Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

[p. 253]

De Geestelijkheid ontmaskerd: in een oprecht en waarachtig verhaal der onderdrukkingen, geleden, bij Johan van Dalen; geboortig uit Zeeland, en Friesschen Candidaat; met de verisicatoire Stukken en Documenten daar agter gevoegd; ter beschaaming van de daar bij vermelde Predikers der Waarheid, Liefde en Verdraagsaamheid. Gedrukt voor Rekening van den Autheur, en alom te bekomen. 1805. In gr. 8vo. 63 bl.

Johan van dalen, uit Zeeland, eerst Tuinmansknecht, daarna Hovenier, vervolgends Boer op eene gepachte landhoeve, tot in Meij 1801, kon nu de begeerte, die hij zegt voorlang gehad te hebben, om eenmaal tot het Leeraars- en Predik-ambt te geraken, niet langer wederstaan. Hij begaf zich dan kort daarna, zonder tijd te nemen tot de vereischte voorbereiding in de Latijnsche taal, op reis naar Vriesland, met oogmerk, om, of te Franeker, of te Groningen, te gaan studeren. Hier vond hij weldra een deelnemend vriend en wegwijzer in den beruchten Predikant meijners, die hem raadde, zoo hij te Groningen, (gelijk te vreezen stond) bij mangel van aanbeveling, niet mogt slagen, alsdan zich liever naar Lingen te vervoegen. Bij den Groningschen Hoogleeraar abresch afgewezen, kreeg Lingen bij hem weldra de voorkeur, daar men, sedert een geruimen tijd, in het toelaten van zulken, die zich in de oude talen en geleerde wetenschappen niet geoefend hebben, nog al gemakkelijk geweest is: waaromtrent echter onlangs, zoo als wij met blijdschap uit eene openbare aankondiging gezien hebben, betere maatregels genomen zijn. Aan deze Hoogeschool vertoefd hebbende tot in Julij 1802, keerde hij nu genoeg geleerd, en van een voldoend getuigenis van den Theologiae Professor Primarius voorzien, naar Vriesland terug, in hope van aldaar, door de Classis van Bolswaard en Workum, tot den Predikdienst toegelaten te worden: 't geen hem ook, voornamelijk door de gedienstige hulp van Doadama, Predikant te Koudum, in zoo verre gelukte, dat hij, op diens voordracht, tegen de Kerkelijke Wet, in eene Classis contracta van 8 door hem willekeurig uitgekozene leden, reeds in Augustus van dat zelfde jaar geëxamineerd, en, met algemeene stemmen, onder het

[p. 254]

getal der Candidaten aangenomen wierd. Men wist dit ook, in de daaraan volgende volle Classis, door de meerderheid goedgekeurd en bekrachtigd te krijgen, met dat gevolg, dat van dalen, niet lang daarna, tot Leeraar bij de Gemeente van Nijega, in Vriesland, wierd beroepen. De minderheid, hierover verontwaardigd, liet dit geenszins met stilzwijgen voortgaan. De Predikanten visser van Warns en ferff van Molquern, beiden als kundige Leeraars uit hunne Schriften met lof bekend, trokken het harnas aan, en verzetteden zich, als Mannen van eer, tegen het besluit van hunne Classis. 't Ontbrak hun niet aan allerduchtigste bewijzen der onwettigheid en onvoegelijkheid van den gedaanen stap. Men besloot nogtans vol te houden; waarom de minderheid zich dan ook tot de zoogenaamde Friesche Kerkelijke Commissie schijnt vervoegd te hebben, door welke in September 1804 wierd besloten, de Classis van Bolswaard en Workum aan te schrijven, en quasi te gelasten, om het Candidatismus van van dalen te vernietigen. Intusschen was ook het beroep van Nijega geïmprobeerd, en bij de Classis van Walcheren besloten, hem in geenen deele tot den Predikdienst, dien hij in de nabijheid van Middelburg had willen waarnemen, toe te laten.

Zoo veel blijkt ons, van 't gebeurde met dezen j. van dalen, uit dit Lasterschrift, door een zijner Vrienden, ter verdediging van de handelingen der Classis ten zijnen voordeele, in de wereld gestoten. Men ziet daaruit middagklaar, dat het den man voornamelijk te doen is, om eene gemakkelijke kostwinning voor zich, voor zijne Vrouw en zeven Kinderen te verkrijgen; en welligt ontbreekt 't onder zijne voorstanders niet aan zulken, die, met deszelfs bekrompene omstandigheden begaan, het uit dien hoofde, in dit enkeld geval, met de Kerkelijke Wet niet zoo naauw wilden genomen hebben. Dit is nog wel eenigzins te verschoonen. Maar dat een duisterling, hij zij wie hij zij, om de zaak der Classis goed te maken, zich niet ontziet, om brave Leeraars, die tegen het insluipen van onbekwaame en ongeschikte lieden in hunne eerwaardige orde gewetenshalveijveren, bij hunne Gemeenten van onrechtzinnigheid verdacht te maken, en als schijnheilige vervolgers van een vroom man in het allerhatelijkst licht te vertoonen, dit is eene onverdedigbaare, regt helsche kunstgreep. Zoo-

[p. 255]

danig lot ondergaan, in dit Libel, niet alleen de jonge Predikanten visser en ferff, maar ook de Middelburgsche Predikanten drijfhout en henrij, en de Hoogleeraars krom en abresch. Wij twijfelen, of 's Mans Vrienden, door zoodanig Verdedigschrift, hun oogmerk wel zullen bereiken. 't Is althans te hopen, dat men zich elders niet zal laten verschalken, om dezen, en dergelijk slag van lieden, uit verkeerde barmhartigheid, in diervoege aan hun brood te helpen. Men moest van dalen raden, tot ploeg en spade terug te keeren, of elk ander bedrijf aan te vatten, waarbij hij zijn Christendom behoorlijk zou kunnen aan den dag leggen.