Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

Beknopte Handleiding tot de Aardrijksbeschrijving, ontworpen door J.E. Fabri, Hoogleeraar te Erlangen enz. Naar den Tienden verbeterden Druk, of volgens de laatste en echte Uitgave, uit het Hoogduitsch vertaald. Nagezien, en met de noodige Veranderingen en Bijvoegzels, tot heden, verrijkt, en voorzien met een Voorbericht van Jacob de Gelder, Mathematicus in den Haage. Te Haarlem, bij F. Bohn. 1805. In 8vo. 376 Bl.

Onvolmaaktheid is een stempel, op alle menschlijke voortbrengzels gedrukt, op eenige met grooter en zigtbaarder letteren, dan op gene; met de allergrootste, zou men mogen zeggen, op die de Aardrijkskunde betreffen, daar deeze van nieuwe Ontdekkingen steeds vermeerdering ontvangt, en, door Staatsverwisselingen, voor geduurige veranderingen blootstaat: de laatstgemelde oorzaaken werken, ten deezen dage, zo zeer als immer. Zulks, wel verre van eene rede op te leveren, om de uitgave van Geschriften, in dit vak, noodloos te maaken, dient ter rede van aanprijzing. Van hier, dat, over 't algemeen, nieuwe Kaarten den voorrang van oude verdienen, en dat onderwijzende Geschriften in de Aardrijkskunde de oudere, als 't ware, verdringen.

Aan korte Begrippen tot deeze zo aangenaame als noodige Weetenschap heeft het der Boeken-wereld niet ontbroken. Wij zien dezelve vermeerderd door het Werkje voorhanden. Op 't zelve mogen wij de evengemaakte aanmerking toepassen, en in volle ruimte verklaaren, dat het alle tot nog toe in onze taal uitgegeevene overtreft. Welk een onthaal het in Duitschland ontmoet hebbe, wijzen de herhaalde egte Uitgaven uit, en kunnen de onegte, waarover zich de Erlangsche Hoogleeraar met rede beklaagt, ten bijkomenden bewijze dienen.

Gelijk doorgaans, in alle Aardrijkskundige Geschriften, het Land van 's Vervaardigers inwooninge eigenaartig een ruim,

[p. 722]

en niet altoos aan andere Landen geëvenredigd, aandeel krijgt, zo deelde ook Duitschland daarin bij fabri. De Vertaaler, de Overziener de gelder, en de Uitgeever, hebben dit gebrek, ten aanziene van ons Gemeenebest, zonder van het Plan des oorspronglijken Schrijvers af te wijken, vergoed, en eene, voor dit Werkje vrij omstandige, aanduiding van eene en andere weetenswaardige bijzonderheid voor de Bataafsche Jeugd gegeeven.

Onder de beärbeiding, ja zedert het afdrukken van dit Werkje, zijn 'er veele en zeer aanmerkelijke veranderingen voorgevallen, welke van belang waren, in eene nieuwe Aardrijkskunde, vermeld te worden. Om een zo volledig mogelijk Handboekje te leveren, heeft zich, gelijk een Naberigt vermeldt, de Uitgeever de kosten getroost, om dat gedeelte van 't zelve, het welk onze Staatsregeering beschrijft, op het naauwkeurigst te doen verbeteren en herdrukken; ofschoon het hem ondoenlijk geweest is, en ook voor ons van minder belang was, om op dezelfde wijze te werk te gaan met betrekking tot Frankrijk en Italie. Waarom hij (zich zulks voorbehoudende tot een eventueelen herdruk) thans meent te kunnen volstaan, met alleen te herinneren, dat de Keizerlijke waardigheid in Frankrijk erflijk is opgedraagen aan napoleon buonaparte, die naderhand ook tot Koning van Italie verheven is. Hij voegt 'er nog eene en andere verandering bij, ten aanziene van de Territoriaale Verdeeling onzer Republiek, volgens het tiende Artikel der jongste Staatsregeling.

De in de Aardrijkskunde beroemde Hoogleeraar erkent, dat de Uitgave (naar welke deeze Vertaaling vervaardigd is) naauwkeuriger in het licht verschijnt, dan eene der voorigen; dewijl de Uitgeever, ten dien einde, noch moeite noch kosten gespaard hadt, en den Schrijver veele Aanmerkingen ter overzieninge waren toegezonden. Langs deezen weg komt men de wel onbereik-, doch naderbaare Volmaaktheid, in een Werkje van deezen aart, bij. Het is den Nederduitschen Uitgeever aan te raaden, om zelve een doorschooten Exemplaar te houden, of in handen van eenen Aardrijkskundige te geeven, ten einde de veelvuldige veranderingen, reeds voorgevallen, en die dagelijks staan te vermeerderen, op te teekenen.

Zo als het is, kan het niet alleen der Schooljeugd ten nuttig Onderwijsboek, maar ook algemeen den Aardrijkskundigen ten Handboek dienen. Om het als zodanig te gebruiken, strekt inzonderheid het zeer breed en volkomen Register, 't geen agteraan gevoegd is. Wij namen, daar Ulm, terwijl wij dit schrijven, door den loop des, ongelukkig voor het geteisterd Europa, weder ontstooken Oorlogs, aan de orde van den dag is, het Boekje op, en vonden 'er dit onderrigt, deeze Stad betreffende, wel kort, doch voor den aart deezes

[p. 723]

Geschrifts uitvoerig genoeg: ‘Ulm (Ulma) aan den Donau, met 15000 Inwooners, thans zonder vestingwerken, (de Munster kerk is een der grootste Kerken van Duitschland); de handel dezer Stad is thans wel zoo gewigtig niet dan [lees als] in de vijftiende en zestiende Eeuw, maar echter nog niet geheel onbeduidend, en 'er is hier nog veel scheepvaart op den Donau.’

Bij het doorbladeren vonden wij allerwegen aanwijzingen van de beste Kaarten; doch verre de meeste Hoogduitsche; zeer eigenaartig in het oorspronglijke, doch min geschikt voor onze Landgenooten, als welke zich hier te lande bezwaarlijk laaten aanschaffen. Dan wij verneemen van goeder hand, dat dit weezenlijk gebrek staat verholpen te worden door een Bijvoegzel, de beste en bruikbaarste Kaarten, in ons Vaderland voorhanden, opgeevende. Zulks zal de bruikbaarheid van dit Werkje niet weinig vermeerderen.