Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

Herman van Unna en Ida, of Tafereelen uit de Geschiedenis der geheime Gerichtshoven ten tyden der XIV en XV Eeuw, door Veit Weber. II Deelen. Uit het Hoogduitsch vertaald. In den Haage, by de Erven van I. van Cleef en B. Scheurleer Jun., 1804. In gr. 8vo. Te zamen 620 bl.

De Geschiedenis in ene Roman is het voorname, waarom zy door de meeste Lezers wordt gezocht; en echter is deze slechts het voertuig, waarvan zich de Dichter bedient, om nuttige kundigheden en goede lessen in het verstand en hart zyner Lezeren ingang te doen vinden. Somtyds, derhalven, bedroeft, maar somtyds ook verheugt zich de Menschenvriend, wanneer hy onze jonge lieden zodanige Geschriften ziet in de hand nemen, al naar mate hy niet alleen daar voorof nadeel voor de zedelykheid van verwacht, maar al naar mate ook hy zodanig ene lecture voor tydwinst in een ledig uur of voor tydverlies houden moet. Zy, die ene Roman lezen alleen om te weten hoe alles uitkomt, vinden waarschynlyk in deze Boekdelen geen zonderling behagen; hierin heeft de Vertaler gelyk; zy zullen dezelve niet ten twedemaal lezen; - zy, die het kunstmatige kunnen beoordelen, en welkers hart daarenboven voor aandoenlyk medegevoel vatbaar is, vinden hier meerder voedsel; ook dit stemmen wy toe; en het is al mede waar, dat men by het lezen dezer Geschiedenis stof zal vinden om zich gelukkig te achten, dat men niet in die barbaarsche Eeuwen geboren werd, waartoe dit

[p. 140]

Verhaal behoort, al ware het dan ook dat men met den staat der zaken in onzen meer verlichten leeftyd zich anders niet volkomen te vreden hield. Daarenboven kan, naar onze gedachte, zodanig Geschrift ook nog deze nuttigheid hebben, dat de lust worde opgewekt om zich enige meerdere moeite te geven, ten einde niet zo geheelenal onkundig te zyn in de geschiedenissen en zeden van den vroegeren tyd, als thands by velen onzer jonge lieden het geval is; en daardoor zou dan deze Roman het ‘niets dan Romans lezen’ kragtdadig tegenwerken, hetgeen indedaad niet dan voordelig wezen zou. Dit willen wy wenschen, terwyl wy den Vertaler vooral ook danken voor de moeite, die hy zich heeft gegeven, om ons enigzins in te lichten ten opzichte dier geheime Gerichtshoven, die in de Middeleeuwen zo veel gezags hadden; hy geeft hier wel maar weinig, maar ook dit weinige is welkom by hem, die niets genoegzaam wist van zodanige werken der duisternis in den eigenlyken zin, en waaromtrend het wel altyd nog duister genoeg zal blyven.

Een scelet van de Roman te geven, zou hoegenaamd gene nuttigheid hebben; liever willen wy iets ter proeve afschryven.

‘De Keizerin werd zwak, enz. Eindelyk verloste zy van eene doode Princes.

Ik weet niet of het toen ten tyde iets ongewoons was in zyne liefste hoop bedrogen te worden, dan of dit den Vorsten alleen nooit wedervoer; dit is waar, dat dit voorval zo veel schrik veroorzaakte, als of nimmer op deeze waereld iets dergelyks gezien ware. De personen, die hier deel aan namen; en wie was daar van uitgesloten? wie nam geen deel in sophia? vormden zich in twee partyen. De eene daarvan hield zich bezig met de voorbeduiding, de andere met de oorzaaken deezer gebeurtenis, terwyl verre de meesten dagten aan de gevolgen.

De leere der voortekenen was toen een gewichtig geloofsartikel: en ik zoude niemand hebben willen aanraaden hun te wederspreeken, die op het doode kind van sophia alle de comeeten, hemelsteekenen en zeldzaame voortbrengzels der natuur, deeze laatste tien jaaren verschenen, ten voorbeduiding deeden strekken. Zy, die 'er zich op toelegden, de oorzaak deezer teleurstelling eens geheelen volks te doorgronden, verstonden nog minder spotterny dan hunne vrienden van de eerste ordening; en het zoude by hen een hoog verraad geweest zyn, zo men had willen vermoeden, dat de ontydige reis, en de domme geneesheeren der Keizerin, hier wel iets toe konden gedaan hebben; als ook dat zy door gedienstige brieven van Praag vernam, dat susanna, die men haar had wysgemaakt voor altoos te zyn afgedankt, weder verscheenen was, en openlyk aan wenzels zyde wandelde, in de keizerlyke kamers gebood, als in haar

[p. 141]

eigen huis, en niet weinig hoopte, dat sophia haare verlossing met den dood zoude betaalen.

Dingen van deezen aart betekenden niets by onze vernuften; hunne onderzoekingen drongen dieper dóór. Toovery, toovery, had dit ongeluk voortgebragt. Het zwaard der gerechtigheid moest hier spoedig getrokken worden, opdat het kwaad niet verder ging, en zich, misschien, aan de geheiligde persoon der Keizerin vergreep, die nog tusschen leven en dood kwynde. Het geheel gevolg der Keizerin, ook de Vorstin von ratibor, werden gevangen. Ida alleen bleef gerust in haare kamer, en konde over niets klaagen, dan dat men haar belette haare geliefde Keizerin in haare zwakheid by te blyven, die geduurig haar naam noemde, en riep dat zy zonder haare ida niet leeven of sterven kon.

Het onderzoek ging spoedig en streng voort. De Hertog van beijeren en de Graaf von wirtemberg, presidenten des gerechtshofs, beminden de edele lyderes te vuurig, waren te goede christenen, dan dat zy, waar men toovery vermoedde, zagtzinnig zouden geweest zyn. Dan, hoe streng 'er onderzoek gedaan wierd, zo werden alle dames na het eerste verhoor vrygesproken. Ja zelfs de Vorstin von ratibor ontfing geen het minste verwyt, als of zy voor de Keizerin niet genoeg zoude gezorgd hebben; ofschoon zy haar de bovengemelde brieven had laaten leezen. Men wist van zulke brieven, en dat sophia, die geleezen hebbende, in flaauwte gevallen was, met groote moeite, na heftige stuipen, tot zich zelve was gebragt, en van dat uur tot aan haare verlossing aan den oever des doods had gelegen. Doch daarvan werd niet in 't geringste gesproken. Het onderzoek ging over bovennatuurlyke kunsten, die sophia en haar kind om het leven gebragt hadden, en daarvan vond men by de onschuldige dames geen het minste bewys.

Ida bejammerde haare medezusters, ook maar op het minste verdagt te zyn van zaaken, aan welke zy, als alle haare tydgenooten, met hart en ziel vast geloofde. Haar dagt dat zy zulk een vermoeden zou bestorven hebben. Zy schatte zich gelukkig, alleen uitgezonderd te zyn geweest; en hoopte, nu zy hoorde, dat haare Vorstin zelve door de Opperhofmeestres werd opgewagt, ook wel rasch deze tedergeliefde te zien.

Eens op een morgen had zy zich ten vollen aangekleed, om, zo zy ten hove geroepen werd, gereed te zyn, toen haare dienstmaagd intrad, met een gelaat, waarop de levendigste ontzetting, ja wanhoop uitgedrukt stonden; zy droeg een stuk papier, dat zy haare meestres scheen te willen overhandigen, doch voor zy dit doen konde, zonk zy onmagtig ter aarde. Ida vloog toe om haar te helpen, maar toen zy op het papier het woord ida las, overwon haare nieuwsgierigheid het medelyden, en zy zoude het volgende geleezen hebben,

[p. 142]

Indien zy by den eersten regel niet buiten kennis naast haare dienstmaagd gevallen was.

Oordeel, waarde Lezer, oordeel zelf, en plaats u in dien tyd der domste en wreedste onkunde.

Aan ida munster.’

‘Ida, ida, toverheks, moordenares, schuldig aan hoog verraad! verschyn; wy, de geheime wrekers Gods, roepen u binnen drie dagen voor Gods gericht! - verschyn! verschyn!’ enz.

De Lezer merkt, dat deze Roman althands iets meer nog is dan een dor verhaal.