Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1803

[p. 14]

Kort Begrip der Christelyke Kerkgeschiedenisse, voor Volk en Jeugd; door J.I.F. Schmid, Predikant te Bickelsberg, in het Hertogdom Wurtemberg. II Deelen. Te Leyden, by A. en J. Honkoop, 1302. In gr. 8vo. te zamen 456 bl.

De nuttigheid eener verstandige en oplettende beoefening der Geschiedenis in het algemeen, die men te recht, met cicero, voor ieder mensch, het licht der waarheid en de leidsvrouw des leevens mag noemen^(*), en wel in het byzonder der Kerkelyke Geschiedenis, die voor Geleerden in alle vakken, en wel voornaamelyk voor hun, die zich op de Godgeleerdheid toeleggen, om verschillende redenen hoogst belangryk is; deze overgroote nuttigheid moge te recht tot aanpryzing dienen van elke pooging, om den lust tot deze studie op te wakkeren en te bevorderen. Men had reeds, in onze taal, deze en gene gepaste hulpmiddelen, waarvan men zich, tot dat einde, met veel vrucht kan bedienen; onder welken nog steeds het uitmuntend Werk van den beroemden mosheim de sterkste aanbeveeling verdient; terwyl de onvermoeide van hamelsveld ook aan eene Algemeene Kerkelyke Geschiedenis der Kristenen arbeidt, waarvan reeds ettelyke Deelen voorhanden zyn. Echter oordeelde de geleerde ypey de vertaaling van dit Werkjen, van den Magister en Predikant j.i.f. schmid, niet overbodig, als kunnende voegelyk tot eene bekwaame handleiding dienen, om zoodanige grootere Werken met des te meer vrucht te gebruiken. Wy stemmen daarin met den Hoogleeraar samen, en danken hem, benevens den Predikant s. van hoek, die, op aanraaden van zynen Vriend, de moeite der Vertaalinge heeft op zich genomen.

De Geschiedenis wordt, in dit Kort Begrip, verdeeld in vyf Tydvakken. 1. Van de geboorte van christus tot aan het einde der Apostolische tyden. 2. Van daar tot op konstantyn den Grooten. 3. Van konstantyn tot op karel den Grooten. 4. Van karel den Grooten tot op luther en zwinglius. 5. Van de groote Kerkhervor-

(*) Lux veritatis, magistra vitae. De Orat. L. II. 9.

[p. 15]

ming tot op onze tyden. - In ieder van deze Tydvakken worden de voornaamste merkwaardigheden tot onderscheidene hoofdpunten gebragt, en niet zoo zeer in eene doorloopende verhandeling, maar elk afzonderlyk, in den trant van mosheim, voorgedraagen; en wel in dier voege, zoo als men het voor Volk en Jeugd, en dus voor eerstbeginnenden in deze weetenschap, en voor hun, die zich met eene oppervlakkige beschouwing van het voornaamste vergenoegen willen, geschiktst oordeelde: waarom men ook de aanwyzing der bronnen, waaruit deze Geschiedenis dient geschept, en der hulpmiddelen, die, om 'er meer van te weeten, behooren gebruikt te worden, schynt achterwege gelaaten te hebben. Ten dezen aanzien zouden wy nog aan het Kort Begrip der Kerkelyke Historie van formey, in 't Nederduitsch gevolgd, en met veele byvoegselen vermeerderd door j. de la fontaine, boven dat van schmid, de voorkeur geeven. Dit Werkjen laat zich echter, uit hoofde van deszelfs beknoptheid, duidelykheid, en geleidelyke orde, met genoegen leezen.

Wy onthouden ons van aanmerkingen over deze en gene gebreken en misslagen, die in zoodanig geschrift, over zoo veerlerlei zaaken, ligt insluipen. 't Is vooral moeielyk, in de opgave van Kerkelyke geschilpunten, geheel onpartydig te blyven. Warme voorstanders van calvyn en diens leerbegrip, over de genadige verkiezing, mogen het daarom onzen Schryver ten goede houden, dat hy, in het tweede Deel, bl. 101, het gevoelen van dien Godgeleerde, over het volstrekt besluit der verkiezing, zyn droevig gevoelen van de willekeurige genadeverkiezing genoemd heeft.