Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1804

Hedendaagsche Historie, of Tegenwoordige Staat van alle Volkeren. Behelzende de Beschryving der Vereenigde Nederlanden, en wel in 't byzonder van Overyssel. Met eene Printverbeelding versierd. IIIde Deel 3de Stuk. Te Amsterdam, Leyden, Dord en Harlingen, by J. de Groot, G. Warnars, S. en J. Luchtmans, A. en P. Blussé en V. van der Plaats. In gr. 8vo. 148 bl.

Aanvanglyk nam de doorkundige en naauwkeurige Schryver in het voorig Stuk de Stad Zwolle onder handen, en gaf'er de Geschiedenis van op, tot den Jaare 1675. Het schynt, dat de Opsteller, daar de Geschiedenis eindigende, gelyk hy die van Kampen niet verder dan tot den Jaare 1673 gebragt hadt, gevoeld hebbe, hoe eene zo vroegtydige staaking der Stedelyke Geschiedenissen weinig strookt met den Tytel van Hedendaagsche Historie, of Tegenwoordige Staat; van hier eene aantekening op den voet der aanvangende bladzyde van het voor ons liggend Stukje van deezen inhoud: ‘Dit werk was begonnen lang voor dat men aan Staatsomwentelingen dagt. Het was tot hier toe afgeschreeven, eer die van 1795 gebeurde. De veranderingen, welke die van den Jaare 1787 veroorzaakte, zal men 'er niet in vinden; veel min de kortstondige veranderingen, welken dezelve voorafgingen. Het is naauwlyks noodig te zeggen, dat men, de eenheid willende bewaaren, op de volgenden geheel niet kon letten. Die een landschap naar 't leeven wil afbeelden, moet een vlug penceel hebben; op dat niet zyn tafereel aan den eenen kant de gaven van Ceres of Pomona, aan den anderen de wateren met ys, de bosschen met sneeuw bedekt vertoone. Hy, die thans den Tegenwoordigen Staat

[p. 342]

van eenig Gewest te beschryven hadt, zou eene niet minder vlugge pen behoeven.’

Met eene gelykenis helpt zich dus de Schryver af van eene taak, die anderen, den Tegenwoordigen Staat, voortyds by tirion uitgegeeven, vervolgende, op zich genomen hebben; men zie den Tegenwoordigen Staat van Friesland, alsmede van Stad en Lande: het doet ons leed, dat wy de Stedelyke Geschiedenissen zo vroeg zien staaken; doch de Schryver hadt de Algemeene Historie deezes Gewests ook niet tot op den tegenwoordigen tyd gebragt. Dan dit is zo.

Het tegenwoordig Stukje bevat vier Hoofdstukken, en vangt aan met het XXVI, loopende over de Regeeringswyze der Stad en des Kerspels van Zwolle. - Het XXVII H. levert ons eene Beschryving van de Stad Zwolle en van derzelver Vryheid. - Het XXVIII loopt over het Schoutampt te dier Stede, - en het XXIX over de Regeering van het Platteland en de Kleine Steden in 't algemeen.

Veel ouds, doch daarom niet min opmerkenswaardigs, treft men in 't eerst gedagte Hoofdstuk aan; doch het is, gelyk alle Stede- en Plaats-beschryvingen, meest voor de Zwollenaaren, die oude herkomsten willen weeten; schoon ze thans minder, dan voorheen, te beduiden hebben. Wy kunnen 'er slegts weinig uit aanstippen. Vermeld hebbende, ‘dat van de Stadsregeering geheel waren uitgestooten Hollanders,’ voegt de Schryver in eene Aantekening 'er nevens: ‘Deeze uitsluiting steunt op een Besluit in den Jaare 1448 op St. Lucien dag door Raad en Meente genomen, en behelzende, dat Hollanders tot geenerhande bewind in de Stad aangesteld, maar wel tot Burgers aangenomen mogten worden; zo egter dat Schepenen en Raad denzelven het Burgerregt ook ten allen tyde wederom mogen ontneemen. Zie 't Oude Stadr. I D. art. 47. Dit Besluit is by eene Resolutie van 1707 wederom bevestigd.’ - Hoe Bondgenootschaplyk! hoe Vriendbroederlyk! mogen wy 'er wel byvoegen.

Tot de Beschryving der Stad Zwolle overgaande, merkt onze Geschiedboeker op: ‘Dewyl de Steden Deventer en Zwolle ten aanziene van haare Historieschryvers het zelfde lot ondergaan hebben, zynde deezen beide in het midden van hunnen arbeid uit het leeven weggerukt, zullen wy ook in de beschryving van beide Steden denzelfden voet volgen. Uit dat geene, welk door wylen den Heer van hattum in 't breede ontvouwd is, zullen wy alleen die dingen overneemen, welke wy vermoeden kunnen voor alle Leezers van dit Werk van eenig belang te zyn, en hen, die meer begeeren, naar zyn boek verzenden; terwyl wy ook deezer weetlust in de overige stukken, omtrent welken het berigt van elders moest byeenverzameld worden, wat meer poogen te voldoen.’ Hy kwyt zich hier van meesterlyk, en

[p. 343]

wisselt het dorre nu en dan af door eene tusschengevoegde aanmerking. Van de Beroeping der Zwolsche Predikanten spreekende, heeft hy, by voorbeeld, het volgende: ‘De Beroeping der vyf Zwolsche Predikanten stondt van ouds aan den Kerkenraad, onder goedkeuring van de Magistraat; doch deeze hadt zedert het Jaar 1696 de gewoonte ingevoerd, van den te kiezen persoon, onder de hand, te recommendeeren; en de Kerkenraad schynt daar aan ook herhaaldlyk voldaan te hebben, tot in den Jaare 1749, toen dezelve, waarschynlyk, uit de verandering van den regeeringsvorm, verandering ten voordeele van zyn gezag verwagtende, zig tegen de Regeering, die alle haare beroepingen, tegen de aanbeveeling aanloopende, stuk voor stuk vernietigde, begon te verzetten, en vryheid van keuze wilde handhaven. Het geschil kwam eindelyk voor den Stadhouder; en de wyze, waar op het beslist werd, is te klugtig, en doet te veel eer aan de soppenskunst, indien wy dit woord mogen gebruiken, van hem, die de uitspraak voor den Prins opstelde, (wiens naam wy tot ons leedweezen niet weeten te vereeuwigen) om niet kortlyk aangetekend te worden. De uitspraak behelsde, dat de Kerkenraad voor deeze reis de recommendatie moest volgen, doch in 't vervolg, even als voor en in 't Jaar 1696, eene vrye keuze zoude hebben, terwyl het regt van ap- of inprobatie vry bleeve aan de Magistraat. De misnoegden loosden hunne gal in een blaauwboekje, en hiermede liep de zaak ten einde.’

De plaatzen in het Schoutampt van Zwolle opgeteld en beschreeven hebbende, doet de Schryver, met den aanvang van het laatste Hoofdstuk deezer Afdeelinge, over de Regeering van 't Platteland en de Kleine Steden in 't algemeen, ons weeten, wat wy daarin te wagten hebben; beslooten hebbende, zich geheel tot den eigenlyk gezegden tegenwoordigen staat van zaaken te bepaalen; uitgezonderd alleen in zodanige punten, waaromtrent deeze of geene byzondere reden eene andere behandeling zoude aanraaden. - Overeenkomstig hiermede is dit Hoofdstuk ingerigt.

Met eene Printverbeelding versierd, staat 'er op den Tytel van dit tegenwoordig Stukje; dezelve is de Stad Zwolle, van den kant van 't Zwarte Water; doch het woord versierd is hier, onzes oordeels, verkeerd geplaatst; ontcierd kunnen wy wel niet schryven, maar niet nalaaten aan te merken, dat de Uitgeevers van dit Vervolgwerk der Hedendaagsche Historie by tirion allerjammerlykste Plaaten leveren.