Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

Over de pis, en de voorbeduidzels, welke daarvan ontleend worden.

De bijgeloovige denkbeelden en de verkeerde begrippen der menigte, en van veele anders kundige mannen, doch van kundigheden, de Geneeskunde betreffende, ontbloot, hebben mij op den inval gebragt, dat het nutter zijn zou, voor het in de Geneeskunde onge-

[p. 687]

oeffend Publiek, de verschijnzels te verklaaren, welke, 't zij in eenen staat van gezondheid, of van ziekte, ontstaan, dan hetzelve bekend te maaken met Kwakzalvers voorschriften en behandelingen; iets, 't welk meer gevaarlijk dan nuttig is.

Gedeeltelijk is reeds dit onderwerp behandeld, in onderscheidene physiologische en ontleedkundige Verhandelingen, ten behoeve van hun, die geene Geneeskundigen zijn: maar het zij mij geoorlofd, eenige woorden over een onderwerp te zeggen, waaromtrent veele menschen verkeerde denkbeelden hebben: ik bedoel de Pis, en de voorbeduidzels, welke 'er uit ontleend worden.

De Nieren zijn bestemd om van het bloed eene vloeistoffe af te scheiden, welke men Pis noemt, en die in het bloed niet kan blijven zonder nadeel voor de gezondheid. De zamenstellende deelen van dit vogt zijn onderscheiden, naar den ouderdom, het jaargetij, het voedzel, den drank en andere omstandigheden in den zelfden mensch. Doch gemeenlijk bevat de Pis piszout, een weinig keukenzout, kalkaarde en slijm. Naar de omstandigheden worden deeze stoffen in meer of minder waters opgelost. De kleur, de reuk en de smaak van de Pis veranderen, naar gelange der betrekkinge, in welke deeze bestanddeelen tot de hoeveelheid waters staan. Gevolgelijk, indien voegzaame hoeveelheden zout, kalk, enz. in eene evenredige hoeveelheid waters worden opgelost, ontstaat 'er een citroenkleurige Pis, en die een bijzonderen reuk en smaak heeft, dat wil zeggen, zulk eene, als van iemant in een gezonden staat voortkomt. Maar indien de hoeveelheid waters te groot zij, in evenredigheid der overige zelfstandigheden, wordt de piskleur helderder, en de reuk en smaak flaauwer. In een tegengesteld geval, dat is, indien deeze bestanddeelen in eene kleinere hoeveelheid waters worden ontbonden, neemt de Pis eene donkere kleur, en een sterker reuk en smaak aan; zij zal geeler, helder of donker rood worden. Indien zij andere zelfstandigheden bevat, bij voorbeeld, galdeelen, zal zij saffraankleurig zijn; indien de gal bedorven zij, zal de kleur groen zijn, en zwart, indien 'er bloed onder de Pis vermengd zij, bij voorbeeld, in rotkoortzen.

Nu zijn wij in staat, uit de Pis, over de natuur der lichaamskragten, en de onderscheidene inmengzels van derzelver zamenstellende deelen, te kunnen oordeelen; van hier dat wij tot de Pis de toevlugt neemen, om

[p. 688]

den staat der kragten en vogten van eenen zieke te bepaalen.

1. Wij kunnen oordeelen, of deeze kragten werkzaam zijn, of niet.

Kragten noemt men de hoedanigheden des lichaams, door welke het zijne werkingen in voegzaame orde en wijze verrigt. Meer of minder werkzaam kunnen deeze kragten zijn. Indien wij eene eenigzins traage kragt in werking willen brengen, wekken wij dezelve op door een prikkelend middel. Bij voorbeeld, wanneer wij eene kitteling aan de zool onzer voeten gevoelen, trekken straks de teenen en de geheele voet zich te zamen. Dewijl het vleesch of de vezelen de eigenschap bezitten om zich zamen te trekken en zich korter te maaken, in gevolge eener prikkelinge, zoo volgt 'er uit, dat de aderen, die in allerlei rigtingen door het vleesch loopen, naauwer worden, en gevolgelijk slegts eene mindere hoeveelheid bloeds, en alleen deszelfs wateragtige deelen, kunnen doorlaaten. Maar indien soortgelijk eene zamentrekking in den omtrek der Nieren plaats hebbe, zullen deeze niets anders dan het wateragtig gedeelte des bloeds ontvangen, en niets anders dan eene heldere Pis, aan water gelijk, afscheiden; dit heeft plaats in de koortzen, in het oogenblik der huiverige koude.

Doch deeze hoedanigheid der Pis, die, in dit geval, eene vermeerdering van kragten aankondigde, kan, in andere omstandigheden, eene verzwakking en eene verslapping des lichaams beduiden, in 't bijzonder der Nieren, die alsdan de afscheidingen minder volkomen verrigten. Zelfs kan deeze Pis een groot gevaar en den dood aanduiden. Indien zij door menschen, van ontsteekende koortzen aangetast, geloosd worde, geeft zij te kennen, dat het bloed zodanig verdikt, slijmerig en op het punt van te stollen is, dat de drank 'er zich niet langer mede kan vermengen, en bijkans geene verandering ondergaat. De gevolgen, uit dit onderscheid ontstaande, ten aanzien van de voorbeduidzelen, door middel van de Pis, zal ik in 't vervolg aanwijzen.

2. De Pis leert ons de natuur der zamenstellende deelen des lichaams, en derzelver betrekkelijke hoeveelheden, kennen. Ook leert zij ons beoordeelen, of deeze deelen vast aaneen zijn verbonden, dan of zij zeer ontbonden zijn en tot bederf overhellen. In dit geval zal de

[p. 689]

Pis eene donkerer, bruiner en dikmaals zwarte kleur hebben, en haar reuk zal stinkende zijn, even gelijk de Pis van een gezond mensch is, wanneer men dezelve lang heeft laaten rusten, vooral op eene warme plaats. Indien derhalven de Pis, in 't oogenblik als zij geloosd wordt, reeds een stinkenden reuk heeft, indien zij donker bruin is, moet men 'er uit besluiten, dat de vogten des lichaams zeer ontbonden zijn, en ten bederve overhellen.

Indien, door eenigerlei toeval, een der zamenstellende deelen der vogten vermeerderd is; indien de afscheiding van een gedeelte, 't welk, schadelijk of onnut voor het lichaam zijnde, daarvan moest afgezonderd worden, worde opgehouden, bij voorbeeld, het zweet; of indien vogten, tot andere werkingen bestemd, bij voorbeeld, de gal, in het bloed overgaan: volgt 'er noodzaakelijk uit, dat de hoeveelheid der zamenstellende deelen van het bloed, en gevolgelijk ook de Pis, zal veranderd worden, en de Pis andere kleuren en andere hoedanigheden zal aanneemen.

Van hier, wanneer het zweeten wordt opgeschort, althans indien de stoffe zich niet op een ander deel werpe, dat 'er overvloedige, klaare en heldere Pis zal ontstaan.

Indien de gal zich met het bloed vermenge, zal de Pis, ondersteld zijnde dat de gal in een gezonden staat is, saffraankleurig worden; groen of zwart zal zij worden, indien de gal bedorven zij.

Indien de Pis troebel en helder bruin is, geeft zij te kennen, dat de werkingen des lichaams gestoord zijn, en dat haare afscheiding niet op de voegzaame wijze kan geschieden. Deeze Pis, omdat zij naar die der dieren gelijkt, draagt den naam van urina jumentorum.

De Pis alleen kan nooit iet stelligs bewijzen; andere toevallen der ziekte moeten bevestigen, 't geen de Pis heeft doen vermoeden; en men handelt verkeerd, wanneer men eerst de Pis en daarnaa de andere toevallen der ziekte onderzoekt. En indien de Arts de onzekere teekens der Pis voor voorbeduidzels der ziekte neemt, kan de zieke, van zijnen kant, dit als een zeker teeken beschouwen, of van de onkunde, of van de kwaade trouwe van zijnen Arts.

Ten bewijze van mijne stelling zal ik slegts één voor-

[p. 690]

beeld aanvoeren: de zwarte Pis kondigt eene bedorvene gal aan; of bij iemant, die zich overwerkt, moorddaadige kwetzingen of gewelddaadige behandelingen heeft geleeden, dient zij ten bewijze van de opslorping van geronnen bloed; in rotkoortzen wijst zij de ontbinding der vogten aan; ook kan zij ten blijke dienen van het ophouden der ambeien, der maandelijksche zuivering, en bij kraamvrouwen van het stilstaan der lochia. Maar onderstellen wij eens, dat iemant in eene vegtpartij zwaar mishandeld en getrapt is; dat hij zich slegts van huismiddelen bediend heeft, hoewel hij in den rug en over het geheel lichaam zich pijnlijk gevoele; dat hij, bij voorbeeld, zich alleen met wijn wascht, of soortgelijke behandeling te baat neemt: hoe verbaasd zal hij staan, dat op den derden of vierden dag zijne Pis eene zwarte kleur heeft? Straks zendt hij zijn water na eenen Arts, en laat hem vraagen, wat hem deere, even alsof de Arts konde waarzeggen. Maar ik durf duizend tegen één wedden, indien de Geneesheer aangaande de oorzaak zijner ongesteldheid niet vooraf onderrigt zij, dat hij niet zal raaden, dat de zieke geslagen, en zijn rug zwart en geel gevlekt is, gevolgelijk dat zijn lichaam geronnen bloed bevat, 't welk zich thans vaneen scheidt. Veeleer zal hij zeggen, indien 'er rotkoortzen omgaan, dat de zieke eene rotkoorts heeft, en binnen kort zal stervan; of ook wel zal hij eene der boven aangeduide ziekten noemen, welke aan de Pis eene zwarte kleur geeven, naar maate hem 't een of ander waarschijnelijkst voorkomt.