Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

Een specifiek middel ter voorkoming en genezing der roodvonk of scharlakenkoorts, onlangs gemeen gemaakt door den heer Samuel Hahnemann.

In het voorleden jaar zag ik in verschillende Duitsche Journalen, dat de Heer s. hahnemann, een Man, door zyne Schriften, vooral over de Venerische Ziekte, zo wel in ons Vaderland, als in Duitschland, beroemd geworden, aankondigde, een specifiek Middel uitgevonden te hebben, waardoor hy de Roodvonk konde voorkomen. Dit Middel bood hy by Inschryving ter gemeenmaking aan, en zond het den Intekenaren vervolgens ter beproeving. Hoewel ik niet veel met geheime en specifieke Middelen, en over het algemeen weinig met de aan ons zo overbodig aangeprezene nieuwe Duitsche Geneesmiddelen, op hebbe; was ik echter nieuwsgierig, te weeten, waarin dit Middel bestaan zoude; vooral, daar ik uit zyne Schriften zeer wel wist, dat hy doorgaands krachtige en buitengewone middelen in zyne practyk bezigt, en hy dus de regte man was, om ons nieuwe en krachtige geneesmiddelen te leeren kennen. Weldra, echter, vernam ik uit de Med. Chir. Zeitung van hartenkeil, dat dit Middel in vier gevallen niet aan de verwachting had beantwoord. Kort hierop ontving ik het gemeen gemaakte stuk zelve, onder den titel, Heilung und verhütung des Scharlachsiebers von s. hahnemann, Gotha 1801.

Daar nu de Scharlakenkoorts in ons Land een zeer gewone en gevaarlyke Ziekte uitmaakt, en het Middel ter voorkoming dezer Ziekte, zo het my voorkoomt, ten minsten geen nadeel kan aanbrengen; oordeel ik het

[p. 56]

nuttig, mynen Landgenoten hetzelve ter beproeving aan te bieden. Ik zal het, zo dra ik daartoe gelegenheid hebbe, zelve met alle naauwkeurigheid beproeven, en den uitslag der proeven mededelen. Mag ik u, myne Amptgenoten, verzoeken, dit insgelyks bedaard en zonder vooroordeel te doen; immers, wanneer dit Middel mislukt, zal 'er voor u niets verloren zyn; gelukt het, in tegendeel, dan zouden wy duizenden voor de Maatschappy nuttige Leden daardoor kunnen behouden.

Dat den Heer hahnemann in de gedagten kwam, om het door hem aangeprezen Middel ter voorkoming dezer Ziekte te beproeven, zal niemand bevreemden, die met de gevoelens van dien Man, over den aart en de werking der Geneesmiddelen op de Ziekten, eenigzins bekend is^(*). Immers is hy van gedagten, dat men als een algemeen beginzel, waaruit men de krachten van een geneesmiddel in eene zekere ziekte kan ontdekken, moet aannemen, dat het middel dezelfde uitwerking en toevallen moet veroorzaken, welke de te genezene ziekte heeft; dewyl de nawerking juist de tegenovergestelde toevallen der ziekte, dat is gezondheid, zal te weeg brengen. Het is hier de plaats niet, dit gevoelen te ontwikkelen of te wederleggen. Genoeg, dat de Heer hahnemann daardoor op het denkbeeld kwam, om een Middel te vinden, 't welk nagenoeg de toevallen der Scharlakenkoorts te weeg bragt, ten einde dit ter voorkoming dezer Ziekte te beproeven. Hy merkte op, dat de eerste en voornaamste toevallen dezer Ziekte de volgende waren: drukkende pyn in den onderbuik; een prikkelende jeuking van den buik en het hoofd; huiverigheid van het hoofd en de armen; lamagtige styfneid der gewrigten; daarna, onrustige slaap, met schrikverwekkende dromen, en zweet over het lichaam, het hoofd uitgezonderd; daarop, drukkende hoofdpyn; duisterheid des gezichts; stymagtige tong; kwyling; zwelling der onderkaaksklieren; stekende pyn in de keel; geen dorst; kleine, snelle pols; korte, benaauwde ademhaling; ingetrokken en bleek aangezicht, 't welk heet op het gevoel is, ofschoon de Lyder over koude in het wezen en op het hoofd klaagt; een voorover gekromde zitting in het bed, om de steken in den

(*) Zie hufeland's Journal, T. II. p. 391 seqq.

[p. 57]

buik te vermyden, welke by het agterover buigen ondraaglyk zyn; bevreesdheid; stilzwygendheid; matte, strakke, wyd opengesperde oogen; een ingevallen wezen. Deze toevallen overwegende, vond hy geen geneesmiddel, het welk meer gelyke toevallen met de Roodvonk veroorzaakte, dan de Belladonna. In de eerste directe werking veroorzaakt zy stille, neergestagene vreesagtigheid; matte, strakke oogen, met bovenmatig opengesperde oogleden; verduistering van het gezicht; koude en bleekheid des aangezichts; geen dorst; zeer kleine en snelle pols; lamagtige onbeweeglykheid der ledematen; verhinderde slikking, met pyn van de Parotis; drukkende hoofdpyn; zamenknypende buikpynen, welke niet dan door eene gekromde houding des lichaams lydelyk worden; huiverigheid van zommige, met uitsluiting van andere deelen des lichaams.

De Heer Hahnemann vermoedde, dat hy dus door de Belladonna deze toevallen kunnende wegnemen, ook daardoor de latere werkingen der ziekte, de synochus met roosagtige huidvlakken, slaapzugt, de hette en opzwelling van het aangezicht, enz. zoude kunnen voorkomen. Hy merkte, dat een Kind, het welk wegens een andere ziekte Belladonna gebruikte, de Roodvonk niet kreeg; en hy vond, dat eene reeds begonnene ziekte daardoor aanstonds gestuit wierd. Hy herhaalde dus zyne proeven, gedurende eene epidemie van deze ziekte, by veelen; en hy vond, dat allen, die dit Middel gebruikten, daarvan bevryd bleven.

De bereiding van het Middel geschiedt op de volgende wyze. Men neemt een handvol versche bladen van de in het Wild groejende Belladonna (Atropa Belladonna, L.) op dien tyd, wanneer de bloemen nog niet open zyn: men stampt die tot een pap in een mortier, en drukt het sap 'er door een linnen doek uit; men giet dit vogt zeer dunnetjes op porceleine schotels, en plaatst het op een droge tochtlucht, wanneer het in weinige uren zal gedroogd zyn; men roert het vervolgens zolang met een spatel om, tot dat het, volkomen droog zynde, tot poejer kan gemaakt worden, het welk men in een droge gewarmde stopfles doet. Van dit poejer lost men 1 grein in een mortiertje met 100 droppen gemeen gedestilleerd water op, schudt deze troebele oplossing ter deeg om in een flesje, 't welk een once vogt bevat, en spoelt het mortiertje en den

[p. 58]

stamper af met 300 droppen zwakken wyngeest (bestaande uit vyf deelen water en een deel overgehaalden wyngeest;) men voegt dit by de eerste oplossing, en verenigt dit door schudden wel met elkander. Men tekent dit glas: sterke oplossing van Belladonna. Hiervan wordt een droppel met 300 droppen zwakken wyngeest door schudden vermengd, en getekend: middelmatig sterke oplossing van Belladonna. Van dit twede mengzel nu wordt wederom een droppel met 200 droppen zwakken wyngeest verenigd, en getekend: zwakke oplossing van Belladonna. Deze zwakke oplossing van Belladonna bevat in elken droppel 1/24000000, een vierentwintig millioen deel van een grein van het verdikte Belladonnasap. Ter voorbehoeding der Scharlakenkoorts geeft men aan kinderen beneden het jaar 1 droppel, aan een jarig kind 2 droppen, aan een 2 jarig kind 3 droppen, aan een 4 jarig van 5 tot 6 droppen, aan een 5 jarig van 6 tot 7 droppen, aan een 6 jarig 7 tot 8, een 7 jarig 9 tot 10, een 8 jarig 11 tot 13, een 9 jarig 14 tot 16; vermeerderende alle jaar met 2 droppen, tot aan het 20ste (van het 20ste tot het 30ste jaar niet boven de 40 droppen.) Men herhaalt deze gift alle 72 uren eenmaal, en roert de droppen, gedurende een minut, met het een of ander vogt, met een theelepel. Men gebruikt dit zo lang de besmetting duurt, en nog vier of vyf weeken naderhand. Wanneer de besmetting zeer sterk is, doet men voorzichtig, om, wanneer de kinderen het wel verdragen, de twede gift 24 uren na de eerste te geven, de derde 36 uren na de twede, en de vierde 48 uren na de derde, en dan vervolgens eerst alle 72 uren elke gift toe te dienen. Dit Middel stoort de gezondheid der kinderen geheel niet, en zy moeten zich by hunnen gewonen leefregel en voedzel houden. Men moet alleen zuur en zuuragtige vrugten myden, welke de krachten van dit Middel te veel zouden versterken. Byaldien 'er desniettegenstaande eenig ongemak van het gebruik der Belladonna mogte ontstaan, kan men dit gemaklyk door zeer kleine giften opium wegnemen. Zomtyds, echter, moet men de Belladonna meer dan alle 72 uren geven. By een meisje, het welk aan eene sterke besmetting was blootgesteld, kwamen alle toevallen der ziekte onder het gebruik van dit Middel, doordien het zich aan de hand sterk gekwetst had; nadat zy twee drop-

[p. 59]

pen van de zwakke oplossing van Belladonna gebruikt had, verdwenen daardoor alle de toevallen. Wanneer de kinderen zwak en vreesagtig van aart zyn, dient men de gift daarvan ook te versterken. Eindelyk moet men wel in acht nemen, dat de oplossing wel met het vogt, waarmede die ingenomen wordt, verbonden zy; dewyl de goede uitwerking daarvan zeer veel afhangt. - Dusverre van de voorbehoeding dezer Ziekte.

De Heer hahnemann deelt in dit stukje niet minder nieuwe en van de gewone behandeling afwykende denkbeelden mede, omtrent de geneeswyze der Ziekte, wanneer die alreeds aanwezig is.

Wanneer de Geneesheer geroepen wordt, terwyl alle voorboden van Roodvonk reeds daar zyn, als duizeligheid, styfheid der ledematen, rilligheid, enz. kan hy de verdere gevolgen der Ziekte nog voorkomen, door alle drie uren de bovengemelde gift toe te dienen, tot zo lange alle de tekenen der Ziekte verdwenen zyn; wanneer hy verder om de 72 uren daarmede, ter verdere afwering der besmetting, laat aanhouden. Hahnemann kwam de Ziekte zelfs nog voor, toen 'er reeds koortzige hette en zwelling der Parotis plaats had: hy zoude dit echter niet aanraden, wanneer 'er zich reeds roodheid op de huid vertoonde. Dit Middel zal ook de gevolgen der Ziekte, als opgezetheid van het wezen, enz. wegnemen. Intusschen zal het niet helpen, in gevalle 'er eene sterke neiging tot verzwering overblyft; wanneer het extract van de matricaria chamomilla eene specifieke werking doet. Men neemt daarvan 1 grein, ontbindt dit in 500 droppen water; hiervan wordt wederom 1 droppel in 500 deelen zwakken wyngeest ontbonden, zodat 1 droopel van dit vogt 1/800000 deel van een grein van het extract bevat. Twee droppen zullen dagelyks, met een weinig vogt gemengd, voor een kind van 10 jaren genoegzaam zyn. Wanneer de Roodvonk volkomen gevormd is, merkte hy, dat 'er twee verschillende zamenlopen van toevallen konden plaats hebben. De eerste bestond in brandende hette, onrust, met braken, buikloop en stuipen. In dit geval bezigde hy opium, het welk hy of uiterlyk of innerlyk aanwendde. Uiterlyk nam hy een stukje papier van een heelen of halven duim in het vier kant, doopte dit in zyne sterke tinctuur van opium,

[p. 60]

en leidde dit op de maag der kinderen, tot dat het gedroogd was. Deze tinctuur bestaat uit een deel fyn gewreven opium en 20 deelen wyngeest, waarin dit op eene koele plaats gedurende een week getrokken en opgelost is, zomtyds het een weinig omschuddende. Tot inwendig gebruik laat hy een droppel van deze tinctuur mee 500 droppen verdunden wyngeest mengen, en van dit mengzel wederom 1 droppel met 500 droppen zeer verdunden wyngeest zamenmengen: van deze verdunde tinctuur, welke in ieder droppel een vyf millioen deel van 1 grein opium bevat, gaf hy 2 droppen, ter wegneming van deze toevallen, aan een tienjarig kind. By kleindere kinderen mengde hy 1 droppel met 10 theelepels water, en gaf, naar mate van den ouderdom, een, twee of meer theelepels. Het was niet nodig, deze giften meer dan om de 4 of 8 uren te herhalen, zomtyds maar om de 24 uren, ja zelfs by wylen maar eens of twee malen gedurende deze koorts.

De twede toestand der Ziekte, welke eene byzondere behandeling vorderde, bestond hierin, dat de koorts tegen den avond verhefte, met slapeloosheid, gebrek aan eetlust, walging, verdrietigheid, stenen. In dit geval is de opium nadelig, en deze toevallen werden binnen weinig tyds door de Ipecacuanha weggenomen. Hy gaf ten dien einde, naar mate van den ouderdom des kinds, van ½ tot 1/10 van een grein fyn poejer van Ipecacuanha; of hy gaf van een tinctuur, gemaakt van 1 deel Ipecac. met 20 deelen wyngeest, zeven dagen op eene koele plaats getrokken, waarvan 1 droppel met 100 droppen verdunden wyngeest gemengd was, en nu wederom een droppel met vogt verdund wierd, aan een klein kind; aan een grooter gaf hy 10 droppen. - Deze beide middelen vond hy in alle gevallen van Roodvonk toereikende, en hy had geene andere middelen in deze Ziekte nodig.

In hoe verre nu deze geneeswyze door de ondervinding zal bevestigd worden, zullen verdere proeven weldra leren; en ik twyfel geenzins, of wy zullen daaromtrent spoedig de berigten uit Duitschland kunnen mededelen.