Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

Anecdote van wylen Stanislaus Augustus, koning van Poolen.

(Uit eene nieuwe Uitgave van coxe's Travels in Poland, Russia, &c.)

De Koning, de beleefdheid hebbende ons zyn Landgoed te laaten zien, bragt ons door eenige bovenkamers; de Graaf van stackelberg was by ons. Ik maakte aanmerking op een Boek, in de Boekery op tafel liggende, 't welk de voornaamste Stukken behelsde, de Verdeeling van Poolen betreffende. Myne begeerte te verstaan geevende, om een Werk, die belangryke gebeurtenis betreffende, te leezen, sprak ik daarover den Koning in 't Engelsch aan. Dan hy stuitte myne voordragt, door zyn vinger op zyne lippen te leggen, ten teken dat ik zou zwygen, en vervoegde zich in een ander vertrek.

Naa het eindigen des avondmaals geleidde my een van 's Konings Officieren tot de deur van het Boekvertrek. Daar intreedende, vond ik den Koning alleen, ter zyde van de tafel staande. ‘Ik bemerkte,’ sprak hy, op het Boek wyzende, ‘dat gy groote begeerte toonde om dit Werk te leezen: de wyze, waarop ik uwe vraagen afbrak, heeft u mogelyk onheusch toegescheenen; maar ik wilde over dit onderwerp niet spreeken in tegenwoordigheid des Russischen Ambassadeurs.’ Waarop hy, met den toon der sterkste aandoening en welspreekenheid, zich uitliet over de bedreigingen der Pruissische, Oostenryksche en Russische Hoven.

‘Indien ik,’ liet hy zich hooren, ‘tyd had om uit te weiden over de geheime geschiedenis van dat gewigtig tydperk, en kon beschryven de bedreigingen, door den Russischen Afgezant gedaan, de persoonlyke vernederingen, welke ik leed, en de zekerheid, dat ik myne geheele Familie in het uiterste verderf zou gestort hebben, indien ik myne

[p. 501]

ondertekening geweigerd had, zulks zou misschien myn schynbaar gebrek aan vastheid van geest, waarover men my zo heftig beschuldigd heeft, verschoonen. Dit Boek behelst de voornaamste oorspronglyke Stukken, tot die ongelukkige onderhandeling behoorende, en is de éénige regtvaardiging teffens van myn gedrag. Gy zult daarin vinden de Verklaaringen van de Ministers dier drie Mogenheden, alsmede de Antwoorden der Poolsche Ministers, en de vier Aanspraaken, door my ten Ryksdage gehouden; waarin gy zult zien, dat ik myne gevoelens niet verborg, en openlyk mynen afkeer betuigde van de Ryksverdeeling.’ Hier haalde hy den voornaamen inhoud op van zyne treffende Aanspraak, den tienden Mey. Met byzonderen nadruk stondt hy stil by dat gedeelte, waarin hy zich op de geheele Natie beriep, of hy immer eenig gedeelte van de Pacta Conventa verbroken hadt. ‘Ik vraag u met het vertrouwen van den Propheet: Myn Volk, wat heb ik gedaan? Ziet hier ben ik; getuigt tegen my. Wiens Os heb ik genomen? Wien heb ik bedroogen? Wien heb ik verdrukt; of van wiens hand heb ik omkoopgeld ontvangen, om myne oogen te verblinden, en ik zal het u wedergeeven!’ Hier voegde hy nevens: ‘Ik zat neder; en ware ik schuldig geweest aan onderdrukking of bedrog, zeker zouden veelen te myner beschuldiginge zyn opgestaan: want ik had geen hulpe, en bykans geen Vriend om ten mynen beste te spreeken. - Eene doodlyke stilte, langer dan tien minuuten, volgde. - Ik rees weder op, en voleindigde myne regtvaardiging.’

Terwyl de Koning dit ophaalde, deedt de geweldige gemoedsbeweeging zyne stem haperen, en traanen bedekten zyne wangen. - Vaardig nam hy het Boek op, en gaf het my met deeze woorden over: ‘Dit is myne éénige Verdeediging; lees dezelve, en oordeel over myn gedrag; ik acht my gelukkig, 't zelve te mogen aanbieden aan een' Engelschman, dien ik hoogacht.’ - Hierop boog zich de Koning en vertrok.

De indruk van dit aandoenlyk tooneel zal nooit uit myne geheugenis gaan; en ik bewaar dit Werk, tot eene Gedagtenis van dien beminnenswaardigen en ongelukkig Vorst.