Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1803

Lessen over het Planetarium, Tellurium en Lunarium, van Hartog van Laun; gehouden in de Maatschappy Felix Meritis, te Amsterdam, door J.H. van Swinden. Te Amsterdam, by P. den Hengst, 1803. In gr. 8vo. 182 bl. Met twee Plaaten.

De Hoogleeraar van swinden, in Maart des voorigen jaars, aangenomen hebbende, eenige Spreekbeurten te vervullen, by de Maatschappy Felix Meritis, koos daartoe uit, de verklaaring van het maakzel en nuttig gebruik des vermelden werktuigs. Het geheele Stukje is verdeeld in drie Lessen, in welke met de grootste duidelykheid wordt aangeweezen, wat nuttig gebruik een Liefhebber der Sterrekundige Weetenschappen van dit werktuig kan maaken. Dan, daar de Redenaar het werktuig zelve, by gelegenheid van het

[p. 334]

houden dier Lessen, by der hand had, en thans zyne Leezers de verdiensten van hetzelve niet kon onder het oog brengen, dan door het uitleggen der bygevoegde naauwkeurige Afbeeldingen, heeft hy, om duidelyk te blyven, dikwyls uitvoeriger moeten zyn, dan by de Lessen zelve behoefde plaats te hebben. Om een denkbeeld der duidelykheid, waarmede het geheele Stukje gesteld is, te geeven, zullen wy 'er iets uit afschryven.

‘Dit Verschynzel [dat naamelyk steeds dezelfde zyde der Maan naar den Aardkloot is toegekeerd] treft ons weinig (zegt de Schryver) om dat wy het altyd zien; het is niet te min zeer merkwaardig, en misschien heeft wel hetzelfde, voor de Satelliten der overige Planeeten, plaats: immers heeft Herschel, uit zyne waarneemingen, beslooten, dat de Satelliten van Jupiter zich in denzelfden tyd om hunne Assen als om de Hoofdplaneet beweegen: en hy heeft het zelfde voor een der Satelliten van Saturnus waargenomen. Maar is dit verschynzel treffend voor ons, het is het nog meer voor de Inwooners der Maan; want zo hetzelfde halfrond der Maan altyd naar ons gekeerd is, zyn het ook alleen de Inwooners der Maan, welke zich in dat halfrond bevinden, die de Aarde zien kunnen. De overigen zien dezelve nooit; en het moet voorzeker voor deezen geen geringe stof tot verwondering opleveren, wanneer zy, zich naar het ander halfrond begevende, daar eene verlichte schyf zien, die hun zestien maalen grooter toeschynt, dan de Maan aan ons. Dan dit in het voorbygaan; alleen voeg ik hier nog by, voor het geen ons zelven betreft, dat wy dan eens aan den eenen, dan eens aan den anderen kant, iets meer van de Maan zien, dan de gewoone schyf; als of 'er in dat Ligchaam eene schommeling (Libratio) plaats had. Deeze heeft 'er geen plaats: het verschynzel is hier uit voornaamelyk herkomstig, dat, terwyl de Maan in 27 dagen en 7 uuren op haaren As wentelt, zy eerst alle 29 dagen en een half vol is; om nu van eenige andere omstandigheden te zwygen. In één woord, die Libratio, of die zoort van schommeling, hangt niet van de Maan af, maar alleen van de wyze, waarop wy ze zien.’