Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

Afbeeldingen van de Kleeding, Zeden en Gewoonten in de Bataafsche Republiek, met den aanvang der XIXde Eeuw. Cahier I-III. Te Amsterdam, bij E. Maaskamp. In gr. 4to.

Ofschoon de aankondiging van een eigenlijk gezegd Prentof Kunst-werk kan geacht worden minder te voegen in een Werk, welks aanleg alleen de vermelding van Letter- of Boek-werken schijnt te vorderen; maken wij echter gene zwarigheid in eene enkele afwijking van den gewonen regel, eensdeels wijl meermalen ons de beöordeling ter take viel van Werken, die, hoe verdienstelijk in zichzelven, in zeke-

[p. 187]

ren zin aan de Platen hun aanwezen zijn verschuldigd, anderdeels en vooral uit eene hartelijke zucht ter bekendmakinge en aanbevelinge der vruchten van Vaderlandschen kunstijver en verdiensten, om 't even van welk eenen aart.

Tot den hoogsten lof en de strelendste aanmoediging is voorzeker de onderneming geregtigd, waarvan wij thans eenig verslag zullen doen. Aan het hoofd dezes Werks is eene Inleiding of Voorasspraak geplaatst, zoo zeer geschikt om het ongemene en belangrijke van het Plan des kunstlievenden Uitgevers te doen kennen, en daarenboven in zulk een fiksen trant gesteld, dat wij ons niet kunnen wederhouden, dezelve over te nemen; waarna wij de Afbeeldingen zelve een weinig nader zullen beschouwen.

‘De Bataafsche Republiek,’ zoo luidt die Inleiding, ‘wier kleene plek gronds zinds de vroegste tijden het oog van geheel Europa tot zich trok, - wier belangrijke naam steeds de opmerking van alle waerelddeelen wekte, - en wier algemeene handel gemeenschap heeft met het gantsche min of meer beschaafde menschdom, - blijft altijd het voorwerp der oplettende beschouwing voor elken waereldburger, die met haare natuurlijke, staatkundige en zedenlijke geschiedenis eenigzins bekend is geworden. Een grond, ontwoekerd aan de zee en tegen haare woede reeds eeuwen lang verdeedigd, - een land, in het oog der reizigers des zomers als een hos in boomgaarden en grasperken verdeeld, des winters als een kleene Archipel, in welken zich de Steden als zoo veele eilanden boven de vlakte der overstroomingen verheffen, - een Staat, door lange worstelingen der burgerlijke vrijheid en eindlooze opofferingen voor derzelver belangen zeldzaam, - een Volk, door veelerleijen staatsgeschil en heftigen kerktwist geduuriglijk verdeeld, en echter nooit verscheurd, - eene Natie, der Natuure in allen opzicht maar soberlijk verplicht en door haar tot eigene werkzaamheid gedwongen, maar ook door eigene werkzaamheid zoo groot in alle Wetenschap en Kunst, als eenig Volk der Aarde, veel grooter dan alle de troetelkinderen der Natuur - zou dit alles de Bataafsche Republiek niet aanhoudend stellen ten belangrijksten voorwerpe der oordeelkundige opmerking? Het oordeel der Buitenlanders over dit Volk mag verschillend, ja uiterst tegenstrijdig, zijn: de schaamtlooze lasteraar zoo wel, als de vleijende lofredenaar van deszelfs aard en zeden, vereenigen zich daarin echter, dat zij dat Volk hunne geestdrift waardig achten. 'Er is dan ook genoegzaam gezorgd in allerleije vakken voor de voldoening van den weetlust, door de naauwkeurigste Plaatsbeschrijvingen, de onpartijdigste Geschiedenissen, de kunstmaatigste verklaaringen der Natuur en haare voordbrengzels, en de uitvoerigste afbeeldingen van Planten. Dieren en Insecten dezer streeken. Slechts één vak is nog overig gebleeven, het welk hoogstbelangrijk is en het welk

[p. 188]

nog geheel onbeärbeid ligt. Hetzelve betreft de Kleederdragt dezer Natie, met eene juiste uitdrukking tevens van de Gewoonten, Zeden en Charakters, die met dezelve in naauw verband staan. Het spreekwoord toch: de kleederen maaken den man, mag dikwijls worden omgekeerd, daar het de kleeding meermaalen is, uit welke de schrandere opmerker den mensch leert kennen; zoodat in veele gevallen, waar de kleeding geen opzetlijk masker wordt, de man gezegd kan worden zijne kleeding te maaken, in wier sneê, kleur en sluiting hij maar al te duidlijk zijn charakter bloot ligt. Dit vak, altijd belangrijk, wordt het te meer op eene kleene plek gronds, die grooter verscheidenheid hier in oplevert, dan schier alle waerelddeelen buiten Europa, en zich in de oogen van den menschenkenner zoo charakteristiek, als volstrekt eenig ander Volk, vertoont. Amsterdam alleen levert in deszelfs onderscheidene wijken schier zoo veele onderscheidene Costumes uit. Elke Stad van Holland heeft haare eigene. De onderscheidene Gewesten der Republiek schijnen door bijzondere volkeren bewoond. De visschers- en de boeren-dorpen, de handel- en de binnen-steden, de eilanden en de kusten hebben allen niet slechts haare eigene, geheel charakteristieke zeden, in houding en in kleeding der bewooners blijkbaar: maar zelfs kenmerkt zich overal elke stand door geheel bijzondere manieren. Geen Reiziger bezogt ooit dezen grond, zonder dit terstond op te merken en te bewonderen; geen beoefenaar der menschenkennis in dit zelfde land kan deze verscheidenheid doordenken, zonder den wensch te gevoelen, van ze eenmaal door naauwkeurige afbeeldingen zich te kunnen vertegenwoordigen. - Die wensch kwam den Uitgever e. maaskamp reeds zeer dikwijls voor, en menigmaal vond hij zich verplicht, den Reiziger, die hem naar eenig Costuumboek dezer Republiek vroeg, af te wijzen met het andwoord, dat iet dergelijks nog niet aanwezig was.’ Hij vond zich opgewekt, aan de vervulling van dit vak zelf de hand te slaan; in de uitvoering waarvan hij, van binnen- en buiten 's lands, dezelfde zoo wel verdiende bemoediging mogt erlangen, die hij, naar eigen dankbaar getuigenis, meermalen ondervond. Immers zien thans reeds drie Afleveringen het licht, elke van vier Nommers of Platen, terwijl elke Plaat altijd twee werkende Beelden in verschillende Costumes voorstelt; en het gemaakt bestek, zich eerst tot vier Cahiers bepalende, heeft zich nu tot vijf uitgebreid; waartoe het niet aan Voorwerpen zal ontbreken.

Wij hebben hier dan, in de eerste plaats, eene Burger-vrouw en Dochter, naar de Kerk gaande; waarvan, echter, eigenlijk alleen de Moeder ten voorwerp van echt Hollandschen tooi kan strekken; terwijl de jonge Jufferschap, zints lang, met het palladium der Hollandsche jufferlijke zedigheid, het Rijglijf namelijk, (anderzins, wat den welstand des lichaams be-

[p. 189]

treft, wij moeten het erkennen, hoogst nadelig) allen kleederbedwang van vroegere dagen, doch daarmede ook allen bijzonder kenmerkend onderscheid, heeft afgelegd: doch wij weerhouden onze pen. - De twede Plaat vertoont eene Vischvrouw, die eenen Ambachtsman aanhoudt, terwijl zij zegt: Hoor eens, baasje! leg 'er nog een stuiver op. 't Is mijn handgift. - De derde een Aanspreker, die eener Tappers-vrouw zijn maak bekend! doet horen. - De vierde eene Dienstmaagd, haar pintje nemende van een Melkmeisje. - De vijfde eene Moeder en ongehuwde Dochter van de Broedergemeente te Seist; de eene breit, doch is daarbij geheel gehoor, terwijl de andere hare stem met het klavier schijnt te paren, bij het spelen van een stichtelijk Lied. - De zesde een Broeder der zelfde Gemeente, die aan eene Alkmaarsche Jongedochter een naaldenkoker laat zien, met zijn droog: Daar is niet aan af te dingen: het is de gezette prijs; hun gewone antwoord op elke beknibbelende vraag. - De zevende een Friesche Schipper, of Schipper Oom, zoo als hij hier genoemd wordt, met Aaltje Moeij, zijne Vrouw; zij zijn ter Kerk geweest; Vader draagt de stoof, en Moeder zegt: Et wier kood ine Tjerke, Heit! - De agtste twee Bewooners van het Eiland Schokland, Man en Vrouw, in hunnen bonten opschik, bezig met een Vischnet te stoppen. - De negende eene Scheveningsche Vrouw, visch aanbiedende aan een aartig Haagsch Meisje; doch welk laatste wederom weinig characteristieks vertoont. - De tiende eene Vrouw en Jongedochter van Hindelopen, de eerste in eene prikslede gezeten, de andere mede in haar zondagspak, met de schaats in de hand, terwijl zij met bevreemding vraagt: Herre goe! zel ji so klijd nei Mokaerum to pikjen? - De elfde eene Friesche Dame in haren besten tooi, nog met de grote muts, en eene Boeren-meid, die hare versche boter vent; de twee uiterste standen dus der Vrouwen in Friesland. - De twaalfde en laatste een Geldersche Boer en Boerin, van 't melken komende.

De Afbeeldingen zijn door j. pieneman, onder directie van den beroemden kuijper, ter plaatze zelve naar het leven getekend en fraai gekleurd, zommige zelfs met gelijkende Portretten, naar bijzonder characteriseerende Voorwerpen, en door l. portman gegraveerd; weshalven dezelven niet slegts Kleeding en Bedrijf natuurlijk voorstellen, maar ook elks eigenaartig Character sprekend uitdrukken; zoo dat de geestige inventie ons vaak in een hartelijken lach van genoegelijke verrassing deed uitvallen. De bijgevoegde Beschrijvingen of Verklaringen, in Nederduitsch en Fransch, hebben mede hare verdiensten, en zijn, zoo wel als de Platen, op best velin-papier gedrukt.

Het vierde Cahier zal de Bewooners van Walcheren, Schouwen, Zuid-beveland en de Meijerij voorstellen; het vijfde of

[p. 190]

laatste de nog overige gapingen aanvullen, en daarbij een fraaie Allegorische Tijtelplaat, door gemelden j. kuijper geördonneerd en getekend, worden afgeleverd.