Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

Gelijkheid.

In die dagen, waarin dit woord, onder andere, in ieders mond lag, en langs de straten klonk, geraakte ik hierover in 't bijzonder aan het denken, en wel, of, en in hoeverre, het mogelijk ware, te voldoen aan de betekenis van dat woord.

Dan, het bleek mij wel ras, dat de Gelijkheid te willen zoeken, in alle waardigheden, bedieningen en goederen gemeen te maken, een herssenschim der Dwazen was, geschikt, om, opgevolgd wordende, alle goede orde, zoo hoogst nodig in eene maatschappij van menschen als op deze wereld leven, te vernietigen, en wanorde, werkeloosheid, armoede en onveiligheid in derzelver plaats te stellen; als eene zaak, die, bij de eerste beschouwing, zichtbaar aanloopt tegen den klaren wil en de wijze schikkingen der altoos wijze en goede Voorzienigheid, ten aanzien der zoo zeer nodige onderscheidene standen der menschen, in dit leven; overeenkomstig het zeggen van den wijzen Koning salomo, Spr. XXII:2. Rijken en Armen ontmoeten elkander: de Heere heeft die beiden gemaakt.

Dan, ofschoon dit stuk bij mij afgedaan was, begon ik, in een vrolijken luim, en op een vrolijken trant, den staat van den Rijken en Armen eens met elkander te vergelijken,

[p. 579]

en vond, tot mijne grote verbazing, dat, hoe zeer die twee standen uiterlijk van elkander verschillende zijn, zij, in hare uitwerkselen, echter eene verbazende gelijkheid van bedrijven voortbrengen.

Zie hier eenige van deze mijne invallen en vergelijkingen, die, schoon in veele gevallen aan eenige uitzonderingen onderhevig zijnde, over 't geheel genomen nochtans waarheid zullen bevonden worden.

Hoe veele rijke en zoogenaamde edele Heeren zijn niet voortgebragt van Ouders, die ook al vroeg, door weelde, overdaad en werkeloosheid, - en hoe veele Armen, die, door gebrek aan nodig en verkwikkend voedsel, kleeding en gemak, Kinderen hebben voortgebragt, mismaakt, ongezond, en zonder geest of leven.

De Opvoeding, ten aanzien van beschaafdheid en nutte kundigheden, is bij veelen in beide klassen even gebrekkig: bij den Armen, omdat hij daartoe geen geld, geen tijd, of omgang genoeg in de wereld, heeft; - bij den Rijken, omdat hij het niet nodig oordeelt tot een vrolijk en overdadig leven, waartoe hij geld en gelegenheid in overvloed reeds heeft. Van hier vindt men onder beiden veelen, die zeer slegt schrijven, leezen en rekenen, en die, ten aanzien van de nodige orde in hunne zaken en huishoudingen, onbedacht en zorgeloos heen leven; waarvan bij beiden de gevolgen zijn, verwarring en schulden, somtijds reeds bij hun leven, maar zeker na hunnen dood.

Beider beoordelingen over personen en zaken zijn onbedacht en onveranderlijk: de Rijke uit onkunde en verwaandheid, en, in veele gevallen, om geen andere reden, dan omdat hij een man van aanzien en zeer rijk is, en waardoor hij alles voor zich doet buigen, alles van hem verdragen, en zijn zin doet verkrijgen; - de Arme uit onkunde, gebrek aan opvoeding en ondervinding, of uit enkele stijfhoofdigheid.

Rijken en Armen kunnen beiden niet vrolijk zijn, zonder zeer luidrugtig te wezen, en de wereld te doen zien en horen, dat het seestdag bij hun is: zij moeten de viool hebben, speelen, zingen en dansen, lustig eeten en drinken. De Rijke doet dit alles in een pragtig huis en zaal; de Arme op een kleine bovenkamer, in een kelder, of ook wel op de open straat; en hierdoor worden zij beiden wel eens lastige buren.

Zij beiden zijn veelal zeer lomp in hun voorkomen, houding, spreeken, zitten, eeten en drinken: de rijke en edele Heer, om te doen zien, dat hij een man van rang en middelen is, die zich aan niemand behoeft of wil storen; - de Arme, omdat hij niet beter geleerd of gezien heeft.

Men ziet hun beiden ook, zonder den minsten schroom, dikwijls in het openbaar eeten en drinken: de aanzienlijke man aan de open tafels van 't Hof, op lustplaatsen, of in

[p. 580]

aanzienlijke herbergen; - de Armen doen zulks zittende op het gras, op den stam van een liggenden boom, aan den gemeenen weg, alwaar hij van ieder voorbijganger gezien wordt.

Vloeken, ligtvaardig zweeren, bij de minste gelegenheid, en onbeschofte taal te voeren, vindt men in beide klassen zeer gemeenzaam.

Beiden niet geleerd hebbende, zich in hunne huizen, onder hun gezin, met iets nuttigs of aangenaams bezig te houden, zoo vindt men beiden veel op de straten en openbare wegen, te voet en te paard, bij alle openbare vermaken, of in huizen, waar men kan speelen, vrij vloeken en eeten en drinken; waarvan niet zelden de gevolgen zijn, nagtbraken, grof speelen, geld verliezen, kijf- en vegt-partijen, wanorde en ongenoegens in de huishoudingen, tot nadeel en verdriet van familie en huisgenoten.

De Aanzienlijken en de Armen wordt men beiden ligt op eenen afstand gewaar: de Rijke door zijn opschik, parfums en odeurs; - de Arme door de sterke dranken, morzigheid en haveloze kleeding.

Onder beide deze klassen vindt men in overvloed de beste kenners van Honden en Paarden, de bekwaamste Paardenmenners, Jagers, ook Stuurlieden van Boeiers en Jachtschepen: de Rijke uit vermaak, tijdverveeling, en gevoelloosheid voor verhevener bezigheden; - de Arme, omdat het een of ander van deze bedrijven zijne broodwinning is.

Zij beiden, uitgaande, zijn doorgaans vergezeld van een of meer Honden. Bij den rijken, edelen Heer zijn het fraaie Patrijzen of Brakken, of lange Honden, om de wereld te doen zien, (en daardoor eerbied te verwekken) dat hij en zijne Honden tot de vrije Jacht behoren. - De arme man loopt ook met zijn Hond, maar die is van de gemeene soort; echter verzelt hem zijn Hond ook op straat en in huis, en hij voert, zoo wel als de edele Heer, over hem een onbepaald gezag. Zij hebben beiden voor hunne Honden veelmalen meer over, dan voor Vrouw en Kinderen; ja zij begaan daar bij wijlen zotheden mede.

Zij beiden bekreunen zich zelden over het geen men van hun denkt of zegt; - zij bemoeien zich ook zelden met iemand anders, dan met zich zelven. Van hier hun luidrugtig en veelmalen lomp gedrag in openbare plaatsen. Men hoort hun in de Schouwburgen enz. hardop praten, lachen, vloeken, roepen en stommelen; en de oppassers hebben doorgaans met niemand meer te stellen, dan met de rijke Wel Ed. Heeren en - het Gemeen.

Niemand bekommert zich minder over de veelheid van Kinderen, dan de Rijken en Armen. Zij dragen beiden die veelal op aan de Maatschappij, waarin zij leven: de eersten, door hun voordelige Bedieningen en Waardigheden in Stad

[p. 581]

of Land te bezorgen; terwijl de Armen hunne Kinderen opdragen aan Vondelings-, Stads- of Armhuizen.

Uit hoofde van hun beider veelal verwaarloosde opvoeding, hebben zij ook lust noch smaak in iets goeds of verstandigs te leezen of te denken of te horen spreken. Te kerkgaan doen zij nooit; - zij denken of bekommeren zich zoo weinig mogelijk over het toekomende, en leven, elk in zijnen kring, in ledigheid, of vermaken, zoo maar slordig voort.

Men vindt onder deze twee verschillende klassen, nu en dan, de zedenlooste karakters, met betrekking tot wellust, overdaad en dronkenschap; met dit onderscheid, dat, het geen de aanzienlijke rijke Heer een Matres noemt, bij den Gemeenen Man een Hoer genoemd wordt. Door dezen worden zij in ongeoorlofde driften ontstoken, en niet zelden, in hunne dronkenschap, ingewikkeld in hevige kijf- en vegtpartijen, die wel eens gevolgd worden van doodslag; alleen met dit onderscheid, dat de edele Jonker, verhit en dronken door Champagne- of Bourgonje-wijn, zich in Duël begeeft, en zijne partij met een Degen kwetst of overhoop steekt; terwijl de Gemeene Man dat zelfde doet, maar verhit door oud Bier, Genever of Brandewijn, en met zijn gewone Zakmes.

Dieverijen van allerlei soort vinden bij hun beiden plaats: de Rijke, om zijne weelde en verkwistingen te vermeerderen, of zich in zijne sinantien te herstellen; ontduikende, in veele gevallen, de welverdiende straf, door zijne bedekte wijze van steelen, of door zijn aanzien, familie of voorspraak; - de Arme steelt ook, uit gebrek, maar zoo veelmalen en zoo lomp, dat de Galg zijn deel wordt.

Onder beide klassen vindt men veelen, die slordig en slegt zijn in hunne betalingen, en daardoor dagelijks lastig gevallen worden van hunne schuldeischers: de Rijke, omdat hij geen orde in zijne zaken houdt, of zijn geld op eene andere wijze doorbrengt; - de Arme eenvoudig om deze reden: omdat hij het niet heeft.

De Rijke en Arme laten zich het gereedst en meest zien bij alle openbare gebeurtenissen en omwentelingen in Kerk of Staat. Zij zijn beiden vatbaar voor omkoping: de Rijke, om zijn verkregen gezag te handhaven, of zijne voordeelige Ambten te behouden of te vermeerderen; - de Arme, om geld te trekken van de Groten, vrijheid van plunderen, of ook wel om een Ambtje te verkrijgen.

Stervende, zijn beider boedels niet zelden in wanorde, met schulden of kinderen, of wel met dit alles te gelijk, bezwaard.

Daar nu de Middenstand, dat is, die staat in het leven, die tusschen Rijkdom en Armoede in ligt, voor alle de voorgemelde uitersten, uit eigen aart, schoon niet geheel, echter

[p. 582]

meest beveiligd is; zoo hebben zij allen, die zich in den Middenstand geplaatst vinden, grote en altoos durende reden, om zich daarin te verheugen, en de Voorzienigheid daarvoor te danken, als bevindende zich in die gesteldheid, welke de wijze en godsdienstige agur voor zich niet alleen wenschte, maar daarvoor gebeden heeft in de volgende bewoordingen:

IJdelheid en leugentaal doe verre van mij: Armoede of Rijkdom geef mij niet: voed mij met het brood mijns bescheiden deels: opdat ik, zat zijnde, U dan niet verloochene, en zegge, Wie is de heere? - of dat ik, verarmd zijnde, dan niet steele, en den naam mijnes gods aantaste.

Spreuken van Salomo, H. XXX:8, 9.

N.v.G.