Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

J.D. Meijer, Essai sur la Question: l'Appreciation morale d'une action peut elle entrer en consideration, quand il s'agit d'etablir et d'appliquer une Loi penale? et si elle y entre; jusqu'a quel point peut elle y entrer? Amsterdam, chez J.J. Geijler & Comp. 1804. 8vo. 132 pag.

Dat is:

Mr. j.d. meijer, Proeve over de Vrage: Moet men de zedelijke waardering eener daad, bij het maken en toepassen van Strafwetten, in aanmerking nemen? en zo ja; in hoe verre? enz.

De Koninglijke Maatschappij der Wetenschappen te Berlijn had, in hare wijsgerige afdeeling, de bovenstaande Prijsvraag voor het Jaar 1803 voorgesteld. Een-en-twintig Antwoorden zijn op dezelve ingekomen, doch daaronder slegts zeventien vóór of op den bepaalden tijd. De overigen konden derhalve in geene aanmerking komen; schoon de Maatschappij, over geen der behoorlijk ingekomen Stukken volkomen te vreden zijnde, hartelijk haar leedwezen betuigde, dat dit lot ook de Verhandeling, die voor ons ligt, getroffen had: ten duidelijken bewijze, hoeveel aanspraak dezelve op den uitgeloofden prijs zoude gemaakt hebben, indien de wetten hare bekroning hadden toegelaten.

Wij kunnen het niet ontveinzen, dat dit getuigenis van zulk eene Maatschappij in eene der Hoofdsteden van het thans op zijne beschaving en wijsbegeerte zoo trotsche Duitschland, over het werk van een' Nederlander, ook ons in het te laat inzenden dezer Verhandeling, waartoe, volgens des Schrijvers getuigenis, huisselijke betrekkingen en de dood eener tedergeliefde Moeder aanleiding gegeven hebben, hartelijk deel heeft doen nemen; daat ongetwijfeld de algemeene verachting on-

[p. 171]

zer Nederlandsche geleerdheid zonderling bij zodanig eene bekroning boven zo veele andere, meestal Duitsche Stukken, zoude afgestoken hebben.

De Schrijver dezer Verhandeling, thans Practiseerend Advocaat te Amsterdam, is onzen Landgenoten reeds bekend, als een uitmuntend Leerling van den voortreflijken, en door het Amsterdamsch Athenaeum nooit genoeg geprezen, Hoogleeraar h.c. cras; onder wiens voorzitting hij reeds in het Jaar 1795, door het uitgeven en verdedigen zijner Verhandeling de quaestione utrum pacta majorum obligent posteros, genoeg bewees, hoe zeer hij de wijsgerige behandeling der Rechtsgeleerdheid op haren waren prijs had leren stellen.

Veel liep 'er derhalve samen, om ons deze Verhandeling met vooringenomenheid te doen in handen nemen; doch wij kunnen gerust verklaren, dat wij, ook zonder die vooringenomenheid, de Verhandeling met genoegen doorlezen zouden hebben; en, zo wij eenige aanmerking moesten maken, zoude het alleen die zijn, dat de geleerde Schrijver niet eenigzins meer op de nieuwste vorderingen in de wijsgerige beoefening der Lijfstraffelijke Rechtsgeleerdheid, en vooral op het nieuwe Leerstelzel van den schranderen feuerbach over dit zelfde onderwerp, gelet heeft, die, gelijk bekend is, hierin een geheel andere weg is ingeslagen, en, hoe zeer hij ook, naar ons inzien, door de heerschende zugt voor nieuwheid en oorsprongelijkheid, wat te ver van het spoor gebracht is, echter wel verdiend had, dat men hem met eene opzetlijke wederlegging verwaardigde.

De Schrijver verdeelt zijn onderzoek in zes Asdeelingen. In de twee eerste bepaalt hij den staat des geschils; terwijl hij in de vier overige de Vraag zelve beantwoordt.

Wij geloven, dat de Schrijver, wat den staat des geschils betreft, volkomen het oogmerk der Maatschappij getroffen heeft, waarop het toch hier voornaamlijk aankwam; schoon wij tevens overtuigd zijn, dat, om al het nut uit dit onderwerp te trekken, dat men 'er uit trekken kon, de Vraag algemeener had kunnen en behoren voorgesteld en behandeld te worden. Zo als dezelve hier behandeld wordt, komt zij hierop neêr: Behoort de Wet en de Rechter den meerderen of minderen graad van zedelijke slegtheid in

[p. 172]

aanmerking te nemen, die bij het plegen van dezelfde daad kan plaats hebben?

De Schrijver merkt te recht in het algemeen op, dat heineccius, puffendorff en anderen de leer der zedelijke waardering en der toerekening van eene daad niet genoeg hebben onderscheiden; doch wij twijfelen echter, of dit onderscheid in dit onderzoek, zo als de zaak hier behandeld wordt, wel zoo groot is, als de Schrijver schijnt te willen. Immers misdaad is ook hier opzetlijke overtreding van de wet; de leer der toerekening houdt zich bezig met het berekenen van de bijzondere graden van opzetlijkheid; en het zijn juist deze zelfde graden, waaraan de Schrijver hier het min of meer zedelijke der daden toetst, daar hij in den loop der Verhandeling alleen van onderwerplijke (subjective) zedelijkheid spreekt, waarvan wij ten minsten de waardering naauwlijks van de leer der toerekening kunnen afzonderen. - Wij zijn overtuigd, dat ook dit onderzoek veel zou gewonnen hebben, wanneer men zich meer over het onderscheid der wijsgerige, zedekundige en rechtsgeleerde beginselen van de leer der straffen en beloningen, en vooral over het onderscheid der zedelijke en rechtsgeleerde toerekening, bekommerde.

De Schrijver beantwoordt vervolgens, in de derde Afdeeling, de Vraag bevestigend; en de bewijzen, die hij daarvoor uit den aart der lijfstraffelijke wetgeving, de natuur der misdaad, en de ongerijmdheid van het tegenovergestelde bijbrengt, zijn inderdaad lezenswaardig.

Daar echter die invloed niet onbegrensd zijn kan, daar de graad van zedelijkheid bijna in ieder voorkomend geval onderscheiden is, en derhalve door het onbepaald aannemen van dien invloed alle wetten nutteloos zouden worden, maakt de Schrijver vervolgens onderscheid tusschen de innerlijke waardering der zedelijkheid eener daad, waarbij alles, en dus ook de voorafgaande richtingen van ons denk- en wilvermogen in aanmerking komen, en de uiterlijke, waarbij men zich alleen over de uiterlijke omstandigheden, waaronder eene daad gepleegd is, bekommert: welke laatste hij hier alleen in aanmerking wil genomen hebben; gelijk hij dit vervolgens in de vierde Afdeeling nader aandringt, en in de vijfde met onderscheiden voorbeelden bevestigt; schoon hij, ein-

[p. 173]

delijk, in de zesde Afdeeling, te recht betoogt, dat de wet dit alleen in het algemeen doen kan, daar het onmogelijk is, hierbij alle omstandigheden van voren te bepalen, en dus de toepassing daarvan aan den rechter moet worden overgelaten; waarmede wij ons insgelijks volkomen vereenigen, daar wij inderdaad niet zonder meesmuilen in het ontwerp van een nieuw Lijfstraffelijk Wetboek voor Beijeren, door den anders uitmuntenden kleinschrodt, van heele, halve en quart straffen lazen.

Ziet hier, Lezers, een kort verslag dezer uitmuntende Verhandeling, die den Schrijver, zo wel als de School, waaraan hij zijne vorming te danken heeft, tot eer strekt. Wij eindigen deze beoordeeling met den hartelijken wensch, dat de geleerde Schrijver ons van tijd tot tijd op meer dergelijke proeven onthalen mag.