Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1804

Het Leerstelzel van Joseph Gall, geschetst en met eigene Waarnemingen opgehelderd door Gerardus Vrolik. Met eene Plaat. Amst. by W. Holtrop, 1804. In gr. 8vo. 56 bl.

De Amsterdamsche Hoogleeraar vrolik heeft het, thans zo veel gerugt makende, Stelzel van den Weener Geneesheer gall, in twee Verhandelingen, aan de Leden der Maatschappy Felix meritis, tot derzelver zeer groot genoegen, in January 1804. voorgedragen. De mededeling dier Verhandelingen door de drukpers zal gene mindere algemene goedkeuring wegdragen, zo wel uit hoofde van de nieuwheid en het gerugt, welke beiden dit onderwerp van belang maken, als van de naauwkeurigheid en duidelykheid, waarmede hetzelve wordt voorgesteld.

De zaak is hier niet, de werkingen van 's menschen

[p. 329]

geest in hare beginzelen op te lossen; maar derzelver aanleg, door enkele beschouwing van buiten, te bepalen. Zommigen stelden zulks mogelyk, door het enkel gezigt; dog dit hadt niet weinige zwarigheid; welke de beroemde camper tragtte op te lossen, door ons hiertoe den maatstaf, namelyk de rigting der Gezigtslyn, als in de hand te geven. De pogingen van porta, lavater en andere Gelaatkundigen, zyn bekend. Eindelyk ontwierp joseph gall, reeds door zyne Wysgerig-Geneeskundige nasporingen omtrend Natuur en Kunst, in zieke en gezonde toestanden van den Mensch, in 1793 waereldkundig gemaakt, beroemd, een geheel nieuw Stelzel; het welk de Hoogleeraar vrolik hier met veel netheid voordraagt.

Vooraf maakt de Hoogleeraar enige algemene dog beknopte aanmerkingen omtrend de verschillende gevoelens der Natuurkundigen over den eigenlyken zetel der verstandelyke vermogens: zo wel van stahl, descartes, bontekoe, lancisius, de la peyronie, digby, willis, drelincourt, varolius, molinetti, haller, wrisberg, als meer opzettelyk ter wederlegging van sömmering, en besluit tot de zekerheid van deze stellingen: 1) Dat de werking der zekuwen op de Ziel, en wederkerig der Ziel op het Lichaam, in de Hersens plaats hebben, en dus ook het punt van gewaarwording in dezelve moet gelegen zyn: bl. 4. En 2) wat nu verder de aanwyzing dier geheiligde plaats betreft, waar de ziel haren zetel zoude gevestigd hebben; hoe moeilyk dit ook zy, het egter geenzins onverschillig is, hoedanig wy bewerktuigd zyn; en stelt, uit verscheidene waarnemingen, dit althans zekerte zyn: Dat de gesteldheid der hersenen, zo op zig zelve beschouwd, als in betrekking tot de zenuwen (dat is, zo als uit de voorgaande, bl. 9, blykt, de betrekkelyke grootte of 't gewigt der hersenen, tot de fynheid der zenuwen) volstrekt noodzakelyk is, om elk individu, zo mensch, als dier, de geschiktheid mede te delen, van aan zyne bestemming op de best mogelyke wyze te voldoen: bl. 11.

Tot dus ver de Geleerden tot op den tyd van gall: vóór welken niemant het gewaagd hadt, nog daar te boven voor elk der zielsvermogens ene aszonderlyke streek aan te duiden, van wier welgesteldheid hare rigtige werking zoude afhangen. Gall tragt in deze geheimen der Natuur door te dringen, en aan elk vermo-

[p. 330]

gen, aan elke neiging der ziel, haren zetel en werkplaats aan te wyzen.

De Hoogl. vrolik stelt tot aanleiding van dit Leerstelzel de gemeenzame waarneming der onafhangelykheid, waarin de geestvermogens geplaatst zyn, zo dat zommigen enen hogen trap van volkomenheid bereiken, terwyl anderen, als in enen diepen slaap, werkeloos rusten: welke waarheid hy met voorbeelden staaft. Gall maakt daaruit op (gelyk, in het bewerktuigd lichaam, uit elk afzonderlyk verschynzel, als zynde een gevolg der levenskragt, tot een byzonder werktuig, als oorzaak van dat verschynzel, besloten wordt) dat ook aldus, voor elk der afzonderlyke neigingen en geestvermogens, ene eigene zamenstelling in de hersenen plaats heeft, en dus zo vele afzonderlyke werktuigen aanwezig zyn, als byzondere vermogens en neigingen. Hy gaat nog enen stap verder: uit de volmaakte overeenkomst, ten opzigte der verschynzelen des levens, met die des geestes, en uit de erkentenis van hun beider byzondere werktuigen, besluit gall, dat deze overeenkomst of gelykheid ook in één voornaam punt moest worden aangetroffen; in de ontwikkeling der werktuigen zelve: bl. 12 en 13. Hoe zeer hier zwarigheden zyn, oordeelt de Hoogl. vrolik het egter niet zo geheel vreemd, dat men op het denkbeeld is gekomen, van meer bepaaldelyk die werktuigen op te sporen, welken voor iedere afzonderlyke neiging of vermogen van geest geschikt zyn: bl. 13 en 14. Zo gepast als gegrond is ook aldaar de aanmerking, dat de zogenaamde werktuigen van onzen geest hier niets anders zyn, dan de meerdere of mindere aanleg tot deze of gene daad: zo dat uit dit Leerstelzel geen vermoeden, hoegenaamd, tegen de onstoffelykheid of vrye werking der ziel kan worden opgevat: hoe groot of gering die aanleg is, de vrye werking van onzen geest blyft ongestoord.

De grote albinus hadt reeds voor lang de overeenkomst van de gedaante des bekkeneels met die der hersenen betoogd, zo dat men van de vorm des enen tot die der anderen veilig mag besluiten. Gall, dit aannemende, slelt verder, dat elke verhevenheid, elk indrukzel des bekkeneels, de gesteldheid der binnen gelegene hersenen uitdrukt, en onderscheidt drie soorten van verrigtingen in de werkplaats der hersenen; 1. tot onderhouding en voordplanting van 't geslagt: 2. betrekkelyk

[p. 331]

alle soorten van neigingen en aandoeningen: 3. de verstandelyke vermogens der ziel. Om die delen der hersenen aan te duiden, heeft gall ene grote reeks van waarnemingen en vergelykingen van menschen en dieren in 't werk gesteld, en daaruit algemene gevolgen, als zo vele wetten, afgeleid: welke de Hoogl. vrolik in orde optelt, uitlegt en verklaart; vooraf aanmerkende, dat de uitleggers van gall's stelzel vele werktuigen slegts enkel aanduiden, daar de meesten in de hersenen dubbeld zyn, zelfs die genen, welke gall zegt, dat uitwendig slegts éne verhevenheid tonen op het bekkeneel: bl. 15-17. Hier op worden dan opgenoemd en verklaard; 1. Het Werktuig der Kragt des Levens; 2. ten Zelfsbehoud; 3. ter keuze des Voedzels; 4. voor de Teeldrift; 5. der zogenaamde Zintuigen; 6. voor sterke Aandoenlykheid; 7. wederkerige liefde van Ouders tot hun Kroost; 8. der Vriendschap; 9. van Moed; 10. voor Moordlust; 11. voor List en Diefstal; 12. Gezond Oordeel; 13. 't Geheugen; Zakelyk Geheugen; 14. Plaatselyk Geheugen; 15. Naamgeheugen; 16. Woorden Taalgeheugen; 17. Geheugen voor Getalen; 18 en 19. Werktuig voor Toon- en Schilderkunst. 20. voor Mechanische Bewerkingen; 21. Wysgerige Bespiegelingen en Overnatuurkunde; 22. tot Waarneming; 23. van Goedhartigheid; 24. Snedigheid, Geestigheid; 25. voor de bekwaamheid van Schouwspelers; 26. Milddadigheid; 27. Verbeeldingskragt; 28. Godsvrugt; 29. Vastheid van Caracter; 30. Hoogmoed, Eerzugt en Verwaandheid. De Hoogl. vrolik behandelt alle deze byzondere soorten met veel beknopte netheid en klaarheid; hy gaat enige voorby, om niet te uitgebreid te worden; ook daarom, dat de gevoelens van verschillende uitleggers over de juiste plaatsing al veel uiteenlopen. Vrolik oordeelt spaarzaam of niet. Wy verkiezen mede, het Stelzel niet te beoordelen. Alleen stellen wy de vraag voor, of niet, in het Stelzel van gall, vooraf de naauwkeurigheid van de optelling der werkvermogens, wier werktuigen en werkplaatsen worden aangewezen, behoorde zeker en buiten kyf te zyn? - Het Letterminnend Publiek is veel aan den Hoogl. vrolik voor dit geschenk verschuldigd.