Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

De Aarde, of Beschrijving van de Natuur en Zeden der Landen en Volkeren. Naar het Hoogduitsch van J.C.M. Reinecke. Iste Deel. Te Amsterdam, bij C. Timmer. In gr. 8vo. 340 bl.

Een Voorberigt is bestemd, om den aart, aanleg en uitvoering te doen kennen van een Werk, welks Eerste Deel voor ons ligt, en door zeer veele kan gevolgd worden. Wij schrijven het woordlijk af. ‘Dat, wat Natuur en Zeden, in ieder gedeelte der Aarde, weetenswaardigs aanbieden, wat daarbij niet alleen de zaak van het geheugen is, om, ten onderhoud, in eene geregelde orde te verhaalen - is het oogmerk van dit Boek. Hieruit blijkt, wat de Leezer daarin al of niet te zoeken hebbe.’ - Wij hoopen, dat dit anderen klaarder blijken moge, dan het ons voorkomt: doch misschien dat het vervolg zulks opheldere. Wij vaaren daarom met overschrijven voort. ‘Hetzelve bevat meer dan afgebrokene Afmaalingen van bijzondere voorwerpen, zonder, noch een Leerboek der Natuurkundige Geögraphie, noch van de Land- en Volkskunde te zijn. - Het hoofdvoorwerp is overal de Mensch, en wel in zijne naaste huislijke betrekkingen en bezigheden, het Volk in zijn geheel, en de talrijkste classen van hetzelven, meerder dan de hoogere en beschaafde Standen, die zich in de beschaafde Landen overäl meer of minder gelijk zijn, en nog meer het Land dan de Steden. Onder de natuurlijke voortbrengzelen der Landen, zal dus alleen hoofdzaaklijk van die gesproken worden, met dewelken de Mensch zich bezig houdt, die voor zijne huishouding, zijne handwerken, van gewigt zijn. Volkomene opgaven van andere natuurlijke voortbrengzelen behoorden hier niet. Even zo min zal 'er van Politiek, Statistiek en Topographie gesproken worden. Ook bij de natuurlijke beschrijving der Landen

[p. 400]

zijn alle die dingen weggelaaten, die het oog op eene goede Kaart, volkomener en beter, dan eenige Beschrijving leert, b.v. ligging, gestalte, grensen en dergelijken. - Aanhaalingen zal men in een Werk, dat alleen dient om geleezen te worden, maar niet tot de studie der Weetenschap bestemd is, toch niet verwachten. Wie met de Litteratuur van dit vak eenigzins bekend is, kent daarenboven de bronnen.’

Meer scheemering, dan licht, is voor ons, uit deeze breedere ontvouwing, opgegaan. Het Werk zelve leezende, vonden wij nu eens, in de behandelde onderwerpen, meer opheldering van des Schrijvers bepaald doel; dan weder troffen wij zaaken en beschrijvingen aan, die 'er min mede scheenen te strooken, en liepen over de uitgemonsterde voor- en onderwerpen. Wij zouden dit met zeer veele voorbeelden kunnen staaven; en zal zulks, bij de nadere ontleeding des Werks, den Leezer in 't oog vallen. Ook vinden wij Aanhaalingen, tot staaving van het bijgebragte, in menigte, terwijl elders op een enkel men zegt wordt afgegaan, en geenzins de grootste keurigheid doorstraalt in het opgeeven der gronden, waarop veele vermelde bijzonderheden rusten. De stijl is zeer ongelijk. Het Nederduitsch, of 't geen daarvoor wordt opgedischt, heeft een sterken Hoogduitschen geur. Gemaaktheid, 't geen men veelligt voor geestigheid wil doen doorgaan, voert soms de pen. Wij behoeven, ten bewijze, alleen den aanvang af te schrijven. ‘Wij woonen op eenen Kloot, met den welken wij, zonder 'er iets van te bespeuren, jaarlijks eene Reise van niet minder dan 65 Millioenen [welke?] door het Heelal of Waereldgebouw afleggen. Dit is aanmerkelijk genoeg, inzonderheid indien men bedenkt, dat men deeze Reise zonder eenig ongemak, en gerust op zijn stoel zittende, aflegt. Doch daar bij draait het schip, op 't welk wij gerust door de lucht des hemels vaaren, jaarlijks 365 maalen rondsom zichzelven, en dit verlengt onzen weg nog op eene aanmerkelijke wijze. Wij vaaren niet, wij danssen; het is eene schoone wenteling, om een schoon lichtend Middenpunt, het welk als een heerlijk lichtende kroon in het midden van onze danszaal hangt,’ enz. enz.

Zo luidt de aanhef van de beschrijving der Yszee, die de Iste Afdeeling deezes Werks uitmaakt. Wij treffen daar aan - Poolen der Aarde. - Aanbelang van het be-

[p. 401]

reiken der Poolen. - Begin van de Poolwateren. - Ys. - Wording van Ys. - Verscheidenheid van Ys, en de Ysbergen. - Vaststaand Ys. - Luchtstreek. - Moeilijkheid van de Vaart in de Yszee. - Invloed op de Gezondheid. - Waarschijnlijkheid van de Noordpool te bereiken. - Middelen en voorslagen ten dien einde. - Het Poolland. Wij hebben deeze opgave gedaan van de Afdeelingen in deezen aanvang des Werks, die telkens met onderscheidingen en bijzondere opschriften voorgedraagen worden: eene schrijfwijze, wel voorkomende het doorloopend voortzetten eens Werks zonder Afdeelingen, waarover wij nu en dan klaagden; doch dit loopt in een ander door ons gewraakt uiterste - het snipperen. Dan de Schrijver is zichzelven hierin gelijk, uitgenomen dat wel eens de eene snippering in de andere loope.

De IIde Afdeeling beschrijft de Onbewoonde Eilanden van de Yszee, als Spitsbergen, Nova Zembla, en kleindere, als het Jan Magen Eiland; dit is zeker een schrijfof drukfeil voor Jan Maijen Eiland.

Veel grooter is de IIIde Afdeeling, Noorwegen getiteld. Naa den omtrek des geheels, vindt men de Gebergten beschreeven, zo van den eersten als van den tweeden Rang, en afzonderlijke merkwaardige Bergen, Holen, Rotsbreuken - Wateren, met de bijzonderheden, die daartoe gebragt kunnen worden - Luchtstreek. Naa dit alles komt de Schrijver tot de Bewoonderen, in zeer veele Afdeelingen voor 't oog gebragt. Bijzonder wordt 'er gehandeld over het gebruik der Bosschen, alsmede van den Bergbouw - de Veeteelt - de Jagt - de Vogelvangst - de Visscherij. Naa al het welk de Standen des Volks volgen. - Over de Finlappen laat de Schrijver zich in 't breede uit, niets, om zo te spreeken, overslaande, wat tot eene Volksbeschrijving behoort; tot kleinigheden afdaalende, die van zeer weinig belangs zijn; als, bij voorbeeld, van de Ziekten der Lappen handelende, en derzelver geneezing, meldt hij onder andere even min belangrijke bijzonderheden: ‘wanneer een Lap, die zeer veel aan de oogen lijdt, bespeurt dat zich een vlies op de oogen vast zet en het gezicht verduisterd, dan heeft hij een geheel eigen middel om zich daarvan te bevrijden. Zij zetten naamenlijk een leevendige Luis in het oog, die door derzelver beweeging het vel losmaakt’!

Vrij breed is de Schrijver over de Fabelleer en Gods

[p. 402]

dienstige gebruiken der oude Finnen; alles uitwijzende, dat de oude Godenleer der Finnen door het Christendom wel verdrongen is, en langzaam vergeeten wordt; doch een groot gedeelte van hun bijgeloof kleeft hun nog aan: alleen bedrijven zij hunne Tooverijen, uit vrees voor straf, zeldzaamer en zeer in de stilte. Het goede volk gelooft de nieuwe Leer, die de Zendelingen hun aangebragt hebben, wel op het woord; maar te dier oorzaake aan zijn Saiwo en Toovertrommel niet minder. Zeer veele van hunne droomerijen hebben zij met het Christendom zamengesmolten, en zijn daardoor des te onuitroeibaarder geworden.

De IVde Afdeeling is aan de Eilanden Ferroë gewijd, of aan die Groep van zeventien groote bewoonde en zevenëndertig kleindere onbewoonde Rotzen-eilanden, die, verre van allen Land, eenzaam in den Noordlijken Oceaan als nedergeworpen zijn. Dit laatste gedeelte is het minste niet deezes Eersten Deels; schoon 'er ettelijke bijzonderheden in voorkomen, die, even als veele in de voorgaande Afdeelingen, wel zeer, om aangenomen te worden, voldingende Aanhaalingen uit geloofwaardige Schrijvers zouden verdienen. Wij konden, onder het leezen deezes Werks, niet nalaaten, bij wijlen te denken om een oud Boekenmaaker in ons Vaderland, simon de vries.

Het slot des Voorberigts vermeldt, dat het volgende Deel Ysland, ‘'t geen, wegens eenige nog niet gebruikte bronnen, niet naar behooren in dit Deel geplaatst konde worden,’ alsmede Noord-America zal behelzen. Met hoe veel regts hebben wij, in den aanvang van het vermelden deezes Boekdeels, geschreeven, dat het van zeer veele kan gevolgd worden! Het Hoogduitsche Werk is ons onbekend. Wij twijfelen, of het eene Vertaaling, dan eene Navolging zij. Het gewaagen van ‘nog niet gebruikte bronnen,’ Ysland betreffende, doet ons eene Navolging vermoeden. Dan wij zullen misschien dien twijfel bij een volgend Deel kunnen oplossen.