Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

Joannis Willmet Oratio de retinenda Antiqua Batavorum in Literis Orientalibus Gloria, publice habita die 26 Nov. 1804, &c. Ex Typogr. Civ. Amstelaedamensis 1805. 64 pp. 4to.

Wederom beschenkt ons de geleerde willmet, met wiens aanstelling tot Professor in de Oostersche Letterkunde, in de plaats van wijlen den voortreffelijken walraven, wij het Amsterdamsche Athenaeum geluk wenschen, met eene fraaie proeve van zijne bevallige schrijfwijze in de Latijnsche taal, over een onderwerp, dat den Redenaar wel minder gelegenheid gaf, om, even als in twee vorige keurige Redevoeringen, aan de Geldersche Academie uitgesproken, en kort daarna in 't licht gegeven, zijn scherpzinnig vernuft en fijnen smaak aan den dag te leggen, maar desniettemin zeer belangrijk, en geheel ingericht is naar de behoeften van den tegenwoordigen tijd, waarin ernstige en nadrukkelijke aansporingen, om den ouden roem der Bataven in de Oostersche Letterkunde op te houden, zoo zeer te pas komen. Deze gewigtige stof behandelt de Hoogleeraar, in deze Inwijingrede, met zeer veel kieschheid, op de onderhoudendste en overredendste wijze. Men ziet allerwege, dat hij zijne gekozene stof geheel meester, en de regte man is, om den roem der Nederlanders, in dit vak, te helpen ophouden.

Eerst wordt de oude roem der Bataven, door de beoefening der Oostersche Letteren weleer behaald, naar verdiensten beschreven. Geen land in de wereld, en dat wel zoo klein van omtrek, en zoo gering in getal van bewooners, heeft het onze, daarin, kunnen evenaren, zoo ten aanzien van de geleerde uitlegging der

[p. 523]

Schriften des Ouden Verbonds, als van den geheelen omvang der Oostersche Letterkunde. - Erpenius en golius, beiden beroemde Leijdsche Hoogleeraars, waren voor de geleerde wereld de eerste wegwijzers tot de regte verklaring van den Hebreeuwschen Bijbel. Het duurde echter bijna eene geheele eeuw, eer men ginds en elders goedvond, dit veilig voetspoor te volgen. Voor den grooten albert schultens was de eer bewaard gebleven, om hunne waarlijk onvergelijkelijke, veel te lang miskende verdiensten te doen eerbiedigen, door een geheel nieuw licht over de Hebreeuwsche Letterkunde te verspreiden. Aan hem heeft men de allerduidelijkste ontdekking van de allernaauwste verwandschap der Hebreeuwsche taal met anderen, die denzelfden oorsprong hebben, en wel inzonderheid met de Arabische, en van den daardoor gebaanden weg, om de verstorvene Hebreeuwsche taal uit de aanverwante, nog levende, en zeer rijke dialecten te verstaan; aan hem, even als aan den uitmuntenden hemsterhuis voor 't Grieksch, zoo ook omtrent de Oostersche talen, eene wijsgeerige en op algemeene taalgronden rustende opsporing van de echte stamwoorden, en geregelde afleiding van alle onderscheidene buigingen en beteekenissen der woorden uit de oorspronkelijke; aan hem de eerste invoering der alleen waare, op zulke vaste gronden gebouwde letterkundige verklaring, te danken. De niet minder groote Groningsche Hoogleeraar schroeder is hem hierin, met vele anderen, die uit beider School van tijd tot tijd zijn voortgekomen, getrouw gevolgd, en heeft ook zelf de wijze van schultens nog aanmerkelijk verbeterd, en tot een hoogen trap van volkomenheid gebragt. Beide geleerde mannen zijn, ten dezen aanzien, de leermeesters van gansch Europa geworden. - Niet minder roemrijk zijn de verdiensten der Bataven voor den geheelen omvang der Oostersche Letterkunde geweest. Toen, in geheel Europa, nog maar eene Arabische drukkerij, en dat wel op 's lands kosten te Rome, werd gevonden, wierd 'er hier te Leijden door den Hoogleeraar raphelengius reeds eene vervaardigd, en kort daarna door deszelfs opvolger erpenius, op eigen kosten, voltooid. Toen overal nog gebrek was aan Oostersche Afschriften, begonnen scaliger, casaubonus, salmasius, erpenius, warner en boreel die, van alle kanten, om strijd bijeen te

[p. 524]

verzamelen, clenard reisde 'er om naar Afrika, en golius rustte ook niet, eer hij vrijheid bekwam, om zich ook naar het Oosten te begeven, van waar hij ook met een zeer rijken voorraad terug keerde. Zoo wierd de Leijdsche Academieboekerij voorzien van een schat van Oostersche Afschriften, die nog geheel Europa verbaast; terwijl naderhand reland, de schultenssen, lette, schroeder, berg en andere Vaderlandsche Geleerden, vooral de al te vroeg aan ons ontrukte scheidius, nog veel opgespoord, en tot ons overgebragt hebben. Men voege hier nog bij de menigte van uitgegevene Schriften, die tot de Oostersche Letteren behooren, waarin de Nederlanders alle andere Volken zoo ver vooruit geweest zijn. Aan hun is men het beste onderwijs in de Arabische Spraakkunst, aan hun de verre weg uitmuntendste Woordenboeken, aan hun de uitgave van zeer vele, vooral Arabische Schrijvers, van allerlei aart, verschuldigd.

Deze verheffing van de onbetwistbare verdiensten der Bataven, omtrent de Oostersche Letterkunde, geschiedt echter, in deze Redevoering, niet met kleinachting van 't geen ook, ten dezen aanzien, in andere Landen gedaan is, en nog steeds bewerkstelligd wordt. 'Er wordt integendeel welverdiende hulde toegebragt aan de verbazende voortgangen, die deze allernuttigste tak van geleerdheid, in de laatste jaren, zoo in Engeland, onder aanvoering van den beroemden jones, als in Vrankrijk, ten gevolge der verovering van AEgypte, en elders gemaakt heeft, en openhartige bekentenis gedaan, dat 'er, voor het tegenwoordige, op de werkzaamheid der Nederlanders in dit vak niet zoo veel te roemen valt: 't geen voornamelijk aan de betreurenswaardige tijden, die wij thans beleven, wordt toegeschreven. Wat hier ook verder, tot verschooning van de tegenwoordige bedrijfloosheid onzer Landgenoten, wordt te berde gebragt, het is onloochenbaar, dat wij, ook in dit opzicht, helaas! niet meer zijn, die wij voorheen waren.

Des te meer oplettendheid verdient dan nu het tweede deel van deze treffelijke Inwijingrede, waarin de Hoogleeraar willmet, zoo gepast als dringend, aantoont, wat 'er thans te doen staa, om den ouden, nog niet geheel verloren roem der Bataven, in de Oostersche Letterkunde, te behouden. Men moet zich, in de uitlegging van de Schristen des Ouden Verbonds, aan dien

[p. 525]

koninglijken weg, dien onze Landgenoten voormaals eerst gewezen hebben, houden, zoo echter, dat men zich den arbeid van hun, die 't hunne tot verbetering en volmaking van die wijze van verklaren bijgedragen hebben, ook zorgvuldig ten nutte make. Wij hebben daarin een onvergelijkelijk voorbeeld voor ons in schroeder, dien onvergetelijken man, wiens wijze van behandeling der gewijde Schriften, en hoe hij zich daartoe voorbereidde, door deszelfs waardigen Leerling hier met veel juistheid beschreven, en ter navolging aangeprezen wordt. Maar hierbij moeten wij niet stilstaan. Willen wij de eer van onze Nederlanders, die voorheen ook in deze Letterkunde den toon gaven, ophouden, dan dient de geheele uitgestrektheid der Oostersche Letteren meer behartigd te worden. Men moet die oefening niet voor den Godgeleerden alleen overlaten, maar zich laten overtuigen, dat ook anderen, die den geheelen omvang der Geschiedkunde, Aardrijkskunde, Sterrekunde, Geneeskunde, en andere wetenschappen en fraaie letteren, grondig beoefenen willen, 'er veel belang bij hebben; waarin ook onze scaligers, casaubonussen, goliussen, relanden, merulaas en vele anderen ons tot voorbeelden strekken. 'Er moeten dan nu, ook bij ons, daar wij zoo grooten voorraad van Oostersche Afschriften hebben, handen aan 't werk geslagen, en allerlei stukken van geleerdheid en smaak aan 't licht gebragt worden.

Wij wenschen hartelijk, dat 's Mans redenen, zoo te Amsterdam, als elders, daar deze Redevoering, in ons Gemeenebest, zal gelezen worden, als een woord op zijn tijd, bij vele Vaderlandsche Jongelingen eene edele geestdrift voor de Oostersche Letteren zullen doen ontvlammen, en alle regtschapene beminnaars en staandehouders van dezen voornamen tak van geleerdheid zullen opwakkeren, om ons door andere Volken, wier leermeesters onze Landgenoten voorheen geweest zijn, niet langer te laten beschamen.