Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1803

De Geschiedenis van Abraham, voor Kinderen, door Ysbrand van Hamelsveld, opgedragen aan de Bataafsche Maatschappy: Tot Nut van 't Algemeen. Te Amsterdam, by J. van der Hey, 1803. In 8vo. 140 bl.

Op de lyst der voortreffelykste Personaadjen, zoo in de ongewyde als gewyde Geschiedenissen vermeld, verdient abraham onder de bovensten in rang vermeld te worden. Ook zonder aanzien der vereerende betrekkinge, in welke hy tot het Hoogste Weezens stondt, heeft hy aanspraak op dien hoogen rang; en indien, behalven het inwendig schoone en voortreffelyke der deugd, agtgeeving op, en gehoorzaamheid aan God aan dezelve nog meerdere waarde toevoege, dan voorwaar mag abraham godvrugtig-deugdzaam by uitsteekendheid genoemd worden. Meer dan eens rees hierom by ons de verwondering op, dat, zints de afgifte van het vereeuwigd Boekjen van wylen den bo-

[p. 505]

ven onzen lof verhevenen Jongeling willem van oosterwyk hulshoff, de Geschiedenis van jozef, voor Kinderen, getiteld, niemant, 't zy uit den schoot der loflyke Maatschappye, Tot Nut van 't Algemeen, of van elders, tot het bewerken van abrahams Geschiedenisse op den zelfden voet, zich opgewekt gevoelde. Onze verdienstelyke Landgenoot, de kundige en onvermoeid werkzaame Hoogleeraar y. van hamelsveld, zag dit verzuim, en sloeg de hand aan het werk, ter gelegenheid zyner aanstaande aftrede uit het Hoofdbestuur dier Maatschappye, aan 't welk zyn Hoog Eerw., ten blyke van agtinge en vriendschap, zyn Werkje opdroeg. En zoo ontvangt dan onze Nederlandsche Jeugd, uit eene bevoegde hand, naa den zoo dikmaals geleezenen en herleezenen jozef, de Geschiedenis van diens Overgrootvader abraham. Dat wy haar met deeze bydraage tot aangenaame en nutte lektuure geluk wenschen, zal niemant twyfelen, die weet, hoe vuurig wy telkens, als eenig Geschrift, ter verlichtinge en beschaavinge van het jeugdig verstand en hart berekend, ons in onze hoedanigheid in handen viel, onze blydschap uitten.

Het inkleedzel deezer Geschiedenisse is aldus. Paulus goedebloed, een braaf en deugdzaam Landman, heeft drie Kinderen, hendrik, aagjen en pieter, het jongste agt jaaren oud. Naa jozef verscheiden maalen te hebben geleezen, betuigen zy hun verlangen na een soortgelyk Werkje over abraham, uit het leeven van diens Agterkleinzoon hun bekend. Thans vervoegt zich de Vader by den Predikant van het Dorp, eelhart, een geleerd en kinderlievend man, hem de begeerte zyner kinderen aankondigende, en ter voldoeninge aan dezelve verzoekende. Eelhart, hoewel van de moeilykheid der taake overtuigd, belooft, nogthans, naar vermogen zich daarvan te zullen kwyten; waartoe de Zondag-avonden des eerstvolgenden Winters bepaald worden. In tien zamenkomsten verrigt de Leeraar zyn loflyk werk.

Wat nu de wyze der uitvoeringe betreft, of dezelve boven, beneden of gelyk met die van hulshoff, ten aanzien van jozef, moet geschat worden, hier omtrent verzoeken wy vryheid, ons oordeel te mogen opschorten. Beiden, misschien, hamelsveld en hulshoff, vertoonen uitsteekendheden, elk van hun byzonder ei-

[p. 506]

gen; terwyl beiden hier in overeenstemmen, dat zy den toon van het jeugdig verstand weeten te treffen, en, zonder in laag- of platheden te vallen, zich van eenen styl en wyze van voordragt bedienen, naar de vatbaarheid hunner onderwyzelingen berekend. Hamelsveld, met abrahams geboorte, of liever zynen uittogt uit Chaldea, eenen aanvang maakende, volgt hem door alle de lotgevallen zyns leevens; geeft daar omtrent de noodige ophelderingen, uit de Geschiedenissen en Oudheidkunde ontleend; wyst zyne goede hoedanigheden aan, en vertoont dezelve in een naavolging wekkend licht; verzwygt noch vergoelykt zyne gebreken, even als wilde hy den Aardsvader als een volmaakten Heilige teekenen, maar laakt met bescheidenheid het verkeerd gehandelde, om alzoo den kinderen ter waarschuwinge in dezelfde of soortgelyke omstandigheden te dienen. Zoo ontkent hy b.v. niet, dat abraham, in Egypte saraï voor zyne Zuster doende doorgaan, van de zuivere waarheid afweek, en doet, op het zeggen van aagjen, ‘dat abraham toch een zoo heilig man was,’ den Leeraar eelhart het volgende aanmerken: ‘Ja, myne Kinderen! maar abraham bleef een mensch, en had dus menschlyke zwakheden. Al is iemand nog zoo heilig, nog zoo deugdzaam, nog zoo vroom, hy is een mensch. Dit moet hy altyd van zich zelven denken, dan zal hy nederig, en van veel kwaad bevryd blyven; en dat moeten wy ook altyd denken, zelfs van den uitmuntendsten mensch, dan zullen wy geen gevaar lopen, om iets, het welk kwaad is, goed te noemen, omdat een vroom mensch het gedaan heeft; of om te menen, dat wy het ook nu wel doen mogen, by voorbeeld, van de waarheid afgaan, omdat abraham het ééns gedaan heeft. Ik merk zelfs dit gedrag van abraham aan als dubbel kwaad, juist omdat hy abraham was.’

Breedvoerig behandelt de Heer van hamelsveld de geschiedenis der bevolene en voorgenomene opoffering van isaäk, waarin ons, egter, eenigzins vreemd dunkt, dat niemant der spreekende persoonen den inval heeft, om den Leeraar te ondervraagen na den grond, op welken abraham zich bereidvaardig toonde tot gehoorzaamheid aan het Godlyk gebod, om zich by anderen, wien deeze zaak mogt ter ooren koomen, in-

[p. 507]

gevalle de slagting daadlyken voortgang hadde gehad, van de misdaad van kindermoord te zuiveren. Misschien zal 'er in de zeden van dien tyd voor zulk eene zuiveringe eenige grond geweest zyn; dien grond te hebben opengelegd, zou, ook voor andere dan jeugdige Leezers, zyne nuttigheid gehad hebben, die, om in de pligtmaatigheid des offers te berusten, veelligt iets meer dan het louter stellig Gebod verlangen.

Voor 't overige, daar dit Werkje voor een doorloopend verslag niet vatbaar is, zullen wy ons verslag eindigen met de ernstige aanbeveeling in de aandagtige leezing en herdenking van hetzelve aan onze Nederlandsche Jeugd, en vooral ook in de naavolging der volschoone trekken van abrahams karakter. Een naauwkeurig inzigt omtrent een belangryk gedeelte der gewyde Geschiedenisse, en vooral ook een aantal van ernstige onderrigtingen, om het hart tot deugd en godsvrugt te vormen, zal van die leezinge en herdenkinge het overvloedig loon zyn.