Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

[p. 322]

Aanmerkingen over de vergelyking van Bonaparte en Caesar.

(Naar het Fransch van hauterive.)

‘Het heeft niet ontbrooken aan Menschen, die ten deezen dage, by zichzelven niet alleen, maar openlyk, eene Vergelyking gemaakt hebben tusschen den Held deezer Eeuwe, bonaparte, en caesar; eene Vergelyking, waarover de Burger hauterive de volgende Aanmerkingen gemaakt heeft.’

By het onderzoek van de Vergelyking tusschen bonaparte en caesar, op de wyze van plutarchus, - die, in de Vergelykingen, door hem gemaakt, altoos zorg draagt, om in tegenstelling te brengen, of voor zich te haalen, het tooneel des leevens, waarop de Mannen, door hem vergeleeken, zich vertoond hebben, terwyl hy de overeenkomst naspoort tusschen hunne characters en bekwaamheden, - wil ik gaarne bekennen, dat, ten aanziene van de gaven der Natuure, in 't stuk van vernuft, en de zedelyke hoedanigheden, welke ontstaan uit eene verheevene ziel, de eerste Consul en caesar de voorwerpen kunnen zyn, om tegen elkander op te weegen in de schaal van Leevensbeschryving. Maar hebben, uit het erkennen deezer gelykvormigheden, zy, die deeze gelykvormigheid verder voortzetten, eenig regt om te besluiten tot eene gelykheid van oogmerken; tot de gelykheid in het voorwerp van hunne eerzugt, en in de natuur van hun lot? De zodanigen, die de ongerymdheid niet zien van zulk eene stelling, zyn geheel onkundig van het verschil, 't welk de loopbaan, voor deeze twee groote Mannen geopend, kenmerkt; van het tooneel huns gezelligen leevens, uit een krygs- en staatkundig oogpunt beschouwd, gepaard met de plaatslyke en nationaale omstandigheden, waarin zy verkeerden.

Enkel als Krygshelden beschouwd, mogen caesar en bonaparte met elkander vergeleeken worden: beiden hebben zy overwonnen in alle de gevegten, door hun gestreeden; beiden hebben zy hunne zegepraalende wapenen in Europa, Africa en Asia gevoerd; beiden voegden zy de ontdekkingen van hun vernuft by de hulpmiddelen der kunst. In de Geschiedenis der doorlugtige Legerhoofden van vroegeren en laateren tyde, kunnen de Romeinsche en Fransche Veldheeren alleen tegen elkander vergeleeken worden in de grootheid en

[p. 323]

uitgestrektheid hunner plans; in de verwonderbaare snelheid van derzelver volvoering: beiden verzekerden zy den gelukkigen uitslag van de stoutmoedigste krygsonderneemingen, door wyze maatregelen, welke over de volgende gebeurtenissen scheenen te beschikken; beiden vervingen zy de toevallig opkomende nadeelen, door een onuitputbaaren voorraad van redmiddelen, die nieuwe bedryven baarden, om de uitwerkzels van onvoorziene hindernissen te overwinnen. - Deeze zyn de trekken van gelykvormigheid tusschen caesar en bonaparte.

Dan de ongelykheid tusschen deeze beiden, die ons op het eerste gezigt moet treffen, is, dat de roem van den eenen geblonken heeft in allen luister, vóór dat hy de jaaren bereikte, waarin de ander, by het Standbeeld van alexander, zich beklaagde, nog niets gedaan te hebben om zich beroemd te maaken. Bonaparte, nog geen dertig jaaren bereikt hebbende, toonde de eerste Man zyner Eeuwe te zyn; en caesar was, dien leeftyd bereikt hebbende, alleen de eerste Man van eene Staatsparty, en de eerste onder de ongebondenen in Rome. - Caesar sleet vyf-en-twintig jaaren in de vermoeienissen van den Oorlog, en het voltrekken van zyne oogmerken; de roem van bonaparte, zo snel als vroegtydig, werd in minder dan vyf jaaren verworven. - Met één woord, caesar hadt, toen hy buiten Rome was, alleen te stryden met Veldheeren van geen naam, met barbaarsche en onbekende Volken, en was zyne Magt alleen verschuldigd aan de Overwinningen, welke hy op zyne Medeburgers behaalde; daarentegen is het bonapartes lot geweest, om de krygshaftigste Volken te onder te brengen, de best ten kryg afgerigte Legers te verstaan, en de eerste Veldheeren van Europa te doen bukken; hy streedt nooit dan tegen de Vyanden zyns Vaderlands.

Maar eens gesteld dat de Krygsroem deezer twee Mannen volmaakt dezelfde en gelyk ware, welk gevolg kan daaruit afgeleid worden tot de gelykheid van hunne oogmerken? Zyn de omstandigheden, waarin zy zich bevonden, met hemelsbreed verschillende? Zyn niet de driften van den eenen volmaakt het tegenovergestelde van den geest der gemaatigdheid, die den anderen bezielde? Kan 'er, daarenboven, eene lyn van gelykvormigheid getrokken worden tusschen de kunde der eeuwen, waarin zy leefden, en den staat der beide Landen? Kan 'er iets gelykaartigs weezen tusschen de Romeinsche Republiek, even herkomen van de uitbanningen van marius en van sylla, naa den dood van cato te eenemaal beroofd van allen, die het kenmerk van het Character eens Romeins droegen, overstroomd met krygslieden en slaaven, onbekwaam om de tallooze horden van Barbaaren, die steeds de gewesten dreig-

[p. 324]

den in te dringen, te bedwingen, en nog onbekwaamer om in teugel te houden de talryke krygsbenden, die zich buiten staat bevonden om de heerschappy van Rome te handhaaven over de onmeetlyke uitgestrektheid van dat Gebied; - kan men zeggen, dat 'er zich eenige trekken van gelykvormigheid opdoen tusschen de Romeinsche en de Fransche Republiek, welgeorganiseerd, en binnen behoorelyke paalen omschreeven; voor welke een Inkomen, veel minder dan Frankryk hadt vóór de Omwenteling, genoegzaam zal weezen om de Staatskosten goed te maaken; die eene Krygsmagt noodig heeft, in vergelyking veel minder dan de Nabuurvolken; - eene Republiek, die noch gedrukt wordt door bevoorregte Standen, noch beroerd door Partyschappen; waar het Volk eigene Wetten bezit; waar geene Slaaven en geene Onderdrukkers zyn; - eene Republiek, in welke de Burgers een hoogverheeven denkbeeld van eer bezitten, en juiste welopgeklaarde begrippen van Vryheid en Regten; - eene Republiek, aan welke de Vrede nog ontbreekt^(*), om alle de werkzaamheden van vlytbetoon te hervatten, de voordeelen, welke zy bevogten heeft, te genieten, en den regten prys te stellen op die wyze en vryheid ademende inrigtingen, welke zy voor zichzelve gemaakt heeft.

(*) Toen hauterive dit schreef, was die Vrede nog in 't vooruitzigt. Wy vertaalden dit by het aanbreeken van dien zegenryken Dag.