Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

[p. 470]

Herman Lange. Door August Lafontaine. Iste Deel. Met Platen. Te Haarlem, bij F. Bohn. 1804. In gr. 8vo. 378 bl.

Deze Roman houden wij, onder de vele van dezen ook bij ons reeds zo geliefkoosden Schrijver, voor eene der uitmuntendste. Herman, de held des verhaals, is waarlijk edel en groot, en het lezen zijner geschiedenis stort ons zijne edele gevoelens in. Hoe bevallig en uitlokkend de geschiedenis ook zij, dezelve is toch in de geschriften van lafontaine het voorname niet. Ten gevalle van zodanige Lezers, die juist niet altijd, wanneer het vervolg hun ter hand komt, het eerste Deel kunnen inzien, en dan gewoon zijn onze Letteroefeningen te raadplegen, willen wij 'er echter zo veel van opgeven, als voor hun voldoende is om den draad van het verhaal dan wederom te kunnen aanknopen.

De jongeling genoot zijne opvoeding aan het huis van zijne waardige grootouders, en dit was zijn geluk; op dezelve had het voorbeeld, de zorg en het onderricht van zekeren verminkten matroos, die het hart op de rechte plaats had, en die in dat huis meer vriend dan bediende was, en van jongs af aan onzen herman hartlijk beminde, eenen merklijken en gezegenden invloed. Hij werd dan ook een geheel ander mensch dan zijne ouders en bloedverwanten, ja maakt met hun een zonderling contrast; hij was al vroeg voor hun te eerlijk, te edel, te oprecht. En echter bleef hij een voorbeeld van kinderlijke onderwerping, en getrouwheid in iederen plicht. In zijne geschiedenis speelt een godloos mensch, zekere rolfs, eene zeer haatlijke rol; deze heeft hem reeds zijnen eersten edelen vriend bedorven, dien herman nog bemint, maar die zijne vriendschap en vertrouwen reeds schandlijk heeft gemisbruikt, door het bederf eener ongelukkige weduwe, voor welke, toen zij nog ongehuwd was, lange zijnen opwellenden hartstocht manlijk had onderdrukt, omdat hij voelde, dat zij de zijne niet worden kon, en welke hij nu in haar ongeluk zijnen vriend had aanbevolen, terwijl hij afwezig moest zijn. Hij had eener lieve, zagte, waardige geliefde daarna onwillekeurig zijn hart geschonken; ook het meisje beminde hem; maar zijn gedrag is eerlijk, voorzichtig en wijs, en hij onderwerpt zich aan den wil zijner ouderen, die anders over zijne hand beschikt hadden; hij onderwerpt zich met een bloedend hart, maar met eene grootheid van ziel en standvastigen moed, die onzen eerbied dwingt, en met het volle gevoel, wat hij zijne echtgenote wezen moet, en den ernstigen lust, om, in den uitgestrektsten zin, deze zijne plichten te betrachten. Wij laten hem in een aanzienlijken post; en aan het slot van dit Deel wordt het huwlijk,

[p. 471]

waartoe hij verplicht en uit gevoel van plicht ook gezind was, afgebroken, geheel buiten zijn toedoen, en zelfs tegen zijne wenschen. Maar daarover kan de Lezer, die zo veel belang in lange stellen moet, zich toch niet recht hartlijk verheugen, daar hij de machine der boosheid reeds in werking ziet, en het boze doel van den straks reeds genoemden onmensch hem niet meer duister is, en hij alzo wegens het toekomend lot van den edelen man in angst en vrees wezen moet. Dit zij van de geschiedenis genoeg. Eene proeve zijn wij onzen Lezeren schuldig: wij kiezen het volgende: (hoogveld is lange's vriend.)

‘Luister,’ zeide herman eens tegen hoogveld, kort vóór zijn vertrek; ‘als ik iet doen wil, of gedaan heb, waar over het hart mij klopt, en de Duivel in mij opkomt, en tegen mij zegt: zoo iet kan iemand wel overkomen; dat is zoo erg niet; 'er zijn toch nog veel slechter menschen, dan gij: - dan ban ik voor eerst den Duivel uit; ik neem een stuk papier, en schrijf daaröp, het gene ik gedaan heb, of had willen doen, maar zonder enige verbloeming of verschonende benaming; of ik vraag mijn ouden marten: wat is dat? en deze geeft dan zeker aan de zaak deszelfs rechten naam. Zulk een woord reeds, als b: v: Schurkenstreek, hardheid, wraakzucht, huichelarij enz. bezit ene grote kracht, en ik laat mij, door den Duivel, geen' anderen, zachteren naam in de oren blazen. Dan stel ik daarvan een roman op, en verbeelde mij het verschriklijkst ongeluk, hetwelk uit de vervulling van mijnen wensch, uit de daad, die ik voornemens was, zou kunnen ontstaan, - ‘Maar niet zal,’ roept de Duivel, - Evenwel zou kunnen, zeg ik. - ‘Gij zijt zoo slecht niet, als gij u zelven maakt.’ - Daarvoor dank ik den Hemel; maar ik weet niet, hoe slecht ik worden kan. - Zwijgt de Duivel dan nog niet, zoo als dat wel eens gebeurt, zoo als bij voorbeeld bij emilia, toen hij mij regt - niet verleidde; daar was hij te listig toe, maar - verraste. Ik beging den schurkenstreek, dien ik nu nog verfoei; ik ontdekte haar mijne liefde.

‘Een schurkenstreek?’ zeide hoogveld; ‘op het hoogst genomen, ene onbezonnenheid.’

‘Daar wilde de Duivel het mij ook voor verkopen. Maar gij weet niet, wat 'er vooräfgegaan was. Ik beminde emilia. Ach ik bemin haar nog heden onuitspreeklijk. Trouwen kon ik haar niet; wat bleef mij nu overig, dan te zwijgen en te verdragen! - “Goed, braaf!” riep de Duivel; “maar zien, spreken moogt gij haar toch: dit zal u troost aanbrengen.” - Dat mag ik niet; want als ik voor haar sta, dan weet ik niet meer wat ik zeg, wat ik doe. Ik zou een slechten zet kunnen doen, zoo als op het gemaskerde bal, toen ik bijna - “Dat was verrassing; niets meer. Tegenwoordig

[p. 472]

kent gij uw zwak. Zulk iet kan niet meer gebeuren. Het zal u troost aanbrengen, herman!” - Evenwel ik luisterde niet naar den Duivel, omdat ik wist, hoe zwak ik was. Ik ontweek de geliefde, of, als ik haar moest zien, ten minsten elk vertrouwlijk gesprek met haar. Nu gaf de Duivel mij weder deze hoop: “Uw vader is sterflijk; de Freule van roslau veranderlijk. Uwe ouders zullen, wanneer zij uw lijden zien, toegeven. Denk toch aan uwe grootmoeder!” - O, als dat zoo was, riep ik uit, de handen vol hoop samenvouwende. - “Waarom zou dat niet zoo zijn! Maar emilia, die niets van u weet, zal haar hart aan een ander geven. Ontdek haar uwe liefde, of laat haar ten minsten merken, dat gij haar bemint.” - Duivel! riep ik; zijt gij het? Thans nam ik de pen op, en schreef: zijne liefde aan een meisjen te ontdekken, hetwelk men niet trouwen kan, is - een schurkenstreek. De Duivel schreeuwde zich heesch, maar ik begon, zonder mij daaraan te storen, mijn roman; ontdekte daarin aan emilia mijne liefde, en werd ook van haar wederkerig bemind. Bij dit gedeelte van de roman vloeiden warme vreugdetranen, en de Duivel zou geern gezien hebben, dat ik het daar bij gelaten had. Maar nu moest ik roslau trouwen, en emilia stierf van hartzeer. Ik vertoonde den Duivel de stervende emilia, en zeide: Ziet gij nu wel? - Of ik trouwde emilia, bedroog roslau, en maakte mijne ouders ongelukkig. Neen ik zwijg! zeide ik bij slot ... Helaas, hoogveld, hoe zwak zijn wij! Tusschen beide kwam het mij niet zoo erg voor. Nu verplaatste ik emilia in de tijden van den enen of anderen edelen mensch, van enen aristides, enen scipio. Deze beminde haar, zoo als ik; doch zweeg, om het hart van het meisjen niet te veröntrusten, en stierf aan zijne liefde. Emilia trad aan zijn sterfbed. Hij reikte haar slechts de hand, verbergde zelfs nu nog het brekende hart; hij stierf met zijne deugd, met zijn geheim, en emilia wist niet, dat hij voor haar stierf. Zoo zou scipio gehandeld hebben! riep ik uit; en nu was mijn besluit vast genomen, om nooit aan iemand te zeggen, dat ik haar beminde. En evenwel - evenwel was ik zoo zwak, hoogveld! - Dezen grondregel had herman van zijn' grootvader. Werd deze door iemand gevraagd, wat moet ik doen? dan zeide hij: verbeeld u in het graf te liggen, en vraag u zelven dan, wat gij wel doen zoudt, als gij nog leesdet. Dan zal het u niet aan raad ontbreken.’