Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1804

Oordeelkundige Inleiding tot de Schriften des Nieuwen Verbonds, door Johannes Anthony Lotze. Iste Deel. Te Amsterdam, by W. Brave. In gr. 8vo. 679 bl.

De Eerw. lotze had ons reeds voorlang begeerig gemaakt naar het Werk, waarvan wy nu eindelyk het eerste Deel in handen krygen. Den aanleg van hetzelve en de wyze van uitvoering nu gezien hebbende, verwondert het ons minder, dat deszelfs Vervaardiger 'er zich niet mede overhaast heeft. 'Er moesten veele Boeken nageslagen, zeer veele onderstellingen getoetst, al wat zyne voorgangers reeds bygedragen hebben

[p. 449]

moest onderzocht worden, om, zoo als de Schryver zich uitdrukt, het resultaat van 't geen, in dit vak, gepraesteerd is, te leveren. 'Er is, in de laatste jaaren, veel gedaan, waarvan hy zich heeft kunnen bedienen; en dit deed hy, met meer dan gemeene kennis en oordeelkundige oplettendheid. De Inleiding van michaëlis is voornaamelyk ten gronde gelegd, maar niet altyd gevolgd, doorgaands aangevuld en dikwyls verbeterd. De byvoegsels van marsh, die de Inleiding van michaëlis in 't Engelsch vertaald en merkelyk vermeerderd heeft, waarvan ook eene Hoogduitsche Vertaaling van e.f.k. rosenmuller voorhanden is, zyn vlytig gebruikt, en voorts veele andere, meestal Duitsche Schryvers, die ons hierin verre vooruit zyn, en wel voornaamelyk het voortreffelyk Handbuch der Einleitung in die Schriften des N.T. van den Erlangschen Professor h.c.a. haenlein. Sommigen schrikken op 't enkel hooren noemen van zulke naamen, als in dit Boek telkens voorkomen, en benoemen gaarne allen, die maar iets van hun overneemen, en met hunnen tyd voortwerken, Neologen; anderen, daarentegen, zyn zoo ingenomen met het nieuwe, dat zy 'er de grootste verdienste in stellen, om, in navolging van veele lichtzinnige Duitsche Godgeleerden, al wat oud en verjaard is, te verwerpen. De Eerw. lotze heeft het veilige middenpad voorzichtiglyk gekozen. ‘Ik poogde,’ zegt hy in het Voorbericht, ‘van my te verwyderen zoo wel eene berispelyke zucht, om wat nieuws te zeggen, of, door het voordraagen van nieuwe hypothesen, waartoe het aan de gelegenheid niet ontbrak, te schitteren, als ook eene kwalyk geplaatste schroomvalligheid, om dat gene weg te laaten of te verzwygen, welks gegrondheid den onbevooroordeelden in het oog valt, schoon het geenzins een aangenomen en geliefkoosd stelzel begunstigt. Nimmer trouwens ben ik van begrip geweest, dat men dan alleen aan de zaake der waarheid dienstbaar is, wanneer men stellingen verdedigt, die door derzelver ouderdom alleen gezag hebben, en anderen verwerpt, alleen omdat ze nieuw zyn; ik ben integendeel overtuigd, dat men dan alleen aan de goede zaak der waarheid dienstbaar is, wanneer men onbevooroordeelt het oude zoo wel, als het nieuwe, onderzoekt, de gronden voor en tegen wikt en weegt, en dan by de uitkomst vaaren en vallen laat, wat niet kan staan blyven. Denkt hierover iemand an-

[p. 450]

ders, ik mag het lyden, maar ik laat my, tenzy men my bewyze, dat ik dwaale, myne overtuiging zoo min ontneemen, als ik ze anderen wil opdringen. Het is waarlyk treurig genoeg, dat men nog in onzen tyd verplicht is, zulks te moeten zeggen; maar ik beschouw, op grond der geschiedenis, elke pooging, om den echten geest van vryheid, die van alle losbandigheid afkeerig is, te beperken, als een zeer ongunstig voorteeken voor eene naderende barbaarsheid, en van eene terugvoering tot die roestige tyden, waarin het misdaad was, van menschelyke uitspraaken niet af te hangen.’ Men kan uit deze verklaaring den geest van dit Werk leeren kennen. Wy willen ook nog kortelyk den hoofdzaakelyken inhoud opgeeven.

Dit eerste Deel bevat alleen een gedeelte van de algemeene Inleiding tot de Schriften des Nieuwen Verbonds. 'Er wordt, in zeven Hoofdstukken, allen in paragraphen afgedeeld, gehandeld over al 't gene betrekking heeft tot de(n) vorm en de innerlyke waarde van deze Schriften. (1) Over derzelver titel, onderscheidene verdeelingen en schryfteekenen. (2) Echtheid en ongeschondenheid. (3) Onvervalschte bewaaring. (4) Geloofwaardigheid. (5) Algemeene Kerkelyke aanneeming (den Kanon) en vroegste gebruik. (6) De taal, waarin zy geschreeven zyn. (7) Het gebruik, dat daarin, zoo van het O.V. als van andere Schriften, gemaakt is. - Nu is nog overig, al wat betrekking heeft tot de geschiedenis van den tekst, als daar is het onderzoek naar de gesteldheid van den oorspronglyken, en de oudste bronnen van den tegenwoordigen tekst, deszelfs voortplanting, en de daardoor ontstaane verschillende leezingen, de hulpmiddelen tot herstelling van den oorspronglyken tekst, de handschriften, vertaalingen, uitgaven enz. - Daarop zal eene byzondere Inleiding volgen over elk Boek; over deszelfs Schryver, den tyd, wanneer, de plaats, waar, de taal, waarin, en de Gemeente, aan welke hy dat geschreeven heeft, over den inhoud en het oogmerk van elk Boek, enz.

De schryfstyl van den Eerw. lotze heeft hier en daar de regte helderheid en welvloeiendheid niet. Somtyds valt hy wel wat in het langwylige. Mogelyk zou een beknopt Handboek over de verhandelde stoffen meer Leezers gevonden hebben. Wien het evenwel te doen is om grondig onderricht, en die al het voor-

[p. 451]

naamste, wat over deze onderwerpen door de beste Schryvers is in het midden gebragt, verkiest byeenverzameld te leezen, dien kunnen en willen wy deze Inleiding van den geleerden lotze ten sterksten aanpryzen. Men zal 'er niet ligt iets, dat tot deze stoffen behoort, te vergeefsch in zoeken. Allerwege ontmoet men den man, die over alles, wat hy by anderen vond, zelf nagedacht, en de zaaken van alle kanten beschouwd heeft. De echtheid van de Schriften des Nieuwen Verbonds heeft in hem een Verdediger gevonden, zoo als wy 'er in onze taal nog geen hebben. De nieuwste tegenbedenkingen zyn zoo wel vermeld, als de vroegere, en meestal, op de overtuigendste wyze, opgelost. Over de Goddelyke ingeeving der heilige Schryvers moest hier niet gehandeld zyn; dit onderzoek behoort tot de leerstellige Godgeleerdheid. De geschiedenis van den zoogenaamden Kanon is voortreffelyk opgehelderd, en ontegenzeggelyk bewezen, dat men zich te vergeefsch afgesloofd heeft, om door Systematische gronden, uit de stellige Godgeleerdheid ontleend, te betoogen, welke Boeken al en niet tot den Kanon behooren, en daarin zyn opgenomen geworden. Elk beminnaar en voorstander van echte Bybelstudie moet de spoedige voortzetting van dit verdienstelyk Werk, waaraan nog twee Deelen ontbreeken, met verlangen te gemoet zien, en aan een Man van die talenten een geschikter en aanzienelyker werkplaats toewenschen.