Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

Eenige Bespiegelingen der Kantische Wijsbegeerte, door Eclecticus. In 's Hage, bij Vosmaer en Zoonen, 1805. In gr. 8vo. 179 Bladz.

Dat de onderlinge wrijving van strijdige begrippen, even als van staal en vuursteen, veelvuldige vonken afwerpt, waarbij het licht der waarheid gemakkelijk kan worden ontstoken, is een vrij algemeen beeld geworden der menschelijke bevatting; maar dat ook zulke vonken, in het buskruid vallende der menschelijke driften, verschrikkelijke en verdervelijke losbarstingen te weeg brengen, is eene bijvoeging der ondervinding tot dat, thans zoo geliefde, beeld. Op den titel af van dit geschrift verwacht men geene ongelukken, om dat men

[p. 587]

van den Eclecticus geene vooringenomenheid en driften vermoedt omtrent bloote begrippen en gevoelens, wijl hij toch, aan geen stelzel gehuwd, zijne keuze geheel vrij heeft, en in dezelve eeniglijk door zijn oordeel geleid wordt: doch het geschrift zelf inziende, vindt men overal meer eenen geest van opzettelijke tegenspraak, dan van koele beoordeeling, en eenen meer bijtenden en spottenden, dan bescheiden en ernstigen, toon; zoodat men vrij zeker vooruit kan zien, dat de Nederlandsche voorstanders der Kantische Wijsbegeerte, in wier school de zachtmoedigheid bij de minste tegenspraak waarlijk geene hoofddeugd schijnt, zich tegen dezen Eclecticus zullen aangorden, en, treedt hij slechts met zijnen naam ten voorschijn, eenen strijd voeren, waarbij de Wijsbegeerte zelve in aller oogen op de kans der wapenen gesteld zal worden. Gaarne zag zich Recensent van ijdele onheilspelling beschuldigd, maar ongaarne van ongegronde beschuldiging verdacht, en vindt zich daarom verpligt, bij de aankondiging van dit geschrift, deszelfs beloop en schrijfwijze te doen kennen.

Eene Voorrede, waarin Eclecticus, na zijne bevreemding over het duistere voorstel van eenen man als kant, wegens vroegere letterkunde beroemd, zijn vooroordeel erkent tegen den hoogen ophef wegens deszelfs Wijsbegeerte, en aan dezelve den naam van Critische betwist, om dat alle Wijsbegeerte Critisch, dat is, oordeelkundig behoort te zijn, kenmerkt al aanstonds den geest, die hier de pen stuurt. ‘De ongerijmde Gnostieken beroemden zich van hunne diepe kennis; de Scholastieken in de donkere middeleeuwen prijkten met weidsche eertijtels hunner wijsheid; de Illumina[a]ten zouden de volkeren verlig(ch)ten en bedo(ie)rven alles. 't Misbruik van den deftigen naam van Philosophen is te bekend, om geen nadenken te voeden, wanneer sommigen, onder dien naam, met versmading van 't overig menschdom, zich van waarheid en lig(ch)t den eigendom aanmatigen.’ Dit tot een staal. - De Bespiegelingen zelve worden onder twee Afdeelingen verdeeld, waarvan de Iste, over eenige leeringen der Kantische overnatuurkunde, de IIde, over de Kantische zedekunde, ten opschrift heeft. 1. De algemeene begrippen van voren. 2. Het bestaan van voorwerpen onzer zinnen. 3. De kennis van God uit zijne werken. 4. Het beginzel der genoegzame reden, zijn de stoffen der

[p. 588]

overnatuurkundige bespiegelingen. 1. Het onderscheid tusschen belang en zedelijkheid. 2. Dezuivere practische reden. 3. Onze zedelijkheid met opzigt tot God. 4. Vergelijking van het Kantisch zedestelzel met het gewo(o)ne, zijn de onderwerpen der zedekundige beschouwingen. De algemeene begrippen van voren worden verworpen, als vielen zij in dezelfde zwarigheid van de leere der aangeborene of ingeschapene denkbeelden. Het bestaan van voorwerpen onzer zinnen wordt beweerd, als hadde kant derzelver aanzijn betwijfeld, schoon hij hetzelve een vereischte, een noodzakelijk geloof in ons noemt, en als liep de gansche geschiedenis des Euangeliums gevaar, om ons, als geheel problematiek, te ontvallen. De kennis van God uit zijne werken wordt verdeedigd, als of kant den wereldmaker niet hadde erkend uit de werken des Heelals, in welke alleen hij de hoogste volmaaktheid, de heilige Godheid niet meende te vinden buiten zijne eigene zedelijkheid als mensch. ‘Niemand houde, om dat alles, kant of zijnen aanhang voor begunstigers van ongodisterij. Dat 'er een God zij, weten zij volstrekt niet: maar zij gelooven het:’ zijn hier de opmerkelijke woorden. Het beginzel der genoegzame reden wordt als verworpen voorgedragen, schoon kant hetzelve gesteld heeft onder de grondwetten of denkvormen des verstands. In de Afdeeling over de Kantische zedekunde wordt de nieuwheid betwist aan het onderscheid tusschen belang en zedelijkheid, en de tegenoverstelling van de beginzels pligt en genoegen afgekeurd. De zuivere ractische reden schijnt met haren imperatief aan Eclecticus eene ijdele magtspreuk, die, de vraag naar het waarom der geboden verbiedende, allen aandrang voor zijn gevoel buiten sluit, en tevens alle vrijheid werkeloos laat, die in zijn oog door een baatbelovend daarom alleen bepaald wordt, die ook geene bepaalde pligten voorschrijft en den algemeenen zederegel op zekere wenschelijkheid van hare betrachting laat steunen, en die voorts onverpligtend zijn zou, omdat zij haar eigene wetgeesster zou moeten wezen. De zedelijkheid met opzigt tot God naar de Kantische Wijsbegeerte lijdt een zeer scherp onderzoek, als sloot zij God van de zedelijke wetgeving uit, als ware haar zedekundig bewijs voor Gods bestaan niet klemmende en alleen uit nood aangenomen, als ware de gansche zedekunde van kant zeer bekrompen in alle betrekkin-

[p. 589]

gen tot den naasten zoo wel als tot God, ja als nam zij eeniglijk God aan als middel, niet als oorzaak, om dat men zich wel als zelfgebieder verheft, maar niet dan als magtelooze zelfbelooner gevoelt. Eindelijk wordt het meer gewo(o)ne zedestelzel in alle opzigten boven het Kantische voorgetrokken, het welk in eene dankbare verheffing van het Euangelie uitloopt.

Het geheele stuk is voorzeker van eene zeer bekwame hand geschreven, die het publiek met eene meer onzijdige voorstelling der gemaakte bedenkingen verpligt, en aan hetzelve regt gegeven zou hebben, om eene gematigde teregtwijzing te verwachten van het verkeerde, het geen de Kantische Wijsgeer in die voorstelling op vele, indien niet op alle, plaatzen zal moeten doen opmerken, ten zij hij aan zijne Wiisbegeerte bij het publiek eenen geweldigen slag wil laten toebrengen, wiens ruwheid alleen Recensent in Eclecticus misprezen heeft.