Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1803

Over de nieuw-uitgevondene filtreer-werktuigen.
Door Lucas Oling, te Leeuwarden.

Naauwlyks kan 'er eenige ontdekking van meerder belang voor het Menschdom zyn, dan die van bedorven Water in een zuiver en drinkbaar te herscheppen. De nieuwlings uitgevondene Filtreer-machines verdienen hierom onze grootste oplettendheid. En daar de koolstof hierby de hoofdrol speelt, zullen wy, bevoorens eene beschryving deezer Werktuigen te geeven, de werkingen van de koolstof op verschillende ligchaamen aantoonen.

[p. 442]

Over de betrekkingen van de koolstof tot andere ligchaamen, hebben de Chemisten lowitz en duburgua de meeste proeven genomen; uit welke volgt, dat de nieuwe Fransche Filtreer-machines, tot verbetering niet alleen van bedorven Water, maar ook tot die van andere vloeistoffen, kunnen gebruikt worden. De menigvuldige Proeven van den eersten hebben geleerd, dat

1.) Neemt men van Koolen, welke door gloeijen in beslootene vaten gezuiverd zyn, 3½ Oncen, en bevogtigt dezelve met 24 druppels Zwavelzuur, dan kan men daarmede 3½ Ponden bedorven Water zuiveren, zonder dat het water daardoor eene aanmerkenswaardige zuurheid heeft aangenomen. De geheele hier by waar te nemene verrichting bestaat eenvoudig hierin, dat men het water over gemelde Koolen digereere, en vervolgens filtreere.

2.) Zulke op de bovengemelde wyze toebereide Koolen verstooren het adstringerende grondbeginzel, en ontkleuren de aftrekzels van de Meekrap en Saffraan, van de zwarte Syroopen en de oplossing van Indigo in Zwavelzuur; welke werking door de warmte bevorderd wordt.

3.) Dezelfde Koolstof reduceert de Metaalen in de gewoone temperatuur van den dampkring.

4.) Zy absorbeert het vet en de vetachtige substantien.

5.) Dezelve verstrooit het ruikend principium van alle de Harssen, van de Zwavelbalzem, Benzoë bloemen, Barnsteenzout, de afkookzels van Baldriaan, Alzem, Uijen-zap, enz. Dus men zich van hetzelve, met voordeel, tot het schoonmaken van vaten, waarin deeze stoffen geweest of bereid zyn, kan bedienen.

6.) Dezelve vermindert de aanvallen van het Scorbut, gelyk ook van de Kinkhoest, en is een middel om de tanden lang wit en gaaf te behouden.

Duburgua onderzogt insgelyks de werkingen van de Koolstof op de kleuren van de sappen en aftrekzels der planten. Hy vondt dat de gepulveriseerde koolstof dezelve van alle kleuren beroofde, en wel het twaalfvoudige van hun gewigt. Hy gebruikte hier toe koolen van willigen-hout, naadat dezelve vooraf, door middel van de drooge destillatie, van het waterstof-

[p. 443]

gas en koolstofzuure-gas waren beroofd, en nu brokkelig, klinkend, ligt, en zonder smaak of reuk waren. Zyne proeven leverden de volgende uitkomsten:

1.) Eén deel koolstof beroofde 12 deelen wyn van deszelfs kleur.

2.) Laat men de Most over koolen gisten (waardoor de wyn geen wezenlyke verandering ondergaat) zo kan men hierdoor bewerken, dat de wyn zich niet te sterk kleure.

3.) Twee deelen koolstof ontnamen 15 deelen Oxymel (een mengzel van Honing en Azyn) deszelfs zuur, en bragten hetzelve byna in een staat van Zuikersyroop, het welk, afgeklaard en toereikend verdikt, zich fraai kristallizeerde.

4.) Twaalf deelen ranzige en met Alcanna-kruid gekleurde Oly verlooren, door drie deelen koolstof, den smaak en kleur geheelenal.

5.) De koolstof ontkleurt alle zoorten van Alcohol, zonder deszelfs natuur te veranderen. De Gentiaanbrandewyn verliest byna geheelenal deszelfs bitterheid.

6.) Dezelve reinigt het onzuiverste Water volkomen, en ontneemt daarentegen de aftrekzels van Kamillen, van de Korenbloemen en andere sappen, welke dezelve ontkleurt, niets van derzelver reuk of smaak.

7.) Insgelyks wordt de Azyn kleureloos, doch verandert teffens ook, te lange over dezelve staande.

Uit alle deeze Proeven volgt, dat de Apothecar zich van de Koolstof met veel nut kan bedienen, als een goedkoop middel, om de Plantsappen, de zwarte of donkere Spiritussen en meer andere, helder te maken: dat dezelve insgelyks in de Huishouding kan gebruikt worden, om Olyen, morzig Water, Most, of slechten Wyn, waaruit men Azyn wil maken, te zuiveren en op te helderen, enz.

Naadat wy nu kortelyk de uitwerking van de koolstof op onderscheidene ligchaamen hebben aangetoond, zullen wy thands eene beschryving van het Fransche Filtreer-apparaat laaten volgen.

In Parys is, gelyk men weet, gebrek aan goed Water; waarom de Inwoonders genoodzaakt zyn, het water uit de Seine tot kooken en drinken te gebruiken. Ofschoon men nu dit water wel in verscheiden verlaatbakken eenigen tyd laat staan, om te bezinken en zich

[p. 444]

op te klaaren, bevoorens het door buizen in de Stad verdeeld wordt, is het echter zeer zelden nog geschikt tot kooken en drinken; weshalven men nog, in byna iedere Huishouding, gereedschappen aantreft, om het Seine-water door te zygen. Het gewoonste bestaat uit groote kommen of vaten van zandsteen of van gebrande leem, welke van onderen met een kraan, en daar boven met twee losse dunne houten bodems voorzien zyn, welke losjes op een rand liggen, en met een paar duimen hoog zand bedekt zyn. Zeer troebel water wordt zelfs daar door, dat het door de beide laagen zand doorsypert, nog niet volkomen helder. Ook zet zich spoedig op het zand een taaije, kleverige stof; waarom hetzelve geduurig moet vernieuwd en gezuiverd worden, of 'er zal byna niets doorlekken. Hierom hebben veele Huishoudingen nog een anderen toestel met een filtreersteen, door welken het reeds eenmaal doorgesyperde water nog eens moet loopen. Deeze laatste toestel geeft wel een kristal-helder en zeer zuiver water, maar in eene geringe hoeveelheid.

Eene nieuwe en betere inrichting van den Filtreertoestel moest derhalven zeer welkom zyn. Die van de Heeren smith en cuchet worden thans door geheel Parys met de grootste goedkeuring gebruikt. Wat het uitwendige betreft, zyn deeze aan de voorgemelde volkomen gelyk; maar inwendig ziet men, in plaats van zand, een looden bodem, welke zodanig bevestigd is, dat dezelve niet kan uitgenomen worden. In eene verdieping in het midden van denzelven zyn, in een zoort van tappen, twee waschsponzen of zwammen aangebragt, waar door het te filtreerene water gaat. In deeze sporzen laat het water deszelfs groove en aardagtige deelen agter; welke daarom ook alle agt dagen weder moeten uitgewasschen worden. Het eigenlyke Filtreer-apparaat houden de Uitvinders alsnog geheim.

Deeze nieuwe toestel maakt niet alleen, gelyk de oude Filtreer-machines, het troebel water klaar, maar zelfs bedorven Water drinkbaar, en wel met een enkele reis door het Filtreer-apparaat te loopen, waar toe slechts een korte tyd vereischt wordt. De hiermede in Frankryk genomene Proeven zyn merkwaardig. Volgens een, in April 1797, aan het Nationaal Instituut gedaan verslag, hadden de Commissarissen van het Instituut

[p. 445]

water, waarin een reeds vervuilde Ossentong zedert eenige dagen gelegen had, zo dat het geheel met rottende deeltjes bezwangerd was en heftig stonk, in de Filtreer-machine gegooten. Naa omtrent 10 minuuten syperde het water, zonder eenige kleur, reuk of smaak, weder uit het Werktuig. In Brest beproefde men, in het zelfde jaar, de deugdzaamheid van het Filtreer-werktuig aan twee Tonnen geheel bedorven Water uit een Schip. Reeds naa verloop van een quartiersuur was het volkomen helder, frisch en zuiver doorgeloopen. Alle de tegenwoordig zynde Commissarissen proefden het, en vonden het volmaakt goed. Zy lieten hierop onafgebroken, een week lang, bedorven Water door het Werktuig loopen. Wanner 'er aldus 32 Vaten doorgeloopen waren, was het laatst doorgeloopene volkomen zoo zuiver en klaar als het eerste. Op het laatst wierden 'er nog 40 Emmers Water uit de kuilen van het Chirurgisch Amphitheater, dat vol verrotte en half vergaane deelen van dierlyke ligchaamen was en afgrysselyk stonk, in hetzelfde Filtreer-apparaat gegooten. Ook dit kwam volmaakt helder, zonder eenigen reuk of smaak, weder te voorschyn.

Rochon, die een der Commissarissen by de Brester proeven was, zegt men, heeft opgemerkt, dat smiths Filtrum uit stukjes van koolen, en uit een dubbeld Filtreer-apparaat van klein gestampten en gewasschen Tufsteen, welke het eerste omringde, bestond. En zulks bekent smith zelve daar door, vermits hy verklaart, dat de proeven, welke darbefeuille, in het voorleden jaar, met zyne Filtreer-werktuigen te Nantes openlyk gedaan heeft, dezelfde zyn, als de zoo even genoemde Brester proeven.

De Filtreer-stof, welke darbefeuille gebruikt, bestaat uit gelyke deelen houtskool en koolen zuure kalksteen, die wel onder elkander vermengd zyn. De koolen worden tot gruis, ter grootte van kleine speldeknopjes, gestampt, gezeeft, vervolgens gespoeld, en van alle Koolstof gezuiverd, zoo dat dezelve, tusschen de vingers genomen, niets meer afverwen. Even eens wordt de Kalksteen bereidt, waartoe men de hardste en vastste uitzoekt. De Filtreer-vaten zyn 3 voeten hoog en 1 voet wyd, hebben naby aan den bodem een kraan, en 4 duimen boven den bodem

[p. 446]

een ronden houten rooster, aan deszelfs bovenzyde met een hairzeef overtrokken. Onmiddelyk op deeze Zeef wordt de Filtreer-stof gedaan. Nu stortte men hier op het onzuiverste water, het welk uit een goot van het Stads-hospitaal, digt aan een Leerloojery, wierd opgeschept. Het liep 'er volmaakt zuiver en helder weder uit, en had reuk noch smaak.

In de maand Maart 1801 deed het Geneeskundig Genootschap nogmaals proefneemingen met de nieuwe Filtreer-machines. Water, waarin halfvergaane dieren en planten reeds weeken lang gerot hadden, dat groenachtig, dik als oly was, en allerondraaglykst stonk, liep 'er, naa een vierendeel uurs, zonder reuk, smaak of kleur, wederom uit. De Zeep wierdt 'er volkomen in opgelost, zoo dat het water 'er geheel klaar en zonder den minsten smaak weder doorliep. Ook gaf de zoutzuure Baryt maar weinig, en de gefiltreerde Loojersloog geheel geen neerzetsel, ofschoon die 14 dagen lang aan een matige warmte was blootgesteld; ook bevatte het, eveneens als het gezuiverde Water van de Seine, in 8 Oncen maar 1 Grein vaste bestanddeelen.

De Hof-mechanicus klingers, te Breslau, heeft, zoo ras deeze gemelde Proeven bekend wierden, eveneens Filtreer-machines vervaardigd. Dezelve bestaan uit een looden Cylinder, van onderen met een koperen kraan voorzien. Een paar duimen boven deeze kraan ligt een hairzeef. Op dezelve wordt, eenige duimen hoog, zeer zuiver zand gestort; en op deeze komt de gestampte kool. Vuil, stinkend Water, in deezen toestel gegooten, komt klaar en helder te voorschyn, en heeft reuk noch smaak, zoo dat het by gevolge in drinkbaar Water als herschapen is.