Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1804

Zelfsverdediging van P. van Hemert, tegen de beschuldiging van Pr. G. Bonnet, in deszelfs geschryf tegen Pr. Heringa, enz. Te Amsterdam, by C. Timmer, 1804. In gr. 8vo. 54 bl.

De Utrechtsche Hoogleeraar bonnet was, voor ettelyke jaaren, met den Heer p. van hemert, voormaals Predikant by het Gereformeerde Kerkgenootschap, in openbaare briefwisseling getreeden, waarin hy denzelven van zyne verklaarde afwyking van 't Leerstelsel der Hervormden hoopte terug te brengen. Men verstond elkanderen van 't begin af niet al te wel, en kon 't vervolgends nog minder eens worden, over den eigenlyken staat des geschils, of althans over de wyze van behandeling. Bonnet wilde eerst handelen over het zedelyk bederf des menschelyken verstands, en daarna overgaan tot onderzoek van de stelling: heeft de Rede gezag in den Godsdienst? Van hemert beweerde daarentegen, dat het laatste eerst moest afgedaan wor-

[p. 234]

den, en dat dit ook eigenlyk alleen de zaak was, waarover tusschen hen verschil was gereezen. Nadat men hierover een geruimen tyd had gekibbeld, en, door de leevendigheid van den twist, ook op verscheidene bypaden geraakt was, vond bonnet in 1788 goed, de briefwisseling af te breeken; doch met voorneemen, om de behandeling van dit belangryk verschil, op de best voegelyke wyze, voort te zetten. Dit deed hy in een Brief aan een Ongenoemden, voornaamelyk ingericht, om te doen zien, dat de Heer van hemert, zonder rede, zich onttrok aan het verdedigen van zyn gevoelen, in deze stelling vervat: de Rede is in den Mensch niet zedelyk bedorven. 'Er volgde kort daarop een tweede, waarin 't gevoelen van van hemert, over het gezag der Rede in den Godsdienst, opzettelyk onderzocht, en de gedachten van bonnet over veele byzonderheden, zynes inziens tot dat geschil behoorende, medegedeeld worden. Van hemert heeft daarop toen niet geantwoord, en men had sedert van dat onaangenaam geschil niets meer vernomen, tot dat onlangs bonnet, in eenen Brief aan denzelfden Vriend, dienende tot openbaare aanklacht van zynen Ambtgenoot heringa, dien ouden twist weder, als in 't voorbygaan, ophaalde. Van hemert is daarover zeer gebelgd, en meent nu niet langer te kunnen stilzitten, maar zich eenmaal tegen de onverdiende aantygingen van bonnet te moeten verdedigen. Dit doet hy, in dezen Brief, op de hem eigene wyze, vrymoedig en leevendig, en ook niet zonder scherpheid. De jonge Professor s.j. van de wynpersse krygt ook, by deze gelegenheid, bl. 36-38, eene weinig malsche berisping over het niet antwoorden op de aanmerkingen, die hy hem, in het Critisch Magazyn, met opzicht op de door hem aangevallen Zedenleer van den grooten kant, gemaakt had; waaruit hy opmaakt, dat deze geen kans ziet, om dezelven te wederleggen. Aan den Hoogleeraar heringa wordt in tegendeel telken reize veel lofs toegezwaaid, en deszelfs behaalde zegepraal over bonnet, naar 't algemeen gevoelen, hoog uitgemeeten. Over roijaards, wien hy houdt voor den Schryver der onlangs uitgegeevene Bylagen tot de twee Brieven van g. bonnet aan eenen Vriend, en wel byzonder over de notarieele verklaaring van th. koppen, omtrent de echtheid eener aan hem vertoonde copy van afschriften der gehoudene mondge-

[p. 235]

sprekken met heringa, daarin door hem gemeen gemaakt, met byvoeging van deze woorden: waarmede wy meenen deze onaangenaame zaak te hebben afgedaan, en, wy meenden aan weldenkenden verschuldigd te zyn, dat te geeven, wat wy konden, wordt op eene geestige wys gelachen, met aanhaaling van een gezegde uit het tweede boek der Maccabeën, H. XV:39: Maar, indien ik het slechtelyk en maatiglyk heb gedaan, dit is het geene, dat ik heb konnen doen.

Wat bonnet aangaat, tegen wiens geschryf deze Brief voornaamelyk is ingericht, van hemert onderhoudt den Hoogleeraar niet slechts over deze en gene onheusche uitdrukkingen, en met de zaak in geschil weinig gemeens hebbende valsche stellingen, maar zegt hem inzonderheid harde dingen, ten aanzien van de hoofdzaak, betreffende de wyze, waarop hy voormaals de begonnen briefwisseling heeft afgebroken, en nu nog daarover triumf blaast. Hy wordt deswegens, door zynen Tegenschryver, als een laaghartig, belachlyk en ondeugend mensch, die opzetlyk liegt, en met allerlei draaieryen zyne onverdedigbaare zaak tracht goed te maaken, ten toon gesteld, en medogenloos gegispt. Gesteld zynde, dat van hemert de waarheid aan zyne zyde heeft, dan kunnen wy evenwel de wyze, waarop hy die, tegen een hoogbejaard man, voorheen ook zyn Leermeester, voorstaat, geenzins goedkeuren. Omtrent de zaak zelve, tusschen hen beiden in geschil, willen wy even min, als voorheen, party trekken, en zullen dus alleen nog maar opgeeven, wat van hemert, na zoo lang stilgezweegen te hebben, ter zyner verdediging bybrengt.

Hy hield zich te vooren overtuigd, dat het onzydig Publiek tusschen hen beiden had beslist, toen de wederzydsche briefwisseling nog aan den gang was, en achtede het toen onnoodig, op de twee Brieven van bonnet, aan zynen Vriend geschreeven, te antwoorden; (1) omdat ze niet aan hem, maar aan een anderen, waren geschreeven; (2) omdat de schryftoon het karacter van bonnet in een zeer ongunstig licht aan hem vertoonde; (3) omdat hy rede had, om bonnet toen nog eenigzins te spaaren; (4) omdat dezelven, zoo verre zy de zaak in geschil betroffen, geene de minste kracht van overtuiging by hem hadden. Maar nu door bonnet

[p. 236]

getergd, en in de noodzaak gebragt, om zich te verantwoorden, tracht hy, uit het geheele beloop der gehoudene briefwisseling, te toonen, dat bonnet tegen beter weeten den staat des geschils heeft veranderd; dat zyn verklaard oogmerk en hoofdbedoeling van 't begin af geweest is, het gezag van 's menschen rede in den Godsdienst te verdedigen; dat, naar zyn begrip, dit gezag op niets anders, dan alleen op de natuurlyke onbedorvenheid of gaafheid der rede, kan en moet gevestigd worden, en dat hy daarom deze natuurlyke gaafheid der rede allereerst heeft willen bepleiten, om langs dezen weg te komen tot zyn eigenlyk doel, de vestiging naamelyk van het oppergezag der rede, in het onderkennen van waar en valsch, ten opzichte van godsdienstige leerbegrippen; terwyl, in zyn oog, het zedelyke bederf der rede, waarover bonnet allereerst wilde handelen, slechts eene byzaak, en geenzins de hoofdzaak was; dat hy volstrekt geweigerd heeft, de orde van bonnet, als geheel strydig met zyn doel, te volgen, en, op de duidelykste wyze, redenen gegeeven voor die weigering; dat hy de zedelyke onbedorvenheid der rede nooit opzettelyk beweerd, en nooit verklaard heeft, daarover regtstreeks te willen handelen, en dat bonnet alleen, om zich uit de verlegenheid, waarin hy was, te redden, deze wending aan 't geschil heeft gegeeven, zoo als hy hem ook toen reeds terstond over die schrandere kunstgreep had onderhouden; en eindelyk dat niets onbehoorlyker was, dan 't geen bonnet 'er eindelyk listiglyk op gevonden had, om naamelyk niet langer aan van hemert, maar nu voortaan aan een derden, die, waarschynelyk, over de zaak even zoo dacht, als bonnet zelf, te schryven.

Wy vertrouwen, dat de Hoogleeraar bonnet zich zal overtuigd houden, dat 'er over en weder genoeg gezegd is, om onpartydigen te laaten oordeelen, of en in hoe verre hy waarlyk zynen plicht omtrent van hemert te buiten gegaan zy, en verlangen althans, wat ons aangaat, in deze zaak, geene nadere Apologien.