Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1804

Over den Steen- en Metaalregen: in twee Redenvoeringen, voorgedraagen in het Letterkundig Genootschap: Concordia et Libertate, door J.R. Deiman, M.D. Te Amsterdam, by W. Holtrop, 1804. In gr. 8vo. 56 bl.

Gelyk wy vertrouwen, dat het onderwerp deezer Redevoeringen, het zonderling verschynzel van Steenen Metaal-regen, den meesten onzer Leezeren niet onbekend is, oordeelen wy dat eene beknopte opgave van des Heeren deimans voordragt hun niet ongevallig zyn

[p. 110]

zal. Onder vier Afdeelingen bevat de verdienstelyke Artz die voordragt. Ter staavinge van de waarheid der zaak zelve, voert hy, uit de Geschiedenissen van vroegere en laatere tyden, verscheiden voorbeelden der wonderlyke gebeurtenisse aan; vermeldt vervolgens de byzondere omstandigheden, welke het verschynzel vergezelden; doet wyders eene optelling van de bestanddeelen deezer nedergeworpene klompen; en beoordeelt en wederlegt, eindelyk, de verschillende gevoelens der natuur en starre-kundigen omtrent den oorsprong van dit verschynzel. Wat de gebeurde zaak zelve aangaat, de waarheid daar van kan niet betwist worden, als steunende op de getuigenis van geloofwaardige historieschryvers en onwraakbaare ooggetuigen. Niet alleen uit de afgelegene oudheid zyn die voorbeelden, te zamen ruim dertig in getal, ontleend, maar ook uit de laatere tyden, en onder deeze een van den Jaare 1802, in het Departement de l'Orme, in Frankryk, alwaar ruim 2000 steenen, zommige van 10 tot 14 pond, nedervielen; - voorts niet slegts uit deeze of geene, maar uit genoegzaam alle gewesten des aardryks. Van ontzettende grootte waren de klompen, in eenige der aangevoerde voorb elden uit de lucht gevallen, onder welke inzonderheid opmerkelyk is de vervaarlyke klomp, welke, in de maand September des Jaars 1492, in den omtrek van Ensheim, ter zwaarte van 260 pond, uit de lucht viel. Alle de overigen hadden ongelyk minder zwaarte; doch die van 50 pond, meer of min, waren niet ongemeen. - Als omstandigheden, welke, ondanks de verschillende tydperken, waarin, en de verschillende hemelstreeken, onder welke deeze gebeurtenissen hebben plaats gehad, eene zeer merkwaardige overeenkomst aankondigen, noemt Dr. deiman de volgende: dat deeze gebeurtenis niet altyd van donder ging verzeld, maar veeleer de lucht dikmaals over 't geheel helder was, vertoonende zich slegts aan dezelve eene enkele wolk, die nu eens donker, dan lichtende en helder was; dat het verschynzel, het zy by heldere of betrokkene lucht, van een lichtend lichaam wierdt voorafgegaan; dat dit lichaam zich in eene meer of min kromme lyn bewoog; dat by de intrede deezer gloeijende klompen in onzen dampkring, dezelve eene of meer uitbarstingen onderging, die van een stikkenden zwaveldamp gevolgd wierden. - Wat de bestanddeelen der nedergevallene klompen aangaat, hoe-

[p. 111]

wel de betrekkelyke hoeveelheid derzelven niet altyd de zelfde was, blyken zy, volgens de eenpaarige waarneeming der beroemdste Scheidkundigen, bestaan te hebben uit Yzer, Nickel, Magnesia, Kei-aarde en Zwavel. - Thans gaat de kundige deiman, in zyne laatste Afdeeling, over, om den oorsprong van dit zonderling verschynzel naa te spooren. Vooraf vermeldt hy, doch wederlegt tevens, de onderscheidene gevoelens, door de beroemdste Natuurkundigen geopperd; de optelling daar van gedoogt ons bestek niet. Des Heeren deimans gevoelen komt, hoofdzaaklyk, hier op neder: dat de nedergevallene klompen gevormd worden in den dampkring der aarde, uit de onderscheidene stoffen, welke hunne bestanddeelen uitmaaken; derwaarts gevoerd door een zamenloop van oorzaaken, die omtrent de mogelykheid daar van geenen twyfel overlaaten; en voorts tot een vast lichaam zich vereenigende, door eene scheikundige bewerking, welke, volgens de waarneemingen en proeven, in verscheiden jongst verloopene jaaren genomen, de zonderlingste uitwerkzels, ook in de Werkplaatzen der Kunstkundigen, doet geboren worden. Hier op koomt, in de hoofdzaak, de oplossing des geleerden en oordeelkundigen Artz neder, die voorts de zwaarigheden, welke ook tegen zyn gevoelen kunnen worden ingebragt, beantwoordt, en van de omstandigheden, die, veelal, den Steen- en Metaal-regen verzellen, zeer aanneemelyke redenen geeft. - Wy betuigen den Heere deiman onzen dank, dat hy over eene duistere zaak zoo veel lichts wel heeft willen verspreiden; en terwyl wy in 's Mans aangevoerde bedenkingen tot nog toe zeer wel kunnen berusten, moeten wy, egter, tevens zyne bescheidenheid pryzen, wanneer hy, in het slot der tweede Redevoeringe, aldus spreekt: ‘Schoon ik om bygebragte reedenen my overtuigd houde, dat het gevoelen, volgens het welk men aanneemt, dat de neergevallen steenen in den dampkring gevormd worden, voor het waarschynlykste is te houden, zo ben ik echter verre af, om te beweeren, dat wy als nog in staat zouden zyn, om alle byzonderheden, welke dit verschynsel vergezellen, te kunnen verklaaren; integendeel ben ik ten vollen overreed dat 'er nog veele ontdekkingen nodig zyn, om over deeze gebeurtenisse het nodige licht te verspreiden: - Zo veel ondertusschen is zeeker,

[p. 112]

dat onder alle de voorgedragene gissingen, deeze de eenigste is welke ons eenigen leiddraad van naspeuringe aan de hand geeft, en even daardoor voor eenen hoogeren graad van waarschynlykheid vatbaar is;’ vleiende hy zich voorts met de hoop, dat de arbeid der beroemdste Scheidkundigen, thans op dit onderwerp gevestigd, daar over een helderer licht zal doen opgaan. Met zeer veel genoegen hebben wy deeze Redevoeringen geleezen.