom hem noopten. De vierde en laatste uitgave, eindelijk, verscheen negen jaren later, en heeft daardoor eene aanmerkelijke aanwinst bekomen, dat de inhoud en aart

(*) Nieuwe Algem. Vaderl. Letteroeff. II. bl. 270.

[p. 6]

van het plan van Jesus, in dezelve, veel zorgvuldiger en duidelijker, dan in de vorige uitgaven, ontwikkeld is, waartoe de schriften, over den inhoud en de uitgebreidheid van dit plan, die in de laatste jaren zijn uitgekomen, den Schrijver hebben verplicht; als ook, dat 'er eene uitvoerige schets van het geheele Werk is bijgevoegd geworden. De Eerw. wolterbeek verdient onzen dank voor de moeite, die hij wel heeft willen op zich nemen, om ook deze laatste geheel omgewerkte uitgave in 't Nederduitsch over te brengen. De vorige Nederduitsche uitgave beslaat niet meer dan 184 bladz. Deze is tot 426 bl. uitgedijd. Zij is daarenboven verrijkt met een aantal geleerde Aanteekeningen van den Schrijver, waarbij de Vertaler ook nog eenigen gevoegd heeft. Zij vullen te zamen 64 bladzijden. Die van den Amsterdamschen Kerkleeraar hebben ten doel, of het een en ander gezegde des Schrijvers op te helderen, ten einde misvatting voor te komen, of het gestelde door den Heer reinhard wat meer te ontwikkelen. In een enkeld geval vond hij zich genoodzaakt, den Schrijver tegen te spreken. Zij zijn deels letterkundig, deels betreffende de uitlegging van deze en gene plaatzen van het N. Testament, de bevestiging van sommige gezegden van den Schrijver, en de wederlegging van gewaagde onderstellingen. Eenigen derzelven zijn zeer belangrijk, en uit allen leert men den Heer wolterbeek kennen, als genoeg voorzien van vereischte kundigheden en bekwaamheid, om ook eens iets oorspronkelijks te leveren, waartoe wij hem, op grond van deze proeve, openlijk uitnodigen.

De geest van 't Werk van den uitmuntenden reinhard zelven behoeft niet op nieuw aangekondigd te worden. 't Zal niemand berouwen, de nadere ontwikkeling, opheldering en bevestiging van zijne denkbeelden, over het weldadig ontwerp van Jesus, tot heil der wereld, in deze nieuwe uitgave oplettend na te gaan. Wij vertrouwen, dat dezelve niet minder goedkeuring zal wegdragen, dan de voorgaanden, die alom, met algemeene toejuiching, zijn ontvangen, en beschouwen dit Werk, als eene schatbare bijdrage, tot verdediging van den ontwijfelbaar Goddelijken oorsprong van het Christendom, en de onvergelijkelijke grootheid van deszelfs altijd eerbiedwaardigen Stichter.