Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1803

De oorzaaken van de Fransche Omwenteling, en de poogingen van den Adel, om de voortgangen derzelve te stuiten. Door De Latocnaye. Te Dordrecht, by A. Blussé en Zoon. In gr. 8vo. 263 bl.

‘Sedert meer dan agt jaaren verwyderd van de beroeringen, heeft myn gemoed tyd gehad om te bedaaren omtrent de gebeurenissen, die onze rampen veroorzaakt hebben. Hoewel ik zelf het slagtoffer ben deezer groote Catastrope, durf ik my vleijen, dat in het verhaal, welk ik daar van doe, de waarheid myn eenigste leidsman is geweest. Ik ken alle de moeilykheid van eene dergelyke onderneeming. Myn lang

[p. 555]

verblyf by de volken, wier landen ik doorreisd heb, heeft my aangespoord een tafereel daar van te schetzen.

Myn oogmerk, by het bekend maaken der staatkundige misslagen van het Gouvernement, is, te trachten anderen te beletten dezelve te begaan. De rampen van Frankryk behooren de volken te vereenigen, tot het behoud van de by hen gevestigde inrichtingen; de middelen aan den dag leggende, waarvan de kwaadwilligen zich bediend hebben om die van Frankryk te verwoesten, is myne bedoeling hunne rust te verzekeren.

Het is gemaklyk,’ zegt montaigne, ‘een Gouvernement te beschuldigen van onvolmaaktheid: want alle ondermaansche dingen zyn daar van vervuld. Het is zeer ligt in een volk veragting op te wekken voor deszelfs oude gebruiken: niemand heeft dit ooit ondernomen zonder dat het gelukte. Doch om een beteren staat te vestigen in de plaats van dien, dien men verwoest, daar toe hebben veelen zich te vergeefsch gepynigd. In de publieke zaaken is 'er niets zoo slegt, mits het oud en vast is, dat niet beter is dan de verandering en de beroering.’

‘Die groote Denker, die zelfs in een tyd van verwarring leefde, hadt gelegenheid om meer dan eens op te merken, dat de plotslyke veranderingen, wel verre van de rampen des volks te verminderen, dezelve in tegendeel vermeerderen; en vervolgens doelende op de bewerkers der Omwentelingen, zegt hy: “Zy, die eenen Staat in beweeging brengen, worden dikwyls het eerste in deszelfs verderf medegesleept; de vrucht der verwarring blyft zelden aan hem, die dezelve veroorzaakt heeft; hy maakt het water troebel voor andere visschers.” Deeze stelregel is klaarblyklyk bewaarheid geworden in de Geschiedenis der Fransche Omwenteling; en men kan byna verzekeren, dat hy zulks in alle Omwentelingen zal zyn.

By de eerste uitgave van dit Werk, in 1797, was myn oogmerk, in myn verhaal zorgvuldig alle uitdrukkingen te vermyden, die den geest van partyschap konden doen gevoelen. Men was echter nog te naby het oogenblik van den schok, dan dat 'er niet eenigen zouden ingesloopen zyn: ik hoop dat men dezelve in deeze uitgave niet zal vinden. Algemeene aanmerkingen omtrent de gebeurenissen, zonder byzondere toepassingen,

[p. 556]

zyn de eenigste, welke ik my heb veroorloofd. In 't kort ik heb myn best gedaan om de dingen zo voor te stellen, als ik my verbeeld dat zy de nakomelingschap zullen toeschynen. Ik weet wel, dat het Publiek my weinig dank zal betoonen voor myne poogingen; doch ik heb op myne zyde de zuiverheid van het oogmerk, welk my bezielt; en indien zy zelfs vrugtloos mogten zyn, zal ik my echter nimmer beklaagen dezelve aangewend te hebben.’

Niemand onzer Leezeren van dit afgeschreeven Voorberigt zal een oogenblik twyfelen, wat hy in het Werk voorhanden te wagten hebbe, 't geen zo zeer aan deszelfs Tytel beantwoordt, wat den Adel betreft. - Wy moeten veronderstellen, dat deeze Vertaaling volgens de Tweede Uitgave gemaakt is; althans aan het slot des Voorberigts vinden wy, met een onderscheide letter, naa eene afscheidings - streep, vermeld: ‘De Leezer moet indagtig zyn, dat de eerste uitgave van dit Werk plaats hadt, in een tyd, dat Frankryk zuchtte onder barbaarsche Gouvernementen, die hetzelve zoo lang verdrukt hebben, en dat dus verscheiden gezegden, in de tegenwoordige geplaatst, betrekking hebben op die noodlottige tyden.’ - Is dit waarheid, dan moet de eerste uitgave, die wy niet kennen, overgevloeid hebben van bitterheden en schampere gezegden, waar van deeze nog vol is.

Het Werk wordt in twee Deelen afgescheiden. Het eerste geeft de Oorzaaken der Fransche Omwenteling op, en loopt tot de Vernietiging van het Koningschap. De opgave deezer Gebeurtenis, die den Adelstand in Frankryk zo zeer vernederde en eindelyk vernietigde, kan by de latocnaye niet wel onpartydig weezen; en daar zich zo veel verkeerds, wreeds en onmenschlyks by dit bedryf paarde, viel het gemaklyk, alles met die kleuren te overstryken: Partydigheid houdt en bestuurt de hand des Schryvers.

Het tweede Deel schetst de poogingen van den Adel, om de voortgangen der Omwentelinge te stuiten. Dit gedeelte geeft veele min bekende byzonderheden op. De latocnaye's geheugen is hier zyn voornaame Leidsman, en hy hoopt, dat men, naa deeze bekentenis, het gebrek aan zamenhang of regelmaatigheid wel zal willen verschoonen; die verschooning vraagt hy ook over zyn eenigzins vryen styl, in welken hy zich hier en daar

[p. 557]

heeft veroorlofd een zo ernstig schynend onderwerp te behandelen. ‘Het is veel,’ zegt hy ten slot, ‘over zyne rampen te kunnen lachen.’ - Lachen doet hy ook, te midden van veele treurige Verhaalen, zyne Leezers, door Anecdoten, waarvan hy vol is.

Het opmerkelykst gedeelte is de opgave van de drie verschillende Legers, zamengesteld uit Uitgeweekene Edelen, en van den eersten Veldtocht van deezen Oorlog, gevolgd van den aftocht des Hertogs van brunswyk. De oorsprong van den Oorlog der Chouans, en van dien, welken de Koningsgezinden zo langen tyd in de Vendée gevoerd hebben, wordt niet weinig toegelicht.

De geschiedenis loopt tot het afdanken van het Leger der Uitgeweekene Edellieden, naa den beslissenden slag van Jemappe, in Nov. 1792; in welk lot de Schryver deelde. Hy mogt met waarheid zeggen: ‘De Souverainen schroomden niet onder 't oog hunner Onderdaanen de Verdeedigers van den Throon te stellen, voor hunne verknogtheid vergolden met de wanhoop, armoede, en veragting, welke zy naa zich sleept. - Men dankte het Leger der Uitgeweekene Edellieden af, zonder zelfs voor eenen enkelen dag in hunne behoeften te voorzien. Alles, wat men de Edelen, die de Infanterie uitmaakten, aanbood, bestondt in eenen dag soldy, zeven stuivers, die de meesten niet wilden aanneemen. De Cavallerie boodt men niets aan; maar de Pruisschen lieten de Guardes du Corps van den Koning, gelyk ook aan de hunne, de Paarden behouden, welke zy hun verschaft hadden; het welk, schoon het eene geringe ondersteuning was, hen egter voor eenigen tyd hielp.’

De Schryver zelf, op dat wy 'er dit nog byvoegen, verklaart ten slot: ‘Eindelyk verlicht omtrent onze al te groote vertrouwlykheid, verliet ik met een schreiend oog en een verbitterd hart myne oude makkers, my verwyderende van de iedele ontwerpen en van de harssenschimmige hoop, welke wy allen gekoesterd hadden by het begin van deezen noodlottigen Veldtocht. Opgeklaard omtrent de rampen, van welken wy (voorzeker niet vrywillig) de werktuigen waren geweest, beschouwde ik, sedert dien tyd, de verschillen der Mogendheden met Frankryk als geheel vreemd van de zaak, die het ons tot een pligt gemaakt hadt het

[p. 558]

Ryk te verlaaten. Vast beslooten hebbende niet meer werkzaam te weezen in deezen bloedigen twist, verwyderde ik my wel verre van het tooneel der rampen, welke hy veroorzaakt: en van dien tyd af aan heb ik altoos myne wenschen daar toe bepaald, dat het verschriklyk en nutloos storten van menschenbloed toch eens mogt ophouden!’