Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1804

[p. 358]

Over den Beuzel-geest in de Zedekunde. Door Frans Volkmar Reinhard, Keurvorstelyk Saxische Opperhofprediker, enz. Te Amsterdam, by W. Brave, 1804. In gr. 8vo. 142 bl.

't Naauw verband, waarin het hier aangekondigd geschrist staat met een ander, voor weinige jaaren vertaald, werkjen van den beroemden reinhard, over de waarde der Kleinigheden in de Zedekunde, deed den Vertaaler te regt besluiten, dat den vrienden van 's Mans schristen, en vooral van zyne Zedekundige werken, geen ondienst zou gedaan worden, met hun ook dit werkjen vertaald aan te bieden. Toen de verdienstelyke Schryver het bovengenoemd uitmuntend geschrift, als Aanhangsel op zyn Stelzel van Christelyke Zedekunde, uitgaf, vlocht hy ook daarin eenige aanmerkingen, over het geen hy den Kleinigkeitsgeist in sittlichen Angelegenheiten noemt. Naderhand heeft hy dit onderwerp meer volledig, en op zich zelven, behandeld en uitgegeeven; en daaruit is de wel uitgevoerde vertaaling vervaardigd. Men zal ook hier den diepdenkenden, doorgeleerden, en vooral in de menschenkennis buitengemeen ervarenen reinhard allerwege herkennen, en den Vertaaler voor zyn aangewenden arbeid, om dit belangryk werkjen meer algemeen bekend te maaken, danken. Wy willen 'er onzen Leezers den hoofdzaakelyken inhoud kortelyk van mededeelen.

In zes onderscheidene Afdeelingen wordt eerst 't gene, dat de Schryver Beuzelgeest in de Zedekunde noemt, bepaald, en daarover eenige algemeene aanmerkingen gemaakt, daarna onderzoek gedaan naar de oorzaaken, waaruit die geestgesteldheid ontstaat, en eindelyk in de byzonderheden aangewezen, waarin zich dezelve al vertoont. - Met den naam van Beuzelgeest bestempelt reinhard die bekrompenheid van geest, die aan zoodanige dingen, welke voor zedelykheid onverschillig zyn, te onrecht een byzonder gewigt toeschryft, en dezelven eene meer dan behoorlyke oplettendheid waardig keurt; eene verkeerdheid, die overstaat tegen de onbedachtzaame veronachtzaaming van dingen, die voor kleinigheden aangezien worden, hoewel zy, in derzelver gevolgen, belangryk zyn voor de zedelykheid. De

[p. 359]

werken der Zedekundigen en het leeven der menschen leveren zeer veele bewyzen op van deze, voor de waare deugd doorgaans zeer nadeelige, gezetheid op beuzelingen. - Zy heeft onderscheidene oorzaaken. De inwendige oorzaaken zyn een zeker natuurlyk onvermogen tot het geen waarlyk groot en edel is, kwalyk bestuurd vernuft, bygeloof, driften en hartstochten, lichaamelyke ongesteldheden, en vooral de kracht der gewoonte. Hierby komen ook uitwendige omstandigheden en aanleidingen, die niet zelden den grootsten invloed op het algemeen gevoelen en den geest der tyden hebben. Somtyds behooren zoodanige dwaaze spitsvindigheden, zulke angstvallige gezetheid op onverschillige en nietsbeduidende dingen, onder de karactertrekken van geheele eeuwen en volken, althans van sommige secten en partyen, en straalen duidelyk door, in de werken der kunst, in de behandeling der weetenschappen, en zelfs by de Godsdienstoefeningen en onderwyzingen. Op dien Beuzelgeest, in het Zedekundige, heeft vooral niet weinig invloed het verval van weetenschappen en goeden smaak, eene overgedrevene beschaaving en verfyning, en voorts ook de geest van sommige standen, leevenswyzen en inrichtingen. - De Beuzelgeest in de Zedekunde openbaart zich, op onderscheidene wyzen, naar buiten. 'Er is een Uitlegkundige, een Casuistische, een Zedekundige en Ascetische Beuzelgeest. - De Uitlegkundige vertoont zich in de verklaaring van zedelyke voorschriften, het zy dezelven door onze eigen Reden ons voorgeschreven, of uit de Openbaaring ontleend worden, zoo met opzicht tot 't geen zy gebieden, als tot de uitgestrektheid van 't gebodene. De Beuzelgeest blyft, met angstvallige naauwgezetheid, hangen aan den letter van het gebod, zoodat zelfs de ziel der wet daarby verloren gaat, of verbindt zich in tegendeel te weinig aan de woorden, waarby dezelve zich allerlei kleine veranderingen veroorlooft, ten einde dezelven juist dat, en niets meer, te doen beteekenen, dan het welk men wenschte, dat dezelven beteekenen zullen. Niet zelden worden ook die voorschriften der Zedekunde, welke verkeeren omtrent zoodanige voorwerpen, by welken het gevaarlyk wordt lang te verwylen, een voorwerp van beuzelachtige naspooringen en belachelyke uitleggingen. - De Casuistische bestaat in eene beuzelachtige spitsvindigheid, in de

[p. 360]

beantwoording van die vraag, of het een of ander voorschrift op byzondere gevallen al of niet toepasselyk is? Zy verdicht geweetensvraagen en tegenstrydigheden, en beantwoordt en beslist zoo wel deze, als gegronde geweetensvraagen. - De Zedekundige tracht of het moeielyke der deugdsbetrachting uit te winnen, - hierin bestaat de Beuzelgeest van bygeloof en geveinsdheid; of die beoefening minder moeielyk te maaken, - hierin bestaat de Beuzelgeest van zorgeloosheid en traagheid; of om die moeielykheid noodeloos te vermeerderen, en dus de beoefening van plicht nog zwaarder te maaken, - deze is de Beuzelgeest eener angstvallige en zwaarmoedige deugd. - De Ascetische, eindelyk, schryft aan zwakke en geheel krachtelooze omstandigheden en oefeningen een veelvermogenden invloed toe op zedelyke verbetering en waare godzaligheid, en legt zich, uit dien hoofde, met blinden yver op deze dingen toe, zoo tot beteugeling van ongeregelde driften en beveiliging voor verleiding, als tot aanmoediging en versterking van goede gevoelens en Christelyke betrachtingen.

Dit alles wordt, uit de algemeene en kerkelyke geschiedenis van vroegere en laatere tyden, opgehelderd en bevestigd. 'Er is veel uit dit kleine boekjen te leeren; veel meer dan uit zeer veele groote werken, die over de Moraal voorhanden zyn. Elk, die het onbevooroordeeld leest, moet, bedriegen wy ons niet, van de volstrekte noodzaakelykheid, om den ontmaskerden Beuzelgeest tegen te gaan en geheel te verbannen, ten einde in waare deugd en zuivere godsvrucht zich te kunnen oefenen, op eene onweerstaanbaare wyze overtuigd worden. En waar is die Beuzelgeest niet al ingesloopen! - De Vertaaler heeft hier en daar eene aanmerking ingevoegd, die hem eere aandoet, en 't nuttig gebruik van deze voortreffelyke hydraage tot de Christelyke Zedekunde nog meer kan bevorderen.