Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1804

Geschied- en Aardrykskundige Beschryving der Stad en Meiëry van 's Hertogenbesch, beginnende met de vroegste tyden, en eindigende met den Jaare 1802. Door Steph. Hanfwinkel, H.C. Fil. Leeraar der Hervormden te Vierlingsbeek. Met eene nieuwe Kaart. Te Nymegen, by J.C. Vieweg. In gr. 8vo. 539 bl.

De Eerw. hanewinkel geeft, in de Voorreden, een breed verslag van de gelegenheid, by welke deeze Geschied- en Aardrykskundige Beschryving het licht aanschouwt, en waarom hy dezelve den dag doet zien. - In het Aardrykskundige vondt hy geen' Schryver, dien hy kon volgen; geene Kaart, die hem voldeedt. Te Aarle, Beek en Lieshout heeft hy het Leeraarampt bekleed; en is 'er bykans geen enkele plaats in de Meiëry, waar hy niet één of meermaalen geweest is. Hierom was het vervaardigen eener nieuwe Kaart van de Meiëry noodig, die agter dit Werk geplaatst is, waarin hy de groote Kaart, door den Landmeeter verhees in den jaare 1794 vervaardigd, gevolgd, de misstellingen, welke hy daarin vond, verbeterd, en dezelve zo naauwkeurig, als hem mogelyk was, gemaakt heeft. In het Werk treft men de beschryving van veele Gehugten, en van alle de Meiërysche Rivieren en Beekjes aan, welke men elders vergeefs zal zoeken.

Ten aanziene van het Geschiedkundige ontmoette de Eerw. hanewinkel bykans dezelfde zwaarigheid als ten opzigte van het Aardrykskundige, uitgenomen de Historie der Stad en Meiëry van 's Hertogenbosch, door j.h. van heurn, dien hy zyn' getrouwen en on-

[p. 505]

zydigen Leidsman noemt, welken hy volgde, het min belangryke weglaatende, 't geen hem belangryk scheen daar byvoegende, en het misgestelde verbeterende. Het Geschiedkundige zints 1766, want zo verre strekt het Werk van van heurn zich uit, is van hanewinkel's hand.

Aan des Schryvers uitnoodiging, in de Nieuwspapieren gedaan, om hem belangryke zaaken, oude stukken, opschriften enz., tot volmaaking van dit Werk, toe te schikken, werd niet voldaan; waarover hy zich zeer beklaagt. Ruime vergoeding vondt hy door de bydragen, hem verleend van den Heer en Mr. w.c. ackersdyck, J.U. Doctor, Oud Secretaris der Hoofdstad 's Hertogenbosch, en Practiseerend Advocaat aldaar, die de moeite op zich nam om zyn Werk na te zien, en 'er gewigtige zaaken by te voegen; waarvan het doorgaans overvloedige bewyzen oplevert.

Het beloop des Werks is in tien Afdeelingen gescheiden. - De eerste heeft ten opschrift: Naam, Ligging en Grootte, Verdeeling, Wapen, Natuurlyke Gesteldheid, Voortbrengzels, Rivieren, Inwoonders, Taal, Handwerken en Landkaarten van de Meiëry. - Ten aanziene van de Natuurlyke Historie der Meiëry van 's Hertogenbosch berigt ons de Schryver, dat hy, misschien, in 't vervolg, deeze afzonderlyk in 't licht zal geeven; weshalven hy alle Liefhebbers en Kenners van dezelve, in de Meiëry, verzoekt, hem hunne waarneemingen mede te deelen. Wy hoopen, dat hy gelukkiger zyn zal, dan te vooren, in het ontvangen van de verzogte hulp. Wy verlangen veele waarneemingen, hier aangestipt, breeder ontvouwd en bevestigd te zien; onder andere zyne waarneeming bl. 19. ‘Het is opmerkelyk, schoon natuurlyk, dat het nimmer 's nagts hagelt, en dat na de maand July geen hagelslagen meer vallen.’ - Juist toen wy dit Werk lazen, troffen wy een Heer aan, zeer kundig in de Blaauwzel-Fabriek. Wy deelden hem mede, 't geen wy bl. 27 lazen: Blaauwzel; met byvoeging: ‘Het geen ik 'er gezien heb, is zeer schoon, en het valt op sommige plaatzen in menigte; doch de kunst, om het van zyne vuiligheid te zuiveren, ontbreekt hier.’ Hy gaf my te verstaan, dat in de Meiëry de stoffe viel, waaruit men Blaauwzel maakt; dat hy 'er van hadt; doch tevens, dat dezelve zo veel vuiligheids en vreemde stoffe behelsde, dat de arbeid,

[p. 506]

daaraan noodig te besteeden, de kosten boven de waarde der opbrengst deedt loopen.

De tweede Afdeeling levert ons de Geschiedenis der Meiëry, in zes Tydvakken afgedeeld. Wy zouden meer verpligtings aan den Schryver hebben, indien hy het oude wat bekort en de laatere wat breeder behandeld hadde: in weinig bladzyden geeft hy ons, 't geen hy te recht eene onvolmaakte en korte schets noemt. Het is de zaak eens Geschiedschryvers, het gordyn van 't geen 'er ten zynen tyde voorviel op te haalen, en niet hetzelve toe te schuiven. Hy hadt een bloot verhaal en geene beoordeeling moeten geeven, met die onzydigheid, waarvan hy in zyne Voorreden gewaagt, en welke ook doorgaande vry goed is in acht genomen.

De Beschryving van 's Hertogenbosch maakt de derde Afdeeling uit, en wordt, in de vierde, gevolgd door de Lotgevallen en de Geschiedenis dier Hoofdstad, even als de Geschiedenis der Meiëry zelve in Tydperken afgedeeld. Wy maaken omtrent het laatste Tydperk, byzonder het laatste gedeelte, eene gelyksoortige aanmerking, als wegens de Algemeene Geschiedenis. De overwyzing des Schryvers derwaards heeft, uit gemelden hoofde, weinig te beduiden, en hy stapt 'er weder af met deeze woorden: ‘Alles is echter maar een korte en onvolmaakte schets: want wilde men alles, wat verder, vooral omtrent het Bestier, sedert 1794 gebeurd is, beschryven, dan moest men een geheel verhaal van alle schokken en wederschokken der Omwenteling, in ons Vaderland voorgevallen, tekenen. Dit zou een werk weezen van geen geringen omslag.’ Wy staan dit toe; maar, zo veel wy zien kunnen, behoorde het hier. Zal niet ieder, den Tytel deezes Boeks leezende, verwagten, dat althans de laatere Geschiedenissen, die van zynen leeftyd, daarin bovenal zullen voorkomen? Zo ergens, moet men ze hier zoeken en vinden.

Aan de Regeeringswyze der Stad en Meiëry van 's Hertogenbosch is de vyfde Afdeeling gewyd. Algemeene Aanmerkingen omtrent de Meiërysche Plaatzen worden, in de zesde, zeer kort opgegeeven. De zevende Afdeeling beschryft Peelland; de agtste, Kempenland; de negende, Oosterwyk; de tiende, Maasland. De Schryver volgt, tot gemak van den Leezer, in de Aardryks- en Geschiedkundige tekening van de Meiëry, de orde van

[p. 507]

het A.B.C. in deeze Afdeelingen; 't welk tot veele overwyzingen aanleiding geeft.

In de beschryving van deeze hoofdafdeelingen der Meiërye, hebben wy, met groot genoegen, gezien, hoe, op veele plaatzen, de Landbouw thans wakkerder dan ooit wordt ter harte genomen, en hier en daar ondersteund door Mannen, wier naamen, als weldoeners huns Vaderlands, verdienen vermeld te worden.

Reeds hebben wy, in 't voorbygaan, 't een en ander opgemerkt, ten aanziene van de stoffe, in dit Boekdeel verwerkt; wat de wyze aanbelangt, de styl is eenvoudig en veelal plat historisch. Gelyksoortige gevallen, in het verloop van Eeuwen byeengehoopt, geeven nu en dan eene niet wel vermydbaare eentoonigheid en eenzelvigheid van woorden.

‘Veele Aantekeningen,’ zegt de Schryver, ‘heb ik onder de Bladzyden moeten voegen;’ dit moeten slaat zeker op eenige onvermydelyk noodzaaklyke, doch is verre van op alle te passen. Zyn Eerw. schynt zeer gesteld, en op het maaken van Aantekeningen, en op het aanwyzen van meerdere en mindere misslagen in anderen; ook van de zodanige, die men mag zeggen buiten zyne taak om te loopen, en althans van dien aart te zyn, dat men ze liever in dit Werk niet zou zien, dan in 't zelve aantreffen.

Niet weinig Leezers zullen over de menigte van kleinigheden vallen, in dit Werk doorgaande, en in de Plaatsbeschryvingen inzonderheid, voorkomende; dan deswegen pleit om verschooning, dat dit eene eigenschap is van meest alle Plaatsbeschryvingen; en, baaren dezelve eenigen wederzin by de Leezers in 't algemeen, zulks wordt vergoed en opgewoogen door het genoegen, 't geen die eigenste kleinigheden schenken aan de Plaatsbewoonders, die gaarne alle, ook de geringste byzonderheden, vermeld vinden, en het niet ophaalen voor een gebrek houden.

Ondanks onze aanmerkingen over dit Werk, slegts als eene Beschryving, en niet als eene volledige Geschied- en Aardrykskundige Historie beschouwd, mogen wy onze Leezers, met de woorden des Schryvers, verzekeren, ‘dat men hier zaaken zal vinden, die men elders geheel vruchtenloos zal zoeken, of die elders niet zo naauwkeurig te vinden zyn.’

[p. 508]

Vry groot is de Lyst der zinstoorende Drukfouten; een gebrek in dit Werk, waarover de Schryver zich beklaagt: hy zou deeze Lyst nog zeer hebben kunnen vergrooten.