Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

Vertrouwde Briefwisseling van Lodewijk den XVI met zijne Broeders, en met verscheide andere vermaarde Persoonen, geduurende de laatste jaaren zijner Regeeringe en tot aan zijnen Dood. Met Aanmerkingen, door Helena Maria Williams. Te Dordrecht, bij A. Blussé en Zoon. In gr. 8vo. 570 bl.

Zonderling kwam het ons voor, bij den aanvange eens Werks, 't welk een zo belangrijk aanzien hadt, niets van den oorsprong deezer Verzamelinge, uit eenig Voorberigt, te verneemen. Een bijgevoegd berigt aan 't einde van 't eerste Stukje gaf ons te leezen: ‘Dit Stuk zal dra door drie andere, van gelijke grootte als dit, gevolgd worden, en hiermede de geheele Briefwisseling, en andere vertrouwlijke, tot nog toe onuitge-

[p. 353]

geeven Stukken, van lodewijk den XVI volledig zijn. Bij het laatste Stuk zal het noodig Voorberigt gevoegd worden.’

Dat noodig Voorberigt, hier agtergebleeven, vergezelde het oorspronglijke. Een en ander onzer Medeboekbeoordeelaaren in Engeland lieten 'er zich over uit. Deez geloofde, schoon met eenige huivering, aan de Echtheid der Brieven; geene lochende dezelve voluit.

Wij stelden de berigtgeeving deezes Werks uit, tot dat het laatste Stuk met de beloofde Voorreden zou verscheenen zijn. Dan wij moeten bekennen, dat de Voorreden, schoon breed genoeg, niet bevat die bewijzen, welke men voor de Echtheid van Brieven, met regt, vordert. Stoute verzekeringen doen hier niets af.

Mejuffrouw williams, de in 't lichtbrengster, en die deeze Brieven met eenige Aanmerkingen vergezeld heeft, is, door veele haarer vertaalde Schriften, onzen Landgenooten genoegzaam bekend, en door veelen hooger gesteld, dan bij de Engelschen, die haare Revolutionaire denkbeelden niet kunnen dulden. Schoon zij eenigzins bekomen is van de heftigheid, die voorheen haare pen gloeijende woorden deedt schrijven, heeft zij niet weinig van de oude geestdrift behouden, dan weet dien veelal in te binden; en heeft zij, schoon eene voorstandster der Revolutie over 't algemeen, de voeglijkheid zeer in acht genomen. Zij geeft alzins blijken, met den voortgang der Fransche Omwentelinge door en door bekend te zijn. Door dien loop te vergelijken met de dagtekeningen dier bijzondere Brieven, tragt zij aan te toonen, hoe verre 's Konings hart met zijne openbaare daaden overeenstemde; hoe verre lodewijk de XVI ter goeder trouwe handelde, in de door hem gedaane toezeggingen en beloften. Uit dit onderzoek wordt het hoogst twijfelagtig, of de Koning van Frankrijk ooit, in goeden ernst, besloot, om de Constitutie des Jaars 1791 tot stand te brengen; ten minsten is het openbaar, dat, indien hij immer tot de nieuwe orde van zaaken neigde, zulks korten tijd duurde, en hij tot de voorige denkbeelden welhaast wederkeerde.

Heeft haare schrijfwijze in de Aantekeningen, ten opzigte van den geweezen Koning, zo veel gemaatigdheids, zij laat dezelve geheel vaaren, en schrijft in eenen anderen toon, zo dikwijls de naam van M. bertrand de moleville voorkomt.

[p. 354]

Welhaast werd deeze opgewekt en aangespoord om tegen haar de pen op te vatten, in een Stukje, getiteld: A Refutation of the Libel on the Memory of the late King of France, published by helen mary williams, under the Title of Political & Confidential Correspondence of louis XVI. Translated from the original Manuscript by r.c. dallas, Esq.

In deeze Wederlegging beweert hij, dat van de LXX Brieven slegts zeven uit 's Konings pen vloeiden, of, als door hem geschreeven, waren verzonden; te weeten vijf aan den Heer de vergennes, en reeds door de Conventie uitgegeeven, naar het oorspronglijke gedrukt; de zesde was gericht aan den Baron de breteuil, en de zevende aan den Koning van Pruissen. De eerste Brieven maaken in de Verzameling den I, II, XII, XIII en XIV uit: onder de bijgevoegde Brieven worden die aan den Baron de breteuil en aan den Koning van Pruissen gevonden.

Deeze twee laatste Brieven gist de moleville, dat door den Baron aan Mejuffr. williams zijn ter hand gesteld. De Brief aan den Koning van Pruissen, bl. 440 voorkomende, is juist de Brief, waarop zij voornaamlijk steunt, om de onopregtheid van lodewijk te beweeren. Moleville tragt de kragt daarvan te ontzenuwen, door te beweeren, dat die Brief, in het Werk 3 Dec. 1791 gedagtekend, van een vroeger tijd en in 1790 geschreeven was. Wij kunnen dit niet uitmaaken.

Wel kunnen wij den Tegenschrijver toestemmen, dat alle Brieven, van 's Konings eigen hand geschreeven, kort waren, op klein papier niet boven de drie bladzijden beloopende; dat de Stijl van lodewijk den XVI eenvoudig en klaar was, doch vol van onnaauwkeurigheden. Aan deezen toetssteen gestreeken, zouden verscheide Brieven wegvallen, of aangemerkt moeten worden als uitbreidingen van 's Konings denkbeelden; 't welk geenzins beantwoordt aan de uitgave eener Briefwisseling.

Hoewel zulks zeker die Briefwisseling van dat Geschiedkundig gezag beroove, 't welk men 'er anders aan zou mogen toekennen, is het de bekentenis des Tegenschrijvers zelven, ‘dat deeze Brieven, schoon voor 't meerder gedeelte verzonnen, de begrippen en weezenlijke gevoelens des Konings behelzen.’ - In zo verre hebben zij dan eenige waarde; doch bij lange

[p. 355]

na niet die, welke aan onverdagte, oorspronglijke Stukken toekomt.

Misschien wordt dit stuk nog nader toegelicht; en zullen wij, dit het geval zijnde, niet nalaaten, onzen Leezeren dat licht mede te deelen.