Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1804

Waarneming omtrent den luchtzuiverenden damp van brandende salpeter. Door B. Tieboel, Apotheker te Groningen.

Het is bekend, dat de Heer morveau zich zeer verdienstelyk heeft gemaakt door zyn voorstel, om de bedorvene lucht in de Hospitalen enz. te zuiveren door middel van gewoon en geoxydeerd Zoutzuur. Hieromtrent vind ik het volgende aangemerkt in het Chem. Tasschenbuch van den Heer gottling, 1803.

Hoe werkzaam ook het gewoon en geoxydeerd Zoutzuur, volgens de waarnemingen van morveau en anderen, moge zyn, zyn echter de gevoelens daaromtrent niet eenstemmig, en velen geven aan het Salpeterzuur den voorrang; waar toe voornamelyk de nieuwere,

[p. 583]

door smith gemaakte, Waarnemingen aanleiding hadden gegeven; ofschoon men ook, volgens zyn gevoelen, in plaats van Salpeter, Zeezout konde gebruiken. De Hoofdstellingen van smith, in zyn uitgegeven derde Stuk, zyn in de Voorreden van de door den Heer Profr. pfaff bezorgde Vertaling bekend gemaakt, en waar van morveau geen gebruik heeft kunnen maken. Ik zal het voornaamste daar van hier nederstellen, om hen, welke gelegenheid hebben daaromtrent proeven te kunnen nemen, op het vergelyk tusschen deze beide rookmiddelen opmerkzaam te maken.

De Heer smith had bereids, zedert enen geruimen tyd, in zyne byzondere practyk, van het roken met Salpeterzuur gebruik gemaakt, wanneer hy 1780 gelegenheid verkreeg, om van deze roking, in 't groot, gebruik te kunnen maken, doordien 'er zich ene kwaadaartige koorts ontdekte onder de Spaansche gevangenen, welke te Winchester bewaard wierden. Het getal der gevangenen beliep 1247, en in den tyd van drie maanden was meer dan 1/7 gestorven. Hy stelde het roken met Salpeterzuur te werk, en in den tyd van zes weken had de aansteking zich niet verder verspreid.

Volgens smith's ondervinding, veroorzaakten de Salpeterzuure dampen, welke zich ontwikkelden zo ras men Salpeter mengde by Zwavelzuur, gene nadelige uitwerkingen op zyne ademhaling en die van Dieren; daar in tegendeel de dampen van Zoutzuur, door derzelver prikkeling, hoesten veroorzaakten: men bemerkte deze prikkeling veel sterker by het geoxydeerd Zoutzuur.

Uit de berichten, welke de Doctoren en Chirurgyns, omtrent het gebruik van het Salpeterzuur, 's wekelyks moesten inleveren, bleek:

1) Dat de roking met de dampen van Salpeterzuur, welke door middel van Zwavelzuur uit de Salpeter waren losgemaakt, op generhande wyze nadelig waren voor de Lyders; zelfs hadden de teringagtigen daar van geen nadeel, en bevonden zich die genen, welke aan borstkwalen zukkelden, na deze roking beter.

2) De dampen zuiveren zeer spoedig de lucht, vernietigen den onaangenamen reuk, ontstaan door dierlyke uitwaassemingen, zo wel als dien van de wonden en veretteringen.

[p. 584]

3) De zweren, ontstaan, zo het scheen, door besmetting, genazen binnen korter tyd.

4) Zy vernielen niet alleen de smetstof van de Hospitaal en Gevangenis-koortzen, en waarschynlyk ook andere zoorten van besmetting, verhinderen het mededelen dezer ziekte, maar verminderen ook derzelver kwaadaartigheid.

Men weet, dat morveau de rokingen met Zoutzuur den voorrang geeft boven die met Salpeterzuur, ofschoon de gewigtigste getuigenissen voor de laatste pleiten. Inzonderheid heeft men zich tegen de tegenwerpingen van morveau daardoor verzet, dat men den regten trap van warmte moest treffen. Men heeft, door de pogingen en werkzaamheden van odier en pictet, de 60 gr., volgens reaumur, als de beste gekeurd. Wanneer men, ten gevolge hier van, de Salpeter in het tot 60 gr. R. heet gemaakt Zwavelzuur doet, dan wordt de Salpeter volkomen ontleed, 'er ontstaan rykelyk witte dampen van een' prikkelenden reuk, als die van Azynzuur; zy zyn niet onaangenaam, en veroorzaken geen hoesten. Maar byaldien men het Zwavelzuur tot 80 gr. R. heet maakt, dan verschynen de witte dampen vermengd met rode, en het mengzel bruischt sterk op.

De Heer odier hoopt ook nog de tegenwerping van morveau daardoor tegen te gaan, dat het Salpeterzuur de uitzettende kragt (expansibiliteit) van het Zoutzuur niet bezit. Hy zegt teffens, dat de rokingen met Salpeterzuur, ook zonder alle konstige warmte, en zonder enig spoor van rode dampen, in 't werk gesteld kunnen worden. Vergelykt men nu, buiten dat, hier mede de getuigen, welke tegen het gebruik van Zoutzuur spreken, dan schynt het Salpeterzuur, in zekere mate, de voorkeur te verdienen. Ziet men echter op de nieuwe ondervindingen van rollo, welke voor het gebruiken van geoxydeerd Zoutzuur pleiten, en welke men in het Artillery-hospitaal te Woolwich in 't werk heeft gesteld, dan zyn de gevoelens nog verdeeld; zo dat dit onderwerp nog meerdere ondervindingen, ter volkomene beslissing, nodig heeft.

De sterkste Azyn (acetum radicale) is van ene zeer goede uitwerking in de besmetting, en men zou 'er derhalven in 't groot gebruik van kunnen maken. Ik zou

[p. 585]

daar toe het Loodzuiker, of Azynzuure Lood, aanpryzen, en het, als voren met Zout- en Salpeter-zuur is geschied, gebruiken; of men zou 'er Zwavelzuur kunnen bydoen.

Wanneer in 1781 het voorstuk van het Orgel in de grote Kerk te Groningen enigzins gezakt was, achtte men het nodig, het verdere zakken door vier sterke, daar onder geplaatste, houten kolommen voor te komen. Men groef, rondsom het Orgel, verscheidene Lyken op, verplaatste ze elders, en de beenderen van reeds lang vergane lighamen werden ook, in kisten, elders verplaatst. Onder het graven ontstond 'er een langzaam aangroeijende stank, welke eindelyk, dieper gravende, byna ondragelyk werdt voor de arbeiders, en wel voornaamlyk toen men water ontdekte. Myn Vriend, de Bouwmeester verburg, verzogt my, tot soulaas van de arbeiders, om en by hun, Geneverbeziën en Wierook te willen laten branden. Dit hielp wel voor een korten tyd, en voor zo verre de olieagtige dampen van die ingredienten den rottenden stank, om zo te spreken, overweldigden; maar zy konden denzelven niet geheel ten onderbrengen en vernietigen. My schoot toen te binnen, dat ik reeds lang voorheen, als 'er zich hier of daar in myn huis of Laboratorium een onaangename reuk opdeed, gebruik maakte van de Salpeter, latende, ten dien einde, een klein stukje Salpeter op een kool vuurs verbranden. Van dit middel maakte ik ook gebruik in de Kerk, plaatzende om en by de arbeiders testen met vuur, waarin ik stukjes Salpeter liet verbranden (men heeft slegts weinig nodig.) Dit was van dat gelukkig gevolg, dat de arbeiders, zonder hinder, konden voortwerken. Het Salpeterzuur maakte zich meester van die mephitique dampen of lucht, vernietigde of neutraliseerde dezelve. Wil men derhalven een vertrek zuiveren van ene onaangename, en niet zelden aanstekende lucht, men legge maar een klein stukje Salpeter op een kooltje vuur, sluite het vertrek, en, daar de Salpeter ogenblikkelyk verbrand is, opene dan het vertrek. Men moet niet te veel Salpeter verbranden, uit vreze voor de scherpe salpeterzure dampen.

Ziet daar een eenvouwdig, onkostbaar, en nog min-

[p. 586]

der omslagtig middel, ter zuivering en onderdrukking van ene bedorvene lucht. Byaldien men 'er de proef van wil nemen, zal het my aangenaam zyn, dat zy aan het oogmerk moge voldoen: ik verhaal alleen myne ondervinding, waarin deskundigen gene tegenstrydigheid zullen vinden.

Experientia rerum magistra.