|
| |
Eenige bijzonderheden, Constantinopole betreffende.
(Ontleend uit william wittmann's Travels in Turkey &c. en bigland's Letters on History.)
Constantinopole, met de Voorsteden, waarvan zommige zo groot zijn, dat verscheide Schrijvers dezelve als onderscheiden Steden beschouwd hebben, is van eene verbaazend groote uitgestrektheid. De Stad heeft de gedaante van een ongelijkbeenigen driehoek. De eene zijde is gekeerd na de Zee van Marmora; de andere vormt den ingang van de Haven, en de derde is na het Land gekeerd. Gebouwd zijnde op zeven heuvelen, op welker zijden de huizen staan, heeft de Stad, op een kleinen afstand, het voorkomen van een groot Amphitheater, zich uitstrekkende over een uitgebreid land. De Mosquees, of plaatzen tot den openbaaren eerdienst geschikt, waarvan een der voornaamste was de beroemde Christen-kerk van St. Sophia, welken naam dezelve nog behoudt, zijn talrijk, en verscheide derzelven zeer groot. Klokken hebben zij niet, maar elk een of meer Minarets, waarop de Mucrons, of Roepers, zich bevinden, om het volk ten Gebede-uure op te roepen. Deeze Minarets hebben eene sterke gelijkvormigheid, in derzelver gedaante, met een kandelaar, met een domper daar boven op.
Niets kan grootscher of schilderagtig-schooner weezen, dan het uitwendig voorkomen van Constantinopole en den omtrek. Van binnen prijst de Stad zich veel
| |
| |
minder aan; de huizen zijn doorgaans slegt gebouwd en de straaten zeer naauw.
Het Seraglio, of het Paleis van den Grooten Heer, beslaat de plaats, waar de oude Stad Byzantium voorheen stondt, aan het einde van den hoek, gevormd door de Zee van Marmora en den Bosphorus. Dit is verreweg het schoonste gedeelte van Constantinopole: het ver uitsteekend land, waarop het staat, is bedekt met bosschen van Cypresboomen, 't welk eene heerlijke uitwerking baart bij de prachtige gebouwen, waaruit het Paleis is zamengesteld.
Aan de overzijde van de Haven zijn de Steden, of, eigenlijk gesproken, de Voorsteden, Galata, Pera en Tophana gelegen; en aan den Asiatischen kant, tegen over de punt van het Seraglio, ziet men de Stad of Voorstad van Scutari. Ter oorzaake van de schuinsche afhelling der heuvelen, waarop zij gebouwd zijn, maaken deeze Voorsteden een schoon en romanesk voorkomen; de huizen schijnen in rijen boven elkander gebouwd. Dan, meest zamengesteld zijnde van hout, 't welk ras scheurt en bederft door de groote hitte der zonne, vermindert de grootsche vertooning van verre zeer, als men nabij komt. Tusschen de huizen staan Cypresboomen, verheffende derzelver grootsche kruinen, en brengen veel toe tot de heerlijkheid der vertooninge in 't algemeen. De Kerkhoven zijn desgelijks met deeze boomen digt beplant, en vermeerderen het schilderagtig schoone. Met één woord, het vertoon van Constantinopole van buiten, en van de ommestreeken dier Stad, is teffens grootsch en bevallig; en met dit gezigt moet de Reiziger zich vergenoegen, naardemaal hij, bij een nader bezien, weinig zal aantreffen om zijne nieuwsgierigheid te voldoen, of zijne verwondering gaande te maaken.
De Bosphorus, een schoon Kanaal of naauwe Zee, een en eene halve mijl wijd en omtrent twintig mijlen lang, vormt de gemeenschap tusschen den Euxinus, of de Zwarte Zee, en de Zee van Marmora, de oude Propontis. In de vorming van derzelver oevers, die hoog zijn, en bezoomd met eene uitgezogte verscheidenheid van boomen en laagere gewassen, heeft de Natuur, om zo te spreeken, zeer kwistig geweest. Verscheide Dorpen paalen 'er aan; en aan den zeekant heeft de Groote Heer, de Vizier, de Capitein Pacha, en andere aanzienlijke Hof bedienden, fraaije Kiosques, of Lusthuizen. Langs
| |
| |
de geheele uitgestrektheid van het Kanaal heerscht de hoogste maate van bebouwing; de oevers zijn bedekt met wijngaarden, tuinen en boomgaarden, die de grootste verscheidenheid van de schoonste vrugten leveren. - Hadden de Turken een smaak, eenigzins geëvenredigd aan de voordeelen, welke deeze ligging aanbiedt, en leefden zij onder een zagter bestuur, de oevers van den Bosphorus zouden een der schoonste plaatzen van den geheelen aardbodem zijn. Thans verliezen zij alle de schoonheden in het verschiet, door de veelvuldige uitstekken. De Dorpen zijn digt aan den zeekant gebouwd, met uitstekken of landingsplaatzen over het water heen. Daar verzamelen de inwoonders, blijven 'er eenige uuren bij den anderen, rooken hunne pijp, en genieten de koele lugt.
Ik vond mijne reeds gemaakte aanmerking bevestigd, zo ras ik ter Stad inkwam; ik vernam, dat de straaten van Constantinopole, geene uitgezonderd, naauw, slegt onderhouden en morssig zijn. Meest alle huizen hebben de vensters na de straaten, en deeze bereiken bijkans die hunner overbuuren: deeze aanleg belemmert grootlijks de vrije doorspeeling van den wind door de straaten. De huizen zijn jammerlijk gedekt: de daken bestaan uit roode pannen, los opgelegd, zonder eenig houwvast; nu en dan liggen 'er losse steenen op; een kat, 'er over heen loopende, kan het dak in wanorde brengen: men begrijpt hoe het in die huizen gesteld moet weezen bij regenagtig en slegt weer. Het uitwendig voorkomen der huizen is tevens log en ongevallig: alle cieraad is voor binnen bewaard.
Met deeze Beschrijving van wittmann stemt zeer overeen die van bigland, de Stad Constantinopole uit een meer bepaald oogpunt en vergelijkenderwijze met eenige andere Steden beschouwende. - Indien wij niet alleen de Aardrijkskundige gesteldheid, maar ook de plaatslijke ligging van Constantinopole in overweeging neemen, met de schoone en schilderagtige schikking van land en water, die de ommestreeken vormen, zullen wij ras overtuigd worden van de verkiesbaarheid dier ligging en den voorrang, welken dezelve in vergelijking met Rome verdient. Beide de Steden zijn in eene gemaatigde lugtstreek gelegen, Rome op 41o. 50′ N.B. Constantinopole op 41o. 10′ N.B. Constantinopole is gebouwd op een hoogen grond, bestaande uit zagt-opgaande berg- | |
| |
toppen, die als terrassen boven elkander uitsteeken, zonder eenige van die diepe valeien, welke de zeven bergen, op welken Rome ligt, vaneen scheiden, en die, te gader met de moerassen nabij den Tyber, de lugt ongezond maaken. Constantinopole is in eene driehoekige gedaante aangelegd, en vult den driehoek, gevormd door de Haven, den Bosphorus en de Propontis, of de Zee van Marmora. De Haven, aan de noordzijde van de Stad, is veilig en ruim, zijnde vijfhonderd roeden wijd aan den ingang van den Bosphorus, en loopt zeven mijlen landwaards in. Van den Pontus Euxinus tot de punt van het Seraglio haalt de geheele lengte omtrent agttien mijlen, en de doorgaande breedte is omtrent een en eene halve mijl, doch op zommige plaatzen wat breeder, op andere naauwer, met verscheide schoone bogten.
De Propontis na Constantinopole opzeilende, bekooren de betoverendste gezigten het oog des aanschouwers, die, uit elk gedeelte van die Zee, de hooge landen van Thracie of Bythinie ziet, en nooit den Berg Olympus uit het oog verliest, tot in 't einde de Stad zelve, uit den oever als oprijzende, zijn gezigt trekt en de heerlijkste vertooning maakt.
Constantinopole kan, door zijne ligging, den Handel van de groote Rijken in het Noorden in zijne magt krijgen, door middel van den Pontus Euxinus en de Rivieren de Don en Dnieper, die 'er zich in ontlasten. Door de Straat van den Hellespont, welke de gemeenschap vormt tusschen de Propontis en de Middellandsche Zee, even als de Bosphorus den doortocht opent van den Pontus Euxinus tot de Propontis, is Constantinopole even goed gelegen voor den Handel op het Noorden en het Westen; en wanneer Egypte onder het beheer dier Stad staat, is de ligging allervoordeeligst voor den Handel op Indie en de Oostlijke kusten van Africa. In 't kort, de Aardrijksbeschrijvers melden ons, in 't algemeen, dat Constantinopole de verkieslijkste ligging voor den Koophandel oplevert, welke ergens kan gevonden worden; en, wanneer wij op de Kaart zien, schijnt de ligging dit gevoelen te bekragtigen.
Het is nogthans mogelijk, dat wij misleid worden door onnaauwkeurige beschrijvingen en eene algemeene beschouwing. Aardrijksbeschrijvers, zo wel als Geschiedboekers, zijn niet altoos naauwkeurig, en het overslaan van eene enkele omstandigheid zal zomtijds
| |
| |
veel in de gansche beschrijving veranderen, even gelijk het gemis of de misvorming van één enkel voorwerp daadlijk het voorkomen eener landschaps-schilderij verandert. - De ligging van Constantinopole, uit het oogpunt des Koophandels beschouwd, heeft een groot gebrek, en is in dat opzigt veel minder dan Londen, Lissabon en verscheide andere Handelsteden. De lengte van den Hellespont is niet minder dan zestig mijlen, de doorgaande wijdte niet meer dan drie mijlen, en op veele plaatzen is dezelve naauwer. Door den Bosphorus, de Propontis en den Hellespont loopt een sterke stroom uit den Pontus Euxinus na den Griekschen Archipel, en een hevige Noorde-wind waait dikwijls, in deezen oord, geduurende eenige maanden, die, te gader met den sterken stroom in dezelfde richting indringende door een zo naauwe Straat, zomtijds Constantinopole, voor eenen langen tijd agtereen, bijkans ontoeganglijk maakt voor schepen, uit de Middellandsche Zee komende. De Steden, die aan den Oceaan liggen, of aan groote Rivieren, die 'er eene onmiddelijke gemeenschap mede hebben, genieten een groot voordeel boven die aan inlandsche Zeeën paalen, als die aan de Middellandsche Zee, aan den Euxinus, de Baltische Zee enz., of aan de Rivieren daarin vallende, liggen, de getijen hebbende, welke de aannadering en het inzeilen der schepen gemaklijk maaken, in gevalle van tegenwind of stilte; terwijl de andere, in dergelijke gevallen, dat voordeel niet genieten; en, indien een sterke wind in dezelfde richting als de stroom werkt, is deszelfs vermeerderd geweld zo groot, dat het bijkans onmogelijk is, daar tegen op te werken. Dit is het groot nadeel van Constantinopole, waar de sterke Noorde-winden, zo zeer
heerschende in deezen oord, en de geweldige stroom, altoos komende uit den Euxinus en de lange naauwe Straat van den Hellespont, te zamenwerken, om, op zekere tijden, die Stad te scheep bijkans ongenaakbaar te maaken.
Men moet nogthans bekennen, dat Constantinopole eene voor den Koophandel en Scheepvaard uitsteekende ligging heeft, schoon geenzins de beste, die ergens kan gevonden worden, gelijk men dikwerf beweerd heeft. De ligging dier Stad was ook de beste, welke constantyn kon uitkiezen voor zijne nieuwe Hoofdstad, als het beste punt, om de aanslagen der vijanden des Rijks af te weeren, en bijkans zonder wedergade, ten aanziene van de aangenaamheid en fraaiheid der ligging. |
|
Auteursrechtvrij