Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1806

Anfcdote, ter in 't lichtstelling van Rousseau's character.

(Ontleend uit de Memoires van marmontel, door hemzelven geschreeven.)

Bij voltaire mij bevindende, en van Geneve spreekende, vroeg hij mij, wat ik van rousseau dagt? - Ik antwoordde, dat hij mij in zijne Schriften voorkwam niets meer on niets anders te weezen dan een welspreekend Sophist, en in zijn Character een valsch Cynisch Wijsgeer, die van trotschen verwaandheid opstoof, wanneer de wereld hem niet gadesloeg. Van zijne vuurige begeerte om een grootsch vertoon te geeven aan de rol, welke hij speelde, wist ik de volgende Anecdote, welke ik in dit onderhoud mededeelde.

In een der Brieven van rousseau aan den Heer de malesherbes hebt gij geleezen, met welk eene vervoering van Inblaazing en Geestdrift hij het ontwerp vormde, om zich tegen de Kunsten en Weetenschappen openlijk te verklaaren. Hij verhaalt dit Wonder in deezer voege: ‘Ik ging diderot, ten dien tijde te Vincennes in de gevangenis, bezoeken. Ik had in mijn zak een Mercure de France; ik haalde dit papier uit, en las 'er in, terwijl ik voortwandelde. Mijn oog en aandagt viel op het Vraagstuk, door de Academie van Dijon voorgesteld, welks Beantwoording aanleiding gaf tot het eerste Werk, 't geen ik schreef. Indien ooit iets na eene onverwagte Inblaazing geleek, het is de beweeging, welke die Vraag bij mij veroorzaakte. Schielijk werd mijne ziel verbijsterd door duizend lichten; vloeden van leevendige denkbeelden vielen op eens mij aan, met een geweld en eene verwarring, die mijn gestel in eene onbegrijplijke wanorde bragten. Ik voelde mij aangegreepen door eene ligthoofdigheid, welke naar dronkenschap zweemde. Eene geweldige hartklopping beving mij en drukte mijne borst. Niet langer in staat om voortwandelende adem te haalen, viel ik beneden aan den stam van een boom op de laan neder. Daar bragt ik een half

[p. 263]

uur door in zulk eene gemoedsvervoering, dat ik, opstaande, bemerkte, hoe ik mijn kleed van vooren nat gemaakt hadt met mijne afbiggelende traanen, zonder dat ik bewust was een traan geschreid te hebben.’

Zie daar eene verrukking welspreekend beschreeven! Nu zal ik u het daadlijk gebeurde vermelden, zo als diderot het mij, en ik thans aan voltaire, mededeelde.

‘Ik was,’ 't is diderot die spreekt, ‘te Vincennes gevangen. Rousseau kwam mij daar bezoeken. Hij hadt, gelijk hij zich uitdrukte, mij tot zijnen Aristarch gemaakt. Te zamen wandelende, vertelde hij mij, dat de Academie te Dijon, zeer onlangs, eene belangrijke Vraag hadt uitgeschreeven, en dat hij verlangde die te beantwoorden. De Vraag was: Is de herstelling der Kunsten en Weetenschappen bevorderlijk geweest aan de goede Zeden? - Ik vroeg hem, ‘welk eene zijde hij in zijne beantwoording ten oogmerk hadt te kiezen?’ - Hij gaf daarop te verstaan: Ik zal ze bevestigend beantwoorden. - ‘Dat is,’ gaf ik hem te kennen, ‘de Ezelsbrug: alle Schrijvers van gemeene talenten zullen daarover gaan, en gij zult, dien weg houdende, niets anders dan algemeene denkbeelden aantreffen; terwijl de ontkennende zijde, integendeel, een nieuw, rijk en vrugtbaar veld aanbiedt voor Wijsbegeerte en Welspreekenheid.’ - Naa een oogenblik bedenkens, voerde hij mij te gemoete: Gij hebt gelijk; ik zal uwen raad volgen. En van dit oogenblik was rousseau's besluit geänkerd.

‘Uw verhaal,’ voegde mij voltaire te gemoet, ‘verwondert mij niets in het minste. Rousseau is gemaakt van het hoofd tot de voeten; hij is zo in hart en ziel. Doch het is te vergeefs, dat hij nu den Stoicynschen, dan weder den Cynischen Wijsgeer speele: hij zal altoos zichzelven tegenspreeken, en zijn masker zal hem smooren!’