Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1803

[p. 449]

Vergelyking van twee uitsteekende vaderlandsche mannen, D. Erasmus en H. de Groot.

Aan de Schryvers der Vaderlandsche Letteroefeningen.

Myne Heeren!

‘Met reden beklaagen zich de Beoordeelaars en Aankundigers eeniger uitvoerige Werken, in ons Land uitkomende, dat plaatsgebrek hun ontzegt, daaruit aan te stippen, 't geen zy dubbel overneemenswaardig oordeelden. Dit blykt het geval geweest te zyn van hem, die het IIIde en laatste Deel der Vergelyking der Gemeenebesten door hugo de groot, met Aanmerkingen van Mr. johan meerman, in uwe Letteroefeningen bekend maakte en beoordeelde. Hadt hy plaats gehad, zeker zou hy die ingeruimd hebben aan de Vergelyking tusschen erasmus en de groot, in de Aanmerkingen op het XXIVste Hoofddeel voorkomende. - My, by het leezen daarvan, herinnerende, hoe een en ander Maandwerk, zo in Engeland als in Frankryk, zomtyds, uit daar te Lande in 't licht gegeevene Werken, een gedeelte plaatzen, 't welk, om deeze of geene reden, meer dan gemeen, de aandagt trekt, en geoordeeld wordt die van veelen waardig te weezen, - dagt ik, of die handelwyze, nu en dan, niet dienstig zou zyn om uw Mengelwerk te verryken; 't geen, met behoorlyke spaarzaamheid en oordeel geschiedende, aan de Werken, waaruit het ontleend is, wel verre van afbreuk te doen, tot derzelver vertier behulpzaam kan weezen, als de aandagt uitlokkende en vestigende op het Werk, waarin dit schoone, zonderlinge, of treffende, voorkomt. - Hoe het zy, ik getroost my de moeite der overschryvinge; en wagt, of het Ul. behaagen zal, daaraan plaats in te ruimen. - De Heer meerman schryft.’

Wie kan nalaaten, wanneer men de groot zyn letterkundig en nuttig leeven heeft zien ten einde brengen, de twee uitmuntende Hollanderen, erasmus en de

[p. 450]

groot, die omtrent eene Eeuw na elkaêr gebloeid hebben, in vergelyking te doen treeden, vooral wanneer men hunne Biographien, door de pen van denzelfden burigny geschetst, heeft doorloopen?

Beiden met het gelukkigst geheugen ter waereld gekomen, gaf wel erasmus, in zyne eerste jeugd, die voortekens niet van 't geen hy worden zou, gelyk de groot, noch die vroege proeven van beleezenheid en schranderheid; doch de School van Deventer vormde hem evenwel al ras tot den toekomenden Schryver, en zyn twintigste jaar zag hem evenwel met deezen rol reeds een' aanvang maaken.

De onbegryplyke verscheidenheid van beider Werken staat met elkander schier in evenwigt; en zo erasmus in zyne Eeuw minder hulpmiddelen gereed vondt, om het in de oude Letterkunde tot de hoogte, tot welke hy zich verheft heeft, te brengen, dan de groot in de zyne, werd deeze laatste wederom byna de schepper van het Staatsrecht.

Beiden Verklaarders van het Nieuwe Testament; beiden grondige Godgeleerden, ieder naar het Stelzel, waarin hy opwies, en eigen denkers in deeze Weetenschap; beiden Schryvers van menigvuldige boeken van Godsdienstig onderzoek en van stichting, - leefde de een zoo wel als de andere in eene Eeuw van scheuring in het Kerkgenootschap, tot welk zy behoorden, en waren met dezelfde drift bezield, om den Vrede der Kerke te bewaaren, en deeze scheuring voor te komen. Dat erasmus in hugo's plaats de party van arminius omhelsd zou hebben, is uit zyne denkwys omtrent zommige Theologische verschilstukken hoogst waarschynlyk; of de groot, in erasmus tyd terug gezet, de hervormingen van luther zou verworpen, en by den Godsdienst der Vaderen, na al de ingeziene misbruiken, volhard hebben, schynt my op verre na zoo zeker niet toe.

Oprechtheid, eerlykheid en een deugdzaam gedrag kunnen aan beiden, (zo de jeugd van erasmus al niet zoo rein als die van de groot moge geweest zyn) gelyk het my voorkomt, niet betwist worden.

In de Latynsche Dichtkunst waren noch de een noch de andere vreemdelingen, en ieder heeft een of twee Tragoedien van euripides uitgegeeven. De schoonheid van beider styl wordt met rede bewonderd. Zo

[p. 451]

erasmus aan meer eigentlyk gezegde Werken van Vernuft en aan Wysgeerige Schriften het licht heeft doen zien, dan onze hugo, wint deeze het wederom zynen voorganger, in Historische, Staatkundige, Physische en Rechtsgeleerde Weetenschappen, grootlyks af.

Van schranderheid van oordeel hebben beiden de sterkste proeven opgeleverd; en 't is meer aan hunne Eeuw toe te schryven, dan aan hunne Genie, zo zy zich somwylen voor verwyten van het tegendeel mogten blootgesteld hebben.

De groot werd door zyne geboorte tot aanzienlyke Posten opgeroepen, doch verloor zyne nederigheid en deugd niet onder derzelver bediening; het Geestlyk Gewaad riep erasmus tot andere plichten, nog meer evenwel zyn afkeer van alle eerzucht, die hem verscheide gunstige aanbiedingen van de hand deedt wyzen. Gelyk de laatste door karel V, zyn Souverain, door meer dan éénen Paus, door franciscus I, door hendrik VIII geëerd werd; zo hadt de groot reeds vroeg de gunst van hendrik IV, en daarna die van lodewyk XIII, van jacob I, en van christina, weeten te winnen.

Wie zonder partyschap of verachtelyken nyd op waare Geleerdheid prys stelde, schattede hen, ieder in het tydperk, waarin, hy leefde, even hoog. Doch gelyk de Godgeleerde Geschillen onder maurits bewind, en de Staatkundige verdeeldheden, die zy naar zich sleepten, of waar zy meê verbonden waren, aan den Pensionaris van Rotterdam de onaangenaamste vervolgingen hebben op den hals gehaald; zo hadt de groote Inbooreling van die zelfde Stad het ook aan de Reformatie te danken, dat hy, hoe zeer aan de rechtzinnige zyde gehecht blyvende, zyne Samenspraaken door de Sorbonne veroordeeld zag, om dat 'er tegen de Monniken, Geloften, Pelgrimages, Vasten, Aanroeping der Heiligen, Echtloozen Staat, en dergelyken, in geyverd wierdt, en dat men hem van allerlei soort van Ketteryen beschuldigde; behalven dat men nog op zoo veel andere zyner Schriften hevig is aangevallen.

Erasmus, by een zwakker ligchaams-gestel, bereikte nog een hoogeren ouderdom, dan de groot by zyne meerdere sterkte; en beiden stierven zy buiten hun Vaderland, zat van roem, en na zommige hunner Schriften, by hun leeven, op eene verbaazende wyze te hebben vermenigvuldigd gezien.