Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1805

[p. 99]

Mengelingen voor Verstand en Hart. Toegewyd aan allen, die belang stellen in Verlichting en Deugd. Geschikt naar de behoeften van onzen tyd. Door C. Bavink, Sim. z., Leeraar der Doopsgezinde Christenen te Embden. Iste Stukje. (Beproeft alle dingen! behoudt het goede! Paulus.) Te Groningen, by A.S. Hoitsema, 1804. In gr. 8vo. 146 bl.

Zy allen, die, met mond en pen, ter bevorderinge van waarheid en deugd iets of wat zoeken by te draagen, verdienen den hoogsten dank by tydgenooten en naakoomelingen, die hun onderrigt door het gehoor of door eene heilbegeerige lektuur opvangen. Onder zulke verdienstelyke mannen, dunkt ons, mogen wy den Eerw. bavink wel rangschikken, die, niet te vreden met zyne Gemeente door Leerredenen te stigten, daarenboven zyne snipperuuren besteedt, om, onder het voertuig van Verhandelingen, door den druk algemeen gemaakt, met zyne kundigheden een meer uitgebreid nut te stigten. Niet kwaalyk dunken ons deeze Verhandelingen voor dat oogmerk berekend, en dezelve eenen aanleg te bezitten, om zoo wel het verstand te verlichten als het hart te verbeteren, volgens den titel het dubbel oogmerk der afgifte van deeze kleine verzamelinge. Vier Verhandelingen, of liever drie (want de vierde is eene Redevoering) bevat dezelve, op ééne na allen oorspronklyke opstellen. De eerste Verhandeling behandelt de vraag: ‘Is het mogelyk, dat een mensch, die een gezond verstand en een welgeplaatst hart bezit, in onze dagen ongelovig kunne zyn aan den Christelyken Godsdienst?’ Deeze is de uitvoerigste. De tweede, zynde eene vertaaling uit het Hoogduitsch, bevat eene beschouwing van ‘het voorledene, het tegenwoordige, en het toekomende;’ een opstel van slegts twaalf bladzyden. De derde Verhandeling loopt ‘over de voordeelen eener vroegtydige deugd.’ De vierde Verhandeling is eene Redevoering, uitgesproken ter gelegenheid der begraafenisse van eene zuster der Embdensche Doopsgezinde Gemeente, in den vroegen leeftyd van zes-en-twintig jaaren, door de kinderziekte haaren echtgenoot ontrukt; een opstel, welk mannelyke godsvrugt ademt, en den troost des Christelyken Godsdiensts op deszelfs eigene echte gronden toedient.

[p. 100]

Ter proeve willen wy de eerste Verhandeling kortelyk ontleeden; het oordeel, egter, over de bondigheid en kragt der aangevoerde bewyzen aan onze Leezers overlaaten. De Eerw. bavink vangt aan met eene beschouwing van den geest en den toestand der tyden, die wy beleeven. Als hoofdkenmerken daar van vermeldt hy: ‘Onderzoeking van de waarde van en van de bewyzen voor oude waarheden; benevens het onbeschroomd verwerpen van dat geen, wat men als dwaaling heeft leeren kennen;’ voorts: ‘Verlichting in alle dingen, die een voorwerp kunnen zyn van 's menschen denkvermogen, benevens het daarstellen van iets beters in de plaats van oude dwaalingen.’ Uit de beschouwing van deeze karaktertrekken, waarin de natuur der waare verlichtinge opzettelyk bepaald en omschreeven wordt, leidt bavink, met opzigt tot den Godsdienst, deeze gevolgen af: ‘Alle menschen, die een gezond verstand bezitten en hetzelve willen gebruiken, begeeren in onze dagen, dat dat geen, wat zy als waarheid van den Godsdienst zullen erkennen, overeenstemme met de uitspraaken van de zuivere rede. - Alle menschen, wier hart welgeplaatst is, eisschen daar te boven van Godsdienstige waarheden, dat zy allen, zonder eenige uitzondering, geschikt moeten zyn, om de geruststelling, bemoediging, en zedelyke verbetering van bizondere voorwerpen, als ook de bevordering van algemeene menschlyke gelukzaligheid te bewerken; en alle zogenoemde Godsdienststellingen, welken hierop geene betrekking hebben, worden hedendaagsch als menschenvonden verworpen.’ Aan deeze vereischten nu vervolgens den Christelyken Godsdienst toetzende, beweert de Eerw. bavink, dat dezelve, zoo ten aanzien van het leerstellige, als van het praktikaal of zedekundig gedeelte, ten vollen proef kan houden; schryvende, ten aanzien van het eerste, onder andere: ‘Zelfs de leer van Vader, Zoon en Geest, de leer van de Verlossing der menschen door Christus, en allen van dien aart, stemmen volmaakt overëen met de rede, of bevatten ten minsten geene tegenstrydigheid voor haar, wanneer men dezelve slechts wel begrypt; dat is, wanneer men, alle menschlyke denkbeelden daarover ter zyde stellende, zich alleen aan den Bybel houdt, en niets meer noch minder daarvan voor waarheid aanneemt, dan wat deze leeraart. En wanneer deze

[p. 101]

leeringen aan veele Christenen toeschynen, diepzinnige verborgenheden, duisterheden en onbegrypelykheden in zich te behelzen, dan is het waarlyk niet de schuld der leeringen zelven, maar die van zulke Christelyke leerboeken, die dezelven in zulk een donker en verborgen licht voorstellen, dat men wel eens in verzoeking kan geraaken, om 'er aan te twyfelen, of de opsteller van zulk een boek zich zelven wel regt verstaan hebbe?’ Uit dit alles leidt de Eerw. bavink het gevolg af, dat een mensch, ‘die de waarheid boven alles bemint, dezelve weet te zoeken en ze waardeert, waar hy haar ook vindt; en die daarby lust heeft in het opvolgen van dat geen, wat hem als schoon, edel en voortreflyk wordt voorgesteld, en hy als zodanig heeft leeren kennen,’ dat zulk een mensch, in onze dagen, aan den Christelyken Godsdienst niet ongeloovig zyn kan.

Ten slotte voegt 'er zyn Eerw. nog eenige bedenkingen nevens over de zulken, die hedendaags nog luid van ongeloof schreeuwen; aantoonende, dat deeze klaagstemme niet zoo zeer het echt Euangelium aangaat, als 't geen verkeerdelyk by veelen daar voor te boek staat. Doch ons bepaald bestek gebiedt ons, de overweeging daar van, gelyk ook van de geheele Verhandeling, onzen Leezeren aan te beveelen. Voorstanders van eene redelyke denkwyze zullen, met ons, een volgend Stukje met verlangen te gemoet zien.