Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

[p. 633]

Systematisch Handboek der beschouwende en werkdaadige Scheikunde, enz. Door A. Ijpeij, A.L.M.Ph. & Med. Doct., Hoogleeraar in de Geneeskunde, enz. te Franeker. IIde Deel. Te Amsterdam, bij W. van Vliet, 1805. In gr. 8vo. 630 bl.

Daar de Hoogleeraar ijpeij, ten tijde van het uitkomen des eersten Deels, wederom te Franeker was beroepen, en wel in andere vakken, dan in welke hij voorheen met lof had onderweezen, hadden wij ons niet durven vleijen, dat hij tijds genoeg zou hebben kunnen vinden, om zo spoedig een tweede Deel van een zo gewigtig en uitvoerig Werk in het licht te geeven.

Alles, wat wij tot aanprijzing des eersten Deels gezegd hebben, is ook op dit tweede toepasselijk. Wij zullen dus alleen den korten inhoud van dit Stuk en eene of andere belangrijke proeve mededeelen. Hetzelve begint met de zeventiende Verdeeling van henrij, en handelt uitvoerig over de verschillende Aarden, benevens het voornaamste gebruik derzelven in een aantal Fabrieken. Als waare en volkomene Aarden worden hier beschreeven de Keiaarde, de Klei- of Aluinaarde, de Zirconaarde, de Beryllaarde, de Ytteraarde, de Agustaarde, de Okeraarde en de Talkaarde. Vervolgens komen de min volkomene, en in aart tot de Zouten overhellende, Aarden, tot welke behooren de Kalkaarde, de Zwaaraarde en de Strontiaanaarde.

De volgende Verdeeling loopt over de Metaalen in het algemeen, alsmede over derzelver betrekking tot de Zuurstof en de daardoor geboorene Verzuurzels, en ontleeding des Waters door zommige Metaalen. Vervolgens worden hier beschreeven de algemeene betrekkingen der Metaalen op de Zuuren, de Brandstoffen, de Aarden en de Zouten. Hierop volgt de beschrijving der eigenschappen van het Goud, en van deszelfs bijzondere betrekkingen tot de opgetelde Zelfstandigheden: wordende, bij die gelegenheid, ook uitvoerig gehandeld over het Dondergoud, het Goudpurper van cassius, en het Vergulden. Na dit Metaal volgt de Platina, met alle haare betrekkingen, en vervolgens het Zilver: wordende in deszelfs beschrijving gesproken van het Grieksch Water, het Hoornzilver, het Donderzil-

[p. 634]

ver, den boom van Diana, het Verzilveren, het Pleetwerk, enz. Eene volgende Verdeeling handelt over het Kwikzilver, en de voornaamste bereidingen, die daaruit worden vervaardigd, met naame de Cinnaber, het rood Praecipitaat, de Donderkwik, het Sublimaat, de zoete Kwik, enz. Eindelijk gaat de Schrijver over tot de beschrijving van het IJzer, en van alle deszelfs merkwaardige bereidingen.

Bij dit Deel zijn gevoegd eenige belangrijke Aanhangzels, wier eerste loopt over de zamenstelling van het Water door eene enkele zamenperssing der daartoe vereischte Luchtzoorten, zonder een Electrischen schok; het tweede over de zogenoemde vloeibaare Zwavel, een nieuw Chemisch Voortbrengzel, ontdekt door den Hoogl. palladius, 't welk, zwaarder dan Water, echter de vluchtigheid van den vitriolischen Ether bezit, en daardoor gebruikt kan worden, om de Kwik, zelfs in den Zomer, te doen bevriezen. Vervolgens wordt gehandeld over het Harger-Zand; voorts over eene verbeterde bereiding der Zoutzuure Zwaar- en Strontiaan-aarde; en eindelijk over de nieuwe Metaalen, in de Platina aanwezig.

Onder de gewigtige aanmerkingen, die alomme in dit Werk voorkomen, tellen wij des Schrijvers denkbeelden over den aart en het onderscheid van het IJzer en Staal, welke wij tot eene proeve hebben uitgekipt. - ‘Veelen (zegt de Hoogleeraar) moet het voorzeker, in den eersten opslag, wonderlijk voorkomen, dat 'er eene zo zachte en brooze stoffe, als Houtskool, noodig zij, om het zo veel harder IJzer in een nog veel harder en veerkragtiger Metaal te veranderen. Dan dit verwonderenswaardige verdwijnt, door te overweegen; dat deeze zachtheid der Koolen ontstaat uit de vereeniging der Koolstof met de Zuurstof; dat de oorsprongelijke Koolstof is de Diamant; dat deeze, in de verbinding van het Koolenpoeder met het IJzer, zijne Zuurstof verliest, vereenigende zich hetzelve, geduurende deeze bewerking, met een gedeelte des Metaals, tot een potloodaartig verzuurzel; dat dus eindelijk het Staal is eene alliagie van het IJzer met den Diamant, doch zodanig eene, in welke IJzer genoeg is tot het bekomen der vereischte taaiheid en smeedbaarheid, doch daarentegen ook Diamantstof genoeg, om daaraan de zoodige hardheid te geeven. Gebruikt men dus te wei-

[p. 635]

nig Koolstof, dan blijft het nieuw Metaal wel zeer smeedbaar doch het is beroofd van de vereischte hardheid van een goed Staal. Gebruikt men daarentegen te veel van deeze stoffe, dan verwekt de te groote overvloed der Diamantstoffe wel eene uitsteekende hardheid, doch teffens is het Metaal zonder buigzaamheid, en bekomt dus de eigenschappen van gegooten IJzer.

Behalven deeze oplossing, die ons de reden aanwijst, waarom het IJzer eene vermeerderde hardte, door zijnen overgang in Staal, bekomt, laaten zich hieruit nog verscheidene eigenschappen der Staalharding oplossen. Bij voorbeeld, waarom het Staal, in het harden, dikwijls krom trekt? Dit ontstaat ongetwijffeld uit de ongelijke verdeeling der Koolstof in de uit Staal bereide werktuigen, waardoor zich natuurlijk die zijde der staaven het meest in de spoedige lessching te zamen trekt, die de minste eigendommelijke zwaarte en de grootste weekheid bezit; 't geen noodwendig ten gevolge moet hebben, dat de staaven enz. zich naar dien kant buigen, in welken de geringste hoeveelheid van Diamantstof aanwezig is. Hoe beter en gelijkmaatiger dus de Staaldeelen, door smeeding, onder elkanderen zijn gemengd, en hoe gelijkmaatiger derzelver gloeijing en lessching is, zo veel minder zullen de uit Staal bereide werktuigen aan dit gebrek onderhevig zijn.

Wanneer het Staal veelmaalen aaneen, na voorafgaande ontlaatingen, door gloeijen enz. wederom wordt hard gemaakt, verergert niet alleen het boven vermelde kromtrekken, maar het Staal verliest allengskens zijne kragt, en bekomt overal scheurtjes. Dit voor deezen ook niet wel te verklaaren verschijnzel laat zich insgelijks gemakkelijk verklaaren, door de ongelijke wegbranding der met het IJzer vereenigde Diamantstof -.’