Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

[p. 449]

Mengelwerk, tot fraaije letteren, konsten en weetenschappen, betrekkelijk.

Natuurkundige waarneming, toegepast tot opheldering van eene duistere plaats in den Bijbel, Psalm CXXI:6.

Wij lezen daar, zo als de Staten-overzetting het vrij naauwkeurig uitdrukt: de Zonne zal u des daags niet steken, noch de Mane des nachts, of zo als luther het gegeven heeft, die dit vers met het voorafgaande verbindt; opdat u bij dag de Zon niet steke, noch de Maan bij nacht. Zo dikwijls mij deze woorden zijn voorgekomen, heb ik mij verwonderd, en misschien menig een met mij, dat de heilige Zanger hier aan den invloed der Maan, zo 't schijnt, die zelfde nadelige uitwerkingen op 't ligchaam van den mensch toeschrijft, welke men in 't Oosten van de heete Zonnestralen bij dag ondervindt. Hoe is 't mogelijk, dagt ik bij mij zelf, dat het Maanlicht schadelijk zij, daar hetzelve zoo veel zwakker is dan dat van de Zon? Het opkomen van de Maan zal toch de temperatuur der lucht niet geheel veranderen; en wanneer dit ook al plaats vond, wanneer bij 't opkomen van de Maan de lucht zich ook al aanmerkelijk mogt afkoelen, zo moet toch die koelte voor den reizenden, daar men in die heete landstreken immers liever bij nacht dan bij dag reist, niet onaangenaam zijn; te minder, wijl men dan bestendig in beweging blijft. Maar laten de nachten in Palaestina ook al eens zeer koud zijn, dagt ik, zo dat een reizende daar somtijds hinder van heeft, die koude zal toch weinig betekenen, in vergelijking van het ongemak, dat men ondervindt, wanneer men in die warme landstreken bij dag aan de hitte van eene alles verschroeiende Zon is blootgesteld; en dan is het nog vreemd, dat men deze nachtkoude aan het Maanlicht toeschrijft. Zouden dan de nachten in Palaestina zoo koud niet zijn, bijaldien de Maan niet schijnt?

[p. 450]

Om deze zwarigheid weg te nemen, dagt ik, dat misschien eene andere overzetting van deze woorden zou kunnen gegeven worden; maar dit vermoeden viel weg bij 't inzien van den Hebreeuwschen text, waar men het woord ה nachah vindt, dat wel in de ruimere betekenis van schaden, benadelen, kan gebezigd worden, maar anders ook geenen zin kan opleveren, die hier iets tot opheldering zou bijdragen; en ik ontdekte naderhand, dat ook geleerde taalonderzoekers, zo als de beroemde Hoogleeraar muntinghe, die, door zijn voortreffelijk Werk over de Psalmen, zoo veel licht over deze Oostersche dichtstukken heeft verspreid, wat den zin der woorden aangaat, bij de gewone overzetting gebleven zijn. Muntinghe geeft dezelve aldus: (zie het 3de Stukje van dezen Schrijver over de Psalmen, bl. 328) des daags zal u de Zon, des nachts de Maan niet schaden; en daarover vinden wij aldaar, bl. 322, de volgende aantekening: ‘De zin schijnt eenvoudig deze te zijn: des daags zal u de hitte, des nachts geen koude schade doen. Het is bekend, dat, zo heet de dagen in het Oosten zijn, de koude van de nachten even zoo groot is, en dat beide aan reizenden dikwijls zeer lastig is. Jacob klaagde, dat hem, toen hij Laban diende, bij dage de hitte, en bij nacht de vorst verteerd hadde, Gen. XXXI:40; en ook nog heden weet men, dat in het geheele Oosten de nachten zeer koud, en daardoor zeer schadelijk voor de gezondheid zijn kunnen, vooral van reizigers, die in de open lucht plegen te slapen. Men vergelijke de aanmerkingen van donat op scheuchzer's Bijbel der Natuur, Iste Deel 2de Stuk, bl. 1035 enz. Het schijnt intusschen, dat men de koude van den nacht vooral aan de Maan heeft toegeschreven. De Grieken en Romeinen dagten, dat de daauw door de Maan wierd voordgebragt. Zie heyne ad Virg. Georg. III:337. Veelligt dagten de Oosterlingen ook dus; en was dat zoo, dan zou men zeer duidelijk zien, waarom ook de Maan hier als de oorzaak van de nachtkoude kon aangemerkt worden, te weten, wijl de koude van den nacht voornamelijk door den daauw, die in het Oosten des nachts zeer zwaar en menigvuldig is, veroorzaakt wordt.’ Zie verder de aangehaalde plaats bij den Schrijver zelf, die hier twee voorbeelden bijbrengt nopens de menigte van daauw, die des nachts in 't Oosten

[p. 451]

valt, en van de koude, daardoor veroorzaakt, welke, door hare spoedige afwisseling met de hitte van den dag, niet zelden eene verderffelijke uitwerking moet hebben.

Bij Prof. hamelsveld, wiens gevoelen met dat van muntinghe overëenstemt, vindt men hieromtrent, in zijne schoone overzetting van het Oude Verbond, IIIde D. bl. 408, de volgende aanmerking: ‘De zin is eenvoudig: des daags zal u de hitte, des nachts de koude geen hinder doen, Gen. XXXI:40. De nachten zijn in het Oosten koud, en daardoor schadelijk aan de gezondheid. Dit wordt door den Dichter aan de Maan toegeschreven, omdat die de beheerscheresse des nachts is, gelijk de Zon van den dag. Meer zou ik hierin niet zoeken.’

Hoewel deze uitlegging zeker de mogelijkheid aantoont, hoe men in 't denkbeeld heeft kunnen komen, om te geloven, dat het Maanlicht eene schadelijke uitwerking op 't ligchaam had, zo heb ik mij echter niet genoegzaam kunnen overtuigen, dat dit begrip werkelijk bij den Dichter van dezen Psalm huisvestte, of dat hier de nachtkoude wierd bedoeld; en wel voornamelijk om deze twee redenen: wijl hier ten opzigte van de Maan het zelfde woord nachah (schaden) gebruikt wordt, waardoor de Dichter in denzelfden volzin de nadelige uitwerking der brandende Zonnestralen uitdrukt; ten anderen, wijl deze woorden in het 6de vers in eenig verband schijnen te staan met het 5de vers, waar de Oostersche Dichter zich van een beeld bedient, en Jehovah als eene verkwikkende schaduw voorstelt, die in de Oostersche warme landstreken den reiziger bij de onverdragelijke hitte zoo welkom is.

Toevallig las ik nu voor eenige dagen iets in een buitenlandsch Maandwerk, dat, naar mijn oordeel, over deze plaats zeer veel licht verspreidt, en misschien te gelijk aanleiding kan geven (doch dit laat ik nog in 't midden) tot eene andere overzetting van de plaats jes. LX:19.

In de Minerva van archenholz voor 1804, No. 9. pag. 510, vindt men, namelijk, het volgende gemeld, in een uittrekzel uit eenen brief van Batavia van den 18den Julij 1803. ‘Bijzonder moet men zich hier in acht nemen voor den Maaneschijn. De invloed van de stralen der Maan op het ligchaam is hier even zoo gevaarlijk, als bij dag de Zonnestralen van 10 uur des morgens tot 3 uur op den namiddag.’ Het spijt mij, dat in dezen brief de nadelige uitwerking zelve en

[p. 452]

derzelver vermoedelijke oorzaak niet nader worden opgegeven, 't geen hier zeker van het uiterste belang zou zijn. Dit heb ik evenwel van eenen Zeecaptein, voormaals in dienst van de Oost-Indische Compagnie hier te lande, die 3 en een half jaar met zijn schip op de reede van Batavia gelegen had, vernomen, dat het de gewoonte bij de inwoonders van Batavia is, wanneer zij des avonds bij Maaneschijn in de open lucht zitten, zich dan altijd van hunne slaven tegen de stralen der Maan door eenen zonnescherm te laten beveiligen. - Vervolgens heb ik eenige reisbeschrijvingen over het Oosten, vooral die van Palaestina eenig bericht gaven, hierover nagezien, doch niet gevonden, dat deze waarneming door eenigen reisbeschrijver gedaan is; het geen mij zeker verwondert. Misschien zullen ons de Fransche Geleerden, die het Fransche leger naar Sijrien vergezelden, met den tijd meerder berichten hieromtrent kunnen geven, wanneer eens een naauwkeurig en omstandig verhaal van hunne op dien togt gedane waarnemingen en ontdekkingen in 't licht verschijnt. Ik weet wel, de ligging van het Eiland Java en van Palaestina verschilt aanmerkelijk van elkander. Het laatste gewest zal ongeveer 30 graden boven de linie op het noordelijk halfrond van onze aarde liggen, daar Batavia bij voorb. op iets meer dan 6 graden beneden de linie in het zuidelijk halfrond ligt. Naar mate van deze verschillende ligging zal zeker het luchtgestel van beide landstreken wel zeer verschillende zijn; vooral ook de graad van hitte, die op Batavia natuurlijk groter zijn moet: maar dit neemt evenwel niet weg, dat in beide landschappen, hoe ver ook van elkander verwijderd, van eene en dezelfde oorzaak dezelfde uitwerking kan bespeurd worden. Het doet reeds genoeg ter zaake af, wanneer men ontdekt, dat de stralen der Maan, in de heete landstreken van het Oosten, eenen nadeligen invloed op 't menschelijk ligchaam hebben, waarvoor men zich, wanneer men in de open lucht zit, zoo veel mogelijk moet in acht nemen. Dit geeft, dunkt mij, genoegzame vrijheid, om, bij 't lezen van dit gedeelte uit den CXXIsten Psalm, ook aan die zelfde uitwerking te denken, en te geloven, dat de gewijde Dichter hier eveneens over het gevaarlijke, dat 'er in ligt, van zich in Palaestina aan de stralen van 't Maanlicht bloot te stellen, gedagt hebbe. Mij is het ten minsten nu het allerwaarschijnelijkst. Het is ook zeer opmerkelijk, dat de zogenoemde Septuaginta, of de

[p. 453]

Alexandrijnsche Overzetters, ter dezer plaatze het zelfde woord, dat men gebruikt om het branden der Zon uit te drukken, ook ten opzigte van de Maan bezigen, daar zij de meergemelde woorden dus vertalen: bij dag zal u de Zon, bij nacht de Maan niet verbranden. ἡμεϱας ὅ ἥλιος ὀυ συγκαυσει, ȣδε ἥ σεληνη την νυκτα. Zo blijkt dan nog meer, dat in het 6de vers volmaakt de parallelismus, of dichtkundige omschrijving, van het 5de vers voorkomt, en dat dus daarvan de zin deze zij: ‘Jehova zal u, op uwe reis, zoo wel voor de stralen der Zon bij dag, als voor die van de Maan bij nacht, beveiligen.’

Aangenaam zal 't mij zijn, wanneer men mijne mededeeling hieromtrent gelieve te beschouwen als eene poging om iets tot opheldering van de Bijbelschriften toe te brengen, en daarvolgens goedgunstig te beoordelen.

a. noorberg,

Predikant der Luthersche Gemeente alhier.

Bodegraven,

d. 20 Aug. 1805.