Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1803

Jonae Guilielmi te Water Narratio &c. Lugd. Batav. apud S. et I. Luchtmans, 1802. In 8vo. f. m. 248 pp.
J.G. te Water, Verslag van den voordeeligen staat en de noodlottige gebeurtenissen van Leydens Hoogeschool, geduurende de Agttiende Eeuw.

Daar men, in de berekening van den ouderdom der Hoogeschoolen, doorgaans alleen het tydstip van derzelver oprichting in aanmerking neemt, en het ook, sedert dien tyd, aan Leydens Hoogeschool gebruikelyk geweest is, by 't eindigen van elke halve en geheele Eeuw, plechtige Redevoeringen te houden, daartoe opzettelyk ingericht, om over de lotgevallen der Hoogeschool, geduurende zoodanig tydvak, te spreeken; kan het eenigzins vreemd schynen, dat de Hoogleeraar te water, toen het nog maar vyfentwintig Jaaren geleden was, dat het Eeuwfeest der Academie is gevierd

[p. 109]

geworden, al wederom dergelyke Redevoering heeft gehouden. Desniettemin is dezelve allezins leezenswaardig. Dat de Hoogleeraar verkozen heeft, 'er den nedrigen titel van een Verslag of Verhaal aan te geeven, kunnen wy niet mispryzen. Het stuk heeft ten minsten geene oratorische schoonheden.

Dit Verslag gaat niet alleen over al hetgene, in de laatste vyfentwintig Jaaren, voor de Academie van Leyden aanmerkenswaardig geweest is, maar over de gantsche voorgaande Eeuw, en bevat daaromtrent verscheidene byzonderheden, die men in vorige Jubelredenen, van 1725 en 1775, te vergeefs zou zoeken.

Onder de voordeelen, waarop de Leydsche Universiteit, geduurende de afgeloopene Eeuw, roem mogt draagen, telt de Hoogleeraar te water, (1) De vermaardheid der Leeraaren, die dezelve, in de vorige Eeuw, versierd, en zich vooral door nieuwe ontdekkingen van eenige aangelegenheid beroemd gemaakt hebben. Hier worden uit de Godgeleerden alleen h. wits en j. alberti, uit de Rechtsgeleerden j. voet, g. noodt en a. schulting, uit de Geneeskundigen h. boerhave, albinus en gaubius, uit de Wysgeeren 's gravezande en musschenbroek, uit de Taalkenners a. schultens, j. perizonius, t. hemsterhuis, l.c. valckenaer en d. ruhnkenius genoemd. - (2) Het groot aantal van jonge lieden, die de Academie, geduurende dat tydvak, bezocht hebben; waaronder zeer veele vreemdelingen uit Duitschland, Vrankryk, Zwitserland, en andere nabuurige Landen, uit Engeland alleen omtrent 2000; ook uit verafgelegene Gewesten, als Rusland, Zweeden, Denemarken, Noorwegen, Portugal, Spanje, Sicilie, Italie, Armenie, Griekenland, Palaestina, Arabie, Oost- en West-Indiën, enz. Onder welken niet weinigen van den eersten rang, en niet minder dan negentien Prinssen, geteld worden, - (3) De yverige en welgelukte bemoeijingen der Beschermers en Voorstanders van 's Lands Hoogeschool, ter verdediginge en handhaveninge van derzelver wettig verkregene rechten. Hier onder rekent de Hoogleeraar ook, onder anderen, het goed gevolg der in 't werk gestelde poogingen, om de oprichting van een Athenaeum in 's Gravenhage, en van eene Hoogeschool te Zierikzee, te beletten. - (4) De daarstelling, of vermeerdering en verbetering, van verscheidene

[p. 110]

hulpmiddelen, ter bevordering en begunstiging van den bloei van kunsten en weetenschappen. De wydberoemde Academische Bibliotheek ontving ryke aanwinsten, inzonderheid door aanzienelyke erfmaakingen; de Botanische Tuin en de Anatomische en Physische Theaters wierden zeer aanmerkelyk verbeterd; de voorraad van Astronomische, Anatomische, Chirurgicaale, Chemische en andere Instrumenten door talryke en uitmuntende bydraagen vermeerderd; een Academisch Nosocomium (Ziekenhuis) opgericht; eene schatbaare verzameling van oude marmere Steenen met opschriften, van Penningen en andere overblyfsels der oudheid, tot stand gebragt; aanzienelyke Geldsommen aan de Academie gemaakt, enz. - (5) De groote eer, dat veele by uitneemendheid vermaarde Mannen uit deze Kweekschool in de geleerde wereld zyn te voorschyn getreeden, die naderhand andere binnen- en buitenlandsche Hoogeschoolen tot sieraad en luister verstrekt hebben.

De noodlottige gebeurtenissen worden maar in 't voorbygaan aangeroerd. Daartoe brengt de Hoogleeraar het ontydig afsterven van veele Hoogleeraars, binnen weinige jaaren, het verlaaten van vyf Hoogleeraars van hunne posten, in de Jaaren 1788 en 1795 (allen naderhand wederom hersteld), en het verlies van verscheidene voorrechten en vrydommen, door de onzinnige drift, waaraan eenige weinigen in 1795, den ruimen teugel vierden.

In een achteraan gevoegd Aanhangsel heeft de Prof. laaten drukken, (1) Een tot hiertoe onuitgegeevenen Brief van den zeer geleerden bonaventura vulcanius, geschreven te Leuven in 't Jaar 1556, en bevattende eene verstandige raadgeeving over de studie der Geneeskunde. (2.) Eene naauwkeurige beschryving der oude Steenen, door g. papenbroek aan de Leydsche Academie gelegateerd, met ophelderende aanmerkingen omtrent eenige opschriften. (3) Eene lyst van de Curatoren der Hoogeschool, in de Agttiende Eeuw. (4) Dergelyke van de Hoogleeraars, die, geduurende dat geheele tydvak de Universiteit versierd hebben.

Sommigen van des Hoogleeraars gezegden hebben, by het uitspreeken, nog al opzien gebaard. Die 'er by tegenwoordig geweest zyn, mogen oordeelen, of dezelven, by de uitgave, onveranderd gebleven zyn. En welligt vindt men het een en ander nu nog al min-

[p. 111]

der aanstootelyk. Of 'er evenwel niet nog wel iets, met grond, tegen kan ingebragt worden, mogen onze Leezers beoordeelen uit ons verslag van eenen Brief, dien wy daarom op deze aankondiging doen volgen.