Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

Ernstige overpeinzing in de eenzaamheid.

Wanneer men denkt aan de grootheid van het Heelal, dat van eene onafmeetelyke uitgestrektheid is, wier grenspaalen nergens schynen te kunnen genaderd worden: wanneer men denkt aan de menigvuldigheid der gewrogten des Almagtigen, die, in de eindelooze ruimte der Scheppinge, en in de gestadige voortduuring der Eeuwen, menschelykerwyze, onnoemlyk en ontelbaar zyn: wanneer men denkt aan de kunst en schoonheid van ieder gewrogt, 't welk, hoe naauwkeuriger men hetzelve beschouwe, hoe meer doorzoeke en ontleede, des te grooter verwondering baart: wanneer men denkt aan het strikt en ordenlyk verband tusschen alle die gewrogten, opklimmende, van het kleinste stofje des aardbodems af, tot aan de ontzaglyke, aan het uitspansel schitterende, of in ommetrekken van verbaazende wydte rondloopende, hemelbollen toe, welke, als zo veele noodzaaklyke en onafscheidbaare deelen van het overgroot geschapen Lichaam, een volmaakt geheel te noemen zyn; een Samenstel, waarin niets verkeerdelyk geplaatst, niets verkeerd werkende, noch waaraan iets ontbreekende, of ook iets overtolligs gevonden wordt: wanneer men denkt aan het heerlyk doeleinde, waartoe men, op grond van redenen, kan gelooven, dat alle deeze gewrogten zyn voortgebragt, zich beweegen of bewogen worden; tot heil en genoegen, naamlyk, van tallooze met leven en gevoel bezielde wezens; en hoe onverbeterlyk alle die voortbrengsels, van natuure, gewyzigd en geregeld schynen, om, tot onderlingen dienst, aan hunne bestemming te beäntwoorden: wanneer men denkt aan het zedelyk regtmaatige en goede, 't welk aan dat heerlyk doeleinde, bovenal, verbonden is, in zo veelerlei betrekkingen kunnende en behoorende uitgeöefend te worden, als 'er onderscheidene redenmatige, of voor geluk vatbaare, schepselen, in de onbegrensde waereldruimte, hun bestaan hebben, of immer zullen bestaan; ja, tevens, kunnende en behoorende uitgeöefend te worden op zo veelerlei wyze, en door zo veelerlei middelen, als de gesteltenissen en omstandigheden dien dier schepselen verschillende zyn: wanneer men denkt aan de begaafdheden van den Mensch, bedeeld met verstand, om dat alles te kunnen opmerken, en even dus naar den geest beschonken met vermogens, om dat zedelyk regtmaatige en

[p. 47]

goede te kunnen betragten: wanneer men, eindelyk, denkt aan de slegts trapswyze vordering zyner kundigheden in het ontdekken van den aart, de eigenschappen en daadelyke strekkingen aller geschapene dingen; zowel als aan den slegts langzaamen wasdom van zyne zedelyke gestalte, aan de slegts langzaame veredeling zyner deugdsoefeningen, terwyl de ziel in eens eindelooze ontwikkeling deezer bekwaamheden, in eene eindelooze versterking deezer hebbelykheden, schynt te kunnen voortgaan: - moet men dan, door dat alles, niet, op de kragtigste wyze, overtuigd worden, eensdeels van de gegrondheid des geloofs, dat 'er voor den regtschapen Mensch, tot zulke verhevene inzigten en vorderingen bekwaam, na dit onvolmaakt, dit kortstondig leven, een volmaakter en bestendiger leven zyn zal; en anderdeels van de mogelykheid, dat eene altoosduurende toeneeming in kennisse, deugd en geluk, het deel der gezaligde Onsterflyken zal weezen, even gelyk de genietingen, uit deezen vollen, grondeloozen Oceaan voortvloeiende, onuitputlyk zyn? Moet men dan, bovendien, niet, op de kragtigste wyze, overtuigd worden van de volstrekte noodzaaklykheid, dat men hier reeds, vroegtydig, met opregten ernst aanvange, met onverflaauwden yver volharde, in zich voor dien volmaakteren staat vatbaar, en dat heilryk leven waardig, te maaken?

Doch wanneer men, na dit alles, zich voor den geest brengt, dat nog, buiten en behalven al het groote, al het bewonderenswaardige en heerlyke, waarop wy, in dit voorafgaande, het oog gevestigd hielden, hetwelk wy de Natuur noemen, de nooit begonnen Bron, de eeuwige Uitwerker van het gantsch Geschapendom bestaat, in en door welke oppermagtige Oorzaak alleen hetzelve aanweezend is, dat tevens door haar alvermogen wordt onderhouden en bestuurd: terwyl het deezen aanbiddenswaardigen Geest behaagd heeft, ons te vervullen met de hoop, dat hy zyne gezaligde gunstelingen, aan geene zyde des grafs, eeuw uit eeuw in, niet alleen de gemeenschap zyner schepselen, maar ook zyne gemeenschap, zal doen smaaken; niet alleen met het beeld der Scheppinge, maar ook met zyn beeld, verzadigen zal: - wie wordt dan niet gedrongen, om uit te roepen: ô Koning der Waereld! ik verlies my in de overweeging, ik bezwyk onder het besef, van alle deeze waarachtige dingen! Zal de nietige sterveling, zulk een stipje slegts in vergelyking van deezen Aardbol, als deeze Aardbol slegts een stipje is in vergelyking van ons Planeetgestel, als ons Planeet-gestel slegts een stipje is in vergelyking van het onverbeeldelyk groot Heelal, en als het groot Heelal slegts een stipje is in vergelyking van U, den oneindigen God; - zal deeze nietige sterveling, alleen uit hoofde van zyne redelyke en voor de onsterflykheid geschikte ziele, wanneer hy opregt en volstandig zyne poogingen aanwendt, om U te gehoorzaamen, uwen wille te agtervolgen, aan uwe eindoogmerken te beäntwoorden, eens met zulk een lot verwaardigd wor-

[p. 48]

den? Hoe kostelyk, boven alle stoffelyke dingen, moet dan in uw oog de ziel, de reine deugdbeminnende en geregtigheid najaagende ziel, des Menschen zyn! Hoe hoog, boven dat alles, behoorde dan ieder Mensch zynen geest te verheffen, met een reikhalzend uitzien naar de eeuwige wooningen, naar de Leidstar zyns wegs, naar uwe Goddelykheid! Ja, van welk een, boven alles, gewigtig aanbelang behoorde hy dan zyne ziel en haare volmaaking te schatten! En nog eens, wie kan hierby zo koel, zo ongevoelig blyven, dat niet de sterkste zugt in hem opryze: ach my! verdoold en gebrekkelyk schepsel, dat ik toch eens met myne ziel het licht voor de duisternis, de waarheid voor het bedrog, en het wezenlyke goed voor de ydelheid omhelsde! dat ik toch eens den zondigen mensch geheellyk in my te onder gebragt hadde; het beuzelachtige en verderflyke deezer Waereld geheellyk afgestorven, en volkomen herschapen ware in een' nieuw' Mensch, alleszins toegerust, om in heiligheid en geregtigheid te leeven; ten vollen aangedaan, om myn hoogst vermaak, myn bestendig genoegen, in weldoen, tot Gods verheerlyking, te vinden! dat ik nu, noch immer weder myner gebreken, myner onwaardige lusten, of der verdorvene Waereld, leefde; maar altyd U, den Eeuwigen, den Heiligen en Volzaligen, in wiens gemeenschap wy, eeniglyk door ons uwer Deugden gelykvormig te maaken, kunnen deelen; en Jezus, den Verlosser des Menschdoms, die ons uwer, als in uw goddelyk Aanschyn, heeft leeren kennen, ons het volmaaktste voorbeeld, ter navolging, heeft nagelaaten, en, vóór ons, uw Ryk van glorie, van onafgebroken en steeds toeneemend heil, is ingegaan! ô Wel my! indien ik dus reeds den goeden stryd gestreden, mynen loop voleindigd, en het geloof behouden hadde! indien ik dus reeds, met den laatsten adem op myne lippen, en met het vol vertrouwen van uwen Zoon aan het kruis, mogt uitboezemen: ‘Vader, in uwe handen beveel ik mynen geest!’

Liefderyke, barmhartige Vader, alle Menschen, van U ook met eene redelyke ziel begaafd, die ook staroogen op uw heil, ook dorsten na een onverganglyk goed, - alle Menschen zyn uwe Kinders, zyn myne Broeders; wy staan, onderling, in de nauwste betrekkingen; wy zyn elkanderen alle gedienstigheden schuldig: - hen allen beveel ik aan uwe tederste gunst, bystand en bescherming! Gy wilt niet dat iemand deezer verloren gaa; maar dat zy allen, door eenen deugden hemels-gezinden wandel, tot in eeuwigheid gelukkig worden. - Mogten deeze groote en gedugte, doch tevens heuglyke, dingen, op elk gelegen oogenblik, onze gedagten vervullen, om ons af te trekken van het kwaade, en op te leiden tot het goede! En Gy ook, aller hulp en toeverlaat, volbreng Gy daartoe in een ieder onzer het willen en het werken naar uwe wysheid en welbehagen!

J.D.