Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

[p. 301]

Hermanni Bosscha Oratio &c. Redenvoering over den vroegen en uitneemenden aanleg der Bataaven tot beschaafde Zeden en fraaie Letterkunde; gehouden te Groningen, bij de plegtige aanvaarding van het Hoogleeraarsambt in de Algemeene en Vaderlandsche Geschiedenissen, als ook in de Romeinsche Oudheden, op den 19 December 1804. Te Groningen, bij D. Spoormaker, 1805. In 4to. 71 bl.

Zo eenige lettervrucht van den Vaderlandschen grond onze toejuigchende goedkeuring verdient, het is deeze Inwijdingsreden van den Hooggel. bosscha, van zijnen stand te Harderwijk, dien hij den tijd van 9 jaaren met roem bekleed heeft, onlangs aan de Groninger Hoogeschoole verplaatst, en tot eenen waardigen Opvolger gekoozen van den beroemden Jac. de rhoer, grijs geworden in de beöefening der Weetenschappen, en nu, door een vereerend Raadsbesluit, van de gewoone werkzaamheden zijns beroeps tot de stille rust des ouderdoms uitgenodigd. Gelijk wij zulks niet anders van de ervaaren hand des Heeren bosscha ons voorstellen konden, munt deeze zijne Redenvoering uit in bevalligen en gekuischten stijl; in welspreekendheid en duidelijkheid is zij op den leest der Ouden geschoeid; en houdt zij de aandacht bezig, zo door kracht, als aangenaame verscheidenheid van bewijzen, en keur van bijzieraadiën, die 's Mans beleezenheid en rechten smaak getuigen.

Na eene zeer gepaste Inleiding, aangaande de waarde, die men, zouder tot uitersten te komen, op de voorrechten stellen mag van geboorte, in eenen aanzienlijken of welvaarenden stand, gelijk in een niet onvermaard en beschaafd Vaderland, komt hij ter zaake, en geeft met ongedwongen zedigheid zijn Onderwerp op, minder door deszelfs nieuwheid, dan wel door deszelfs blijkbaare verwandschap met de Waardigheid hem opgedraagen, ter behandeling uitgenodigd, en deels door de belangrijkheid der stoffe, deels door het miskennen van onzen Nationaalen roem bij Uitheemschen, en ook bij onbezonnen Landgenooten, in zijne keuze bepaald. - Op gezag van het bekend getuigenis bij tacitus grondt de Hooggel. bosscha zijne schetze en lof van de Zeden der aloude Bataaven, ‘bij wien goede Zeden meer ver

[p. 302]

mogten dan elders goede Wetten,’ en die, schoon boersch en eenvoudig, echter al vroeg eenen aanleg tot Beschaafdheid, of Menschelijkheid, en gezellige Deugden, aan den dag lagen, ja deezen aanleg steeds behielden, ondanks de ongunst der luchtgesteltenis, en van de ligging des lands, gelijk mede van harde en rampspoedige lotgevallen, die aan hunne Nakomelingen digt bejegenden. Nimmer, zelfs niet in den Spaanschen Oorlog, helde dit Volk, meer dan andere Europische Natien, tot wreedheid. De jongste beroerten, daarentegen, voldingen, hoe noode die ondeugd hier te Lande wortelt, ja dat wij ten deezen afkeerig zijn om de gruwelen der Nabuuren te volgen. Voorts, indien de Redenaar toestemt, dat welvaart, en de vermenging met anderen Landaard, eene smet en verbastering der oorsprongelijke Volkszeden moest veroorzaaken, gispt hij toch in het voorbijgaan (en zo wij vertrouwen te recht) den laster der zulken, die waanen, dat iedere trek der oude Bataafsche Vrijheidsmin, Nijverheid, goede Trouwe, Eerbaarheid en Vroomheid, geheel uitgewischt zijn zoude; meent hij het daarvoor te mogen houden, dat wij ten deezen nog voor geene der Europische Natien behoeven onder te doen; en geeft hij ons de streelende uitzichten, dat de zaaken des Lands, krachtig vervallen als die zijn, zich grootendeels herstellen en weder opbeuren kunnen, zo maar de Vrede gelegenheid geeve aan de Bataaven, om hunne werkzaamheden en Handeldeugden onbelemmerd te ontwikkelen. Vervolgens, tegen den vernuftigen rousseau en diens Medestanders, het beginsel vasthoudende, dat zonder Weetenschappen geene wezenlijke Beschaaving, geene waare Volksdeugd, zijn kan, gaat onze Redenaar voort, ook van den kant der Geleerdheid en fraaie Letteren, ons Vaderland, kleen als hetzelve is bij de grootere Rijken en Staaten van Furopa, met deezen in vergelijking te brengen; en beslist hij wederom, na eene bekwaame toetze, ten onzen voordeele. De duisternis, over de Geschiedenis der Middeneeuwen verspreid, en de droevige onweetendheid, die geduurende dat tijdvak heerschte, maakt het onmogelijk, dat zich de ontwikkeling van het verstand der Bataaven tot in eene zo hooge oudheid vermoeden, nog minder bewijzen laat, als waartoe onze berichten omtrent hunne herkomst en zeden reiken mogen. Maar het deel, dat de Onzen gehad hebben

[p. 303]

in de Kruistogten; de spoedige oprichting van Rederijkkamers hier te Lande; de Naam van den vermaarden r. agricola, uit Groningen herkomstig, en benevens anderen bekend onder de wederoprichters der Geleerdheid; de vroegtijdige en menigvuldige aanleg van hoogere en laagere Schoolen binnen den engen omtrek van onze Gewesten; en vooral ook de Reizen der Nederlandsche Jeugd naar Italien, waar de zon der verlichting aan den horizon te schijnen aanving: dit alles dient den Heer bosscha bij uitneemendheid ten betooge, hoezeer men gereed was zich hier te verblijden en te koesteren in dien opgaanden glans der Letterkunde en Weetenschappen.

Met geenen minderen aandrang en kracht van welspreekendheid vervolgt de Redenaar, in het doorloopen en bepleiten van den Nationaalen roem, en de geschiktheid der Bataaven, om uit te munten in het vak van Taalgeleerdheid, van oordeelkundige beöefening der Ouden, van andere fraaie en ook nuttige Weetenschappen, van Godgeleerdheid vooral en Schriftverklaaring, van mannelijke Wijsbegeerte en Rechtskennis.

Met genoegen en hartelijke toejuigching lazen wij de hulde des lofs, door bosscha toegezwaaid aan een aantal Mannen van erkende verdiensten; vonden wij de Eere van ons Land gehandhaafd door de zekere waarneeming, dat onze Letterhelden en Vraagbaaken van Geleerdheid, in veelen, den Uitheemschen zijn voorgegaan, die nu te dwaazelijk vermetel op onzen Naam en staat van Beschaaving met kleenachting nederzien; en die in het bijzonder vergeeten schijnen, hetgeen onze Redenaar wel ter snede opmerkt, dat nergens ter wereld de Rechtbanken eerder dan in Nederland de dwaasheid der Hexenprocessen ingezien, en van het vervolgen wegens Toverije zich gespeend hebben. - Gaarne zouden wij onzen Redenaar naauwkeuriger op het spoor gevolgd hebben in zijnen deftigen gang en bevallige wendingen of slot zijner Reden: maar onze Aankondiging van dit voortreffelijk Stukje is verder uitgedijd, dan wij ons voorstelden: wij verhoopen deszelfs vertaaling, ten einde hetzelve in de Nederduitsche Boekverzamelingen zijne plaats vinden moge naast de beroemde Verdeediging van de Eer der Hollandsche Natie van wijlen den Eerw, engelberts.