Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

[p. 216]

Het oorspronglijk Schilderij van Karel van Egmond, Hertoge van Gelre en Grave van Zutphen, uitgelegd door G. van Hasselt. Te Haarlem, bij A. Loosjes Pz. In gr. fol. 35 bl.

Groot, zeer groot, pleeg, in ons Vaderland, het getal kenneren en minnaaren van Oudheden, en bovenal die deezes Lands, te weezen: veele Werken strekken daarvan tot onwraakbaare bewijzen. Dat getal is zedert geweldig afgenomen, en bepaalt zich nu tot weinigen, die zich daadlijk op dat vak toeleggen, of een belangrijk deel neemen in 't geen deswegen aan het licht gebragt en geschreeven wordt. Onder die weinige arbeiders in het oude munt gewis de Heer van hasselt uit: de Werken, door hem van tijd tot tijd in 't licht gezonden, draagen des het volledigste getuigenis; het geen wij hier voor ons hebben, is eene nieuwe staaving.

Van alle de geschilderde Beeldtenissen deezes in 's Lands Geschiedenisse zo bekenden Hertogs, in diens tijd en zelfs op zijne eigene bestelling vervaardigd, is 'er geen een meer voorhanden, buiten het oorspronglijke, waar van wij hier eene gekleurde Aftekening, die zeer keurig is uitgevoerd, aantreffen, met eene Uitlegging van den Oudheidkundigen van hasselt.

Geen wonder, dat van de veelvuldige brooze, op glas geschilderde Afbeeldingen, aan eenige Kerken van zijne Landen, misschien ook aan Dorp-kerken, geschonken, niets noemenswaardigs is overgebleeven. Zij verdweenen, even als zo veele andere Vaderlandsche Gedenkstukken, zonder ooit aan de Naakomelingschap bekend te kunnen worden. - ‘Eene overdenking daar van,’ schrijft de oudheidminnende van hasselt, ‘en het herdenken aan 't geen, in deeze laatste jaaren, ons Gelderland te beurte viel; de slegting van haar oudst en aanzienlijkst gebouw, het aanzienlijkst gebouw van ons geheel Gemeenebest; de verscheuring en roof van zo veele zeldzaame boeken; mijne eigene ondervindingen, de plundering van mijn oud Basrelief uit het Klooster van Munnikhuizen, van mijn Romeinsche vloer van drieënzeventig zeer groote en kleinere baksteenen, welke bij elkander in het Neder-

[p. 217]

rijksche Walt gevonden, ieder het opffrift van eene Legioen, en daar onder onbekende Legioenen, te leezen gaven, maar mij nu vrugteloos .... Legiones redde doen uitroepen;’ - deeze overweegingen spoorden hem aan, om bij het ontvangen van het Schilderstuk, de Asbeelding diens Hertogs schenkende, terstond voor de bekendmaaking daar van te zorgen; en, schoon de zugt voor Vaderlandsche Oudheden tegenwoordig, in ons Land, op verre na zo niet opgewekt is als bij andere Volken, vertrouwt hij, dat mijn Heer de Baron l.a. van ittersum, die het Schilderstuk hem ten geschenke zondt, den openbaaren dank deswegen zo gunstig zal ontvangen, als het van Hem geschonken werd aan den Vervaardiger van de thans in 't licht gezondene Asbeelding, gepaard met eene breedvoerige Beschrijving en Uitlegging van alle de bijzonderheden, in dezelve voorkomende.

Naa een algemeen berigt, den ouderdom, echtheid en herkomst deezer Schilderije betreffende, en dat de Prent diens Hertogs in het Geldersch Historiewerk van j.j. pontanus, schoon in zommige opzigten verschillende van het hier opgehangen stuk, desniettemin gewisse kenmerken draagt dat zij daarnaar gesneeden werd, treedt hij tot de ontvouwing van 't geen hier den oogen gebooden wordt.

In de eerste plaats handelt hij over 's Vorsten Gelaat - het Hoofddekzel - de Cieraaden daar aan toegegevoegd - de Kleeding - en de vier Ringen, aan 's Vorsten handen te zien, en wel twee aan ieder hand. Deeze worden, wat de plaatzing enz. betreft, beschreeven. De hier bijgevoegde aanmerking, over het draagen van onderscheidene Steenen in die Ringen, willen wij hier afschrijven, tot een staal van de ophelderende schrijfwijze des Heeren van hasselt, die elk deel der Kleederdragt uit de Oudheid opheldert, doormengd met aanhaalingen, welke het gelaat, bij het leezen van oudheidkundige bijzonderheden, ontfronzen. - ‘De onderscheidene Steenen werden,’ merkt hij op, ‘veelligt meer om eene andere reden, dan om derzelver waardije, welke nu ten minsten gering zou zijn, gedraagen. Van vroeger, en nog lang na karels verscheiden, werden veele en de wonderbaarlijkste eigenschappen aan de edele gesteenten toegeweezen. Het

[p. 218]

draagen van een Hijacint weerde de pest af; de Robijn alle leverkwaalen; de Saphier genas oogontsteekingen; door een Opaal werd het gift kragtloos gemaakt; voor den Smaragd weeken de vuilaartigste koortzen; door den Topaas werd het geheugen versterkt. Met één woord, in ieder steen meende men de heilzaamste vermogens te bezitten. - En zou onzen Hertog van gelder ook daarom het gebruik van ringen, met onderscheidene gesteenten, niet wel hebben behaagd? kloekmoedigheid en bijgeloof vereenigden zich meermaalen in onbezorgde karakters: en hij was althans bijgeloovig, en gaf zelfs aan de schoone woorden van een gelukzoeker gehoor, van door zijn drinkbaar goud wederom tot een veertigjaarigen ouderdom en sterkte te zullen geraaken.’ - Onze Oudheidkundige bewijst hier met de stukken, hoe twee Alchijmisten aan karel's Hof met onderscheiding bejegend werden.

De Bloemen in 's Vorsten rechterhand ontgaan de opmerking niet, en geeven aanleiding tot oudheidkundige bijzonderheden, deeze geschenken van flora betreffende. - De Tafel, voor den Vorst geplaatst, doet, daar men hem zittend beschouwt, 't een en ander oudheidkundigs over de Sitten en Stoelen bijbrengen. - Het verschiet, door een open venster in de Schilderij te zien, op een geestlijk Gebouw, doet van hasselt over de Glasvensteren spreeken, en de vier daar loopende Monniken hem iets zeggen over onzen karel, dien men den dollen Hertog heette, en wien naging, dat de Bedienaars der Altaaren en de Geestlijke Staat bij hem in weinig aanziens waren; dan hij toont, dat deezen daarin mishebben, door bewijsstukken van karel's eerbied voor den Godsdienst, in die tijden, bij te brengen. Voorts vergelijkt van hasselt de beschreeve Afbeelding met die op 's Hertogs Praalgraf. Het Lijstwerk der Schilderije en de daar onder te leezene Regels worden toegelicht.

Wij sluiten dit Verslag met de eigene woorden des Heeren van hasselt: ‘De Leezer zie, of het, Je vous expliquerai a fond toutes ces curiositez, niet de juiste Kritike voor deeze bladen zij!’