Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

Reizen door Rusland, Duitschland, Zwitzerland, Frankrijk en Engeland; door N. Karamsin. Uit het Hoogduitsch vertaald. Iste Deel. Met Plaaten. Te Leijden, bij P.H. Trap. In gr. 8vo. 266 bl.

Een voortreflijk weiland, een voortreflijk boschjen, een voortreflijk meisjen - kortom all het voortreflijke verblijde dezen Reiziger, waar en onder welke gedaante hij het ook vinden mag; en het zijn vooral de voortreflijke blijken van zijn warm gevoel voor het ware en goede, voor het waarlijk schone en edele, hetwelk ons een zoo uitnemend genoegen gaf bij de lezing van dit Werk, waardoor wij ook eenigzins bekend worden met den trap van veredeling en beschaving in Rusland, en dat vooral belangrijk is door vele bijzonderheden, betreffende een aantal grote vernuften en mannen van eenen gevestigden roem, welken deze Reiziger overal vlijtig bezocht; als zijnde zijne voorname bedoeling, overal wijsheid op te zamelen, ten einde daarna mede als Schrijver te arbeiden, in het bijzonder voor zijne eigene Natie. Het zal voorzeker reeds genoeg zijn om den Lezer uit te lokken, als wij de namen van kant, ramler, nicolai, morits, herder, platner, weisze, wieland en lavater opnoemen, met welke allen, blijkens dit eerste Deel, de Schrijver kennis maakte, en van welke hij ons belangrijke gesprekken en bijzonderheden mededeelt.

Het reisverhaal is geschreven in Brieven aan eenen Vriend, waarvan de eerste nog in zijn Vaderland, in Mei, kort na zijne afreize, en de laatste, in dit Deel, in Aug. 1789 te Zurich getekend is; en geheel het Werk zal in drie Delen aflopen: deze brieven zijn niet geschreven in stille uuren op 's mans boekvertrek, maar nu hier dan daar, onder den weg, en dikwils met potlood, op afgescheurde stukken papier; waarom hij ook voor de ongelijkheid van stijl vergeving vraagt, die de Lezer hem zeer gereedlijk geven zal, daar alzoo de uitboezemingen van zijn vol hart des te warmer en zuiverer voor ons bewaard bleven.

[p. 323]

Het smart ons, dat wij de vertaling (van eene Duitsche vertaling) bij een Werk, dat anders zoo aangenaam leest, niet kunnen prijzen; meer dan eens konden wij den zin van het oorspronglijke niet raden; b.v. (want fouten van minder belang willen wij niet opgeven) bl. 164 lezen wij, dat bij den Schrijver het denkbeeld opkwam van naar Italie te reizen, om daar het een en ander te beschouwen, en tot geen ander oogmerk, dan om over de klaarheid der ondermaansche dingen te zuchten; en in een brief uit Berlijn, bl. 99. Morits is met campe, een beroemden Duitschen Leeraar, in twist. Deze heeft openlijk in de nieuwspapieren daarvan reden gegeven, waarom hij de verbintenis met hem gebroken heeft, en zijne boeken niet meer in druk geeft. ‘Ik wilde hem in denzelfden toon antwoorden,’ zeide morits, ‘en had reeds twee vellen vol geschreeven: maar ik bedacht mij, wierp het geschrevene op het vuur, en lag het publiek mijne verdediging geheel koelbloedig voor.’ - Gij zijt een zonderling mensch, dacht ik, onmooglijk kunt gij in vrede leven. Hij is zeker de eenige beroemde Schrijver in Duitschland niet, welke niet eens een openlijke krijg met een anderen geleerden gevoerd heeft: en het publiek leest deze strijdschriften met genoegen. - Adieu, Heer Professor! - Wij verstaan onze taal niet, indien dit laatste geen onzin bevatte.

Dan het is ons eene aangenamer taak, den Lezer het een en ander mede te delen ter staving van ons gunstig gevoelen. Het spreekt van zelve, dat onze Reiziger de meesterstukken der schilderkunst te Dresden niet over het hoofd zag; drie uuren bragt hij in de Gallerij aldaar door, maar wel drie maanden had hij daar willen vertoeven. Van het hoogstmerkwaardige geeft hij echter kort bericht, en bij deze aantekeningen vonden wij aan den voet der bladzijden, nopens de voornaamste meesters, met groot genoegen, eene en andere opheldering.

In Berlijn bezocht hij den Schouwburg; men gaf juist: Menschenhaat en Berouw van von kotzebue; dit stuk beviel hem bij uitnemendheid, en hij geeft zijnen Vriend den geest en het beloop van hetzelve; hij erkent, dat het niet boven alle berisping is, maar bij zoo veel schoons en treffends, zegt hij, vergeet de aanschouwer de kritiek; voorts zegt hij zijn gevoelen over de uitvoering, en vervolgt dan aldus: ‘Ik geloof dat de Duitschers zulke Toneelspeelers niet zouden hebben, wanneer zij geen lessing, gothe, schiller en andere Dramatische Schrijvers gehad hadden, welke in hunne Toneelstukken den Mensch zoo levendig voorstellen, als hij is, terwijl zij alle de fijne verdiepingen zijner natuur nabootzen zonder alle overvloedige versraijingen, zonder Fransch blanketzel, welk eenen mensch van natuurlijken smaak onverdraaglijk is. Wanneer ik shakespear en de beste Toneeldichters der Duitschers lees, dan kan ik mij altijd geheel levendig verbeelden,

[p. 324]

hoe de Toneelspeler zich moet voorstellen: lees ik echter een Fransch Treurspel, zoo vind ik maar zelden, hoe de Toneelspeeler goed, of zoo speelen kan, dat het mij treft. - Toen ik den Schouwburg verlaten had, droogde ik op de straat nog den laatsten traan uit mijne oogen. Gelooft gij wel, mijn Vriend! dat ik den gehelen avond mij onder de gelukkigste menschen rekende. Men beweere nu nog, dat de schoone kunsten geen invloed op ons geluk hebben. Neen! ik zal steeds hare werkingen zegenen, zoo lang een hart in deze borst klopt, en zoo lang dat hart gevoel heeft.’

‘Gij ziet, mijn Vriend!’ dus eindigt de negenëntwintigste Brief, ‘dat ik mannen heb leeren kennen, welken mijne geheele achting verdienen: verstandige, beschaafde, geleerde, beroemde mannen - maar vreemd aan mijn hart. Wie onder hen behoeft mij in het geringste. Ieder van hun heeft zijne bezigheid en betrekkingen, en geen bekommert zich om den armen vreemdeling. Geen zal het morgen gewaar worden, wanneer ook de tegenwoordige nacht op hare zwarte vleugelen mij uit de waereld draagt. Niet de kleinste zucht zouden zij over mij laten, maar spoedig - spoedig zoudt Gij de ontbinding van uwen Vriend vernemen.’

Tweemaal kwam hij te vergeefs bij wieland; ‘heden ging ik weder bij hem,’ zegt hij, ‘en wel des morgens om agt uure, en nu trof ik hem aan. ‘De wensch om u te zien heeft mij naar Weimar gevoerd,’ was mijne inleiding. - ‘Dat is der moeite niet waardig,’ antwoordde hij koel en met eene terughouding, die ik van wieland niet verwacht had. Toen vroeg hij hoe ik te Moskow zoo goed het Duitsch had leeren spreken? Ik verhaalde hem, dat ik gelegenheid genoeg had om met Duitschers om te gaan, en wel met lieden, die hunne taal volkomen verstonden. Ik noemde toen lens, en nu kwam het gesprek op dezen ongelukkigen man, welke wieland zeer goed bekend was. Wij bleeven intusschen staan, waaruit ik natuurlijk besluiten moest dat wieland verkoos mij niet lang op te houden. ‘Waarschijnlijk kom ik u ongelegen,’ zeide ik. - ‘Ja!’ antwoordde hij: ‘en daar te boven werken wij gewoonlijk 's morgens.’ - ‘Vergun mij dan op een ander tijd te komen; bepaal slegts een uur. Ik verzeker u nogmaals, dat ik alleen naar Weimar gekomen ben om u te zien.’

‘Wiel. Maar wat wilt gij van mij?’

‘Ik. Uwe Schriften hebben in mij den wensch doen ontstaan, om derzelver Schrijver persoonlijk te leeren kennen. Ik verzoek voorts niets van u, als het verlof om u te zien.’

‘Wiel. Gij maakt mij verlegen. Moet ik oprecht met u spreken?’

‘Ik. Gij zult mij verpligten.’

‘Wiel. Ik ben geen vriend van nieuwe kennissen te ma-

[p. 325]

ken, en ten minsten niet met lieden, welke mij geheel onbekend zijn. Ik ken u niet.’

‘Ik. Dat stem ik toe: maar wat vreest gij van mij?’ -

‘Wiel. Het is thands in Duitschland de mode geworden te reizen, en dan de reizen te beschrijven. Zodanige reisbeschrijvers, wier getal niet gering is, gaan van stad tot stad, en zoeken met beroemde lieden alleen te spreeken, om dat, wat zij van hen hooren, te laten drukken. Wat dan onder vier oogen gesproken is, wordt voor het publiek uitgebazuind, en daardoor hebben reeds veelen geleden. Ik ben mijzelven niet geheel zeker; zomtijds ben ik te openhartig.’

‘Ik. Herinnert gij u niet, dat ik geen Duitscher ben, en voor het Duitsche publiek onmooglijk schrijven kan?’

‘Wiel. Welke nuttigheid echter is 't, dat wij bekend worden? Gesteld, wij wierden voor elkander belangrijk, moeten wij niet spoedig weder scheiden? Want gij zult waarschijnlijk hier niet blijven?’

‘Ik. Ik zou mij meerdere dagen hier in Weimar ophouden, om het genoegen te hebben u nader te leeren kennen, en bij onze scheiding zou ik mij verheugen, u, als vader in den schoot van uw huisgezin, en als vriend onder vrienden gezien te hebben.’

‘Wiel. Geheel niet. Ook zal ik 'er eene gewetenszaak van maken, wanneer gij alleen om mij hier blijft. Misschien zoudt gij in andere Duitsche Steden, bij voorbeeld in Gotha, meer genoegen en onderhouding vinden.’

‘Ik. Gij zijt een Dichter, en ik bemin de Dichtkunst: hoe aangenaam zou het mij zijn, wanneer gij mij wildet toestaan, slegts een uur, over deze, het leven veraangenamende kunst met u te spreken.’

‘Wiel. Ik weet naauwlijks, wat ik u zal antwoorden: misschien kunt gij mijn Meester in de Dichtkunst zijn.’

‘Ik. ô! Te veel eer! - Ik moet dan voor altijd van u afscheid nemen?’

‘Wiel. (Mij lachend aanziende.) Ik ben wel geen physionomist: maar uw gelaat blaast mij een zeker vertrouwen in. Uwe oprechtheid bevalt mij, en nooit zag ik eenen Rus, welke u geleek. Ik heb eenen Sch. gekend, een scherpzinnig man, die met den geest dezes Grijsaards (wijzende op het pourtrait van voltaire) zeer vertrouwd was, en over 't algemeen volgen uwe landslieden de Franschen na, maar gij’ -

‘Ik. Ik dank u.’

‘Wiel. Wanneer gij met mij eenige uuren verkiest door te brengen, kom dan heden nadenmiddag om half drie uure weder.’

‘Ik. Ik vrees -’

‘Wiel. Wat?’

‘Ik. Dat mijn bezoek u lastig zal vallen.’

[p. 326]

‘Wiel. Ik verzeker u, dat het mij aangenaam is, en verzoek u te gelooven, dat gij niet de eenige oprechte mensch op de waereld zijt.’

‘Ik. Vaarwel.’

‘Wiel. Om half drie verwagt ik u.’

‘Ik. Ik zal komen. Vaarwel.’ -

Zoo liep dit bezoek in het eind toch nog gunstig af, en des namiddags was het onderhoud vriendlijk, hartlijk en belangrijk; dan wij kunnen alles niet afschrijven. Dit ééne nog: gedurende zijn verblijf te Zurich, ging karamsin iederen dag bij lavater, at bij hem, en ging des avonds met hem wandelen; van dezen merkwaardigen man meldt hij dus vrij veel aanmerklijks, waaromtrent wij toch den Lezer naar het Werk zelve verzenden moeten; maar het volgende hadden wij al aanstonds bij de lezing ook voor ons publiek geschikt. Hij bezogt, onder anderen, met lavater, op zekeren dag, een waardigen Dorpspredikant, die met twee beminnelijke Zusters huis hield; van welk bezoek hij veel verhaalt, onder anderen ook dit:

‘Na het eeten begaven wij ons tot het spel - maar niet tot het kaartspel, mijn Vriend! - wij plaatsten ons rondom eene tafel, en ieder nam een blad papier, waarop hij eene vraag schreef, die hem inviel. Toen wierden die papieren door elkander geschud, en ieder moest nu die vraag beäntwoorden, welke hij kreeg, en eene nieuwe opgeven. Op deze wijze duurde het spel voort, tot dat het blad vol was, en toen wierd alles voorgelezen. Eenige antwoorden waren welgepast, en die van lavater onderscheidden zich van de overigen als de maan van de starren. De antwoorden der bevallige Zusters schitterden door eenvoudigheid en zedigheid uit. Ik zal u tot een voorbeeld eenige vragen en antwoorden mededeelen. Vraag: ‘Wie is de waare weldoener?’ - Antwoord: ‘Hij, die in den tegenwoordigen nood helpt.’ Dit antwoord bevat bij alle eenvoudigheid eene treffende waarheid. Geef een ander dat, wat hij thands juist behoeft: onderhoud hem niet met schoone woorden, die van honger sterft, maar geef hem een stuk broods. Wat helpt hem een stuk gouds, die in gevaar is om te verdrinken? Trek hem uit het water. - De vraag: ‘Is het leven van een zeker mensch tot de voltooijing eener zekere zaak volstrekt nodig?’ wierdt op de volgende wijze beantwoord: ‘Het is nodig, wanneer hij in het leven blijft: het is onnodig, wanneer hij sterft;’ en op de vraag: ‘Wat is het best op de plaats, waar wij ons bevinden?’ volgde het antwoord: ‘De menschen.’ - Daarop wierden verscheidene woorden zonder zamenhang opgegeven, en elk moest daaruit iet zamenhangends maken, 't geen dan wel eens gelach verwekte.

[p. 327]

‘Ik wenschte dat wij deze soort van tijdverdrijf van de Duitschers overnamen: het verstand wordt daardoor geöeffend, en voor de vriendschaplijke gezelschappen kan niets aangenamer en onderhoudender zijn.’ - Dusverre onze Schrijver, dien wij ook bij ons vele Lezers wenschen.