Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

Pharmacologiae Universae Pars III, &c. Dat is: Algemeene Verhandeling over de kennis der Geneesmiddelen; ten dienste zyner Leerlingen weleer opgesteld door F.J. Voltelen, in leven Med. Doctor en Hoogleeraar in de Genees- en Scheikunde te Leyden. IIIde Deel. Te Leyden, by J. van Thoir, 1802. In gr. 8vo. 262 bl.

Zelden vonden wy ons meer te leur gesteld, dan by de uitgave van het derde Deel deezer Pharmacologie. In de Voorrede van het eerste Deel vermeldde ons de Uitgeever: Uit dit Deel zal kunnen blyken, over hoedanig eene stoffe het geheele Werk loopt, en teffens, wat men in de volgende Deelen te wagten hebbe. Alle reden hadden wy dus, om ons te vleijen, dat wy, in dit Werk, de vier gewigtige Hoofdstukken zouden afgehandeld vinden, in welke de Schryver zyn werk in de Inleiding p. 14 verdeelt: terwyl hetzelve, helaas! in het midden van het tweede Hoofdstuk plotzelyk wordt afgebroken; daar 's Schryvers vroege dood dien nuttigen arbeid ongelukkiglyk onvoltooid heeft doen blyven.

Hoe zeer wy, intusschen, ons in de verwagting te leur gesteld vinden, van een volledig en teffens beknopt Werk van den geleerden voltelen, over alles, wat tot de kennis der Geneesmiddelen eenige betrekking heeft, te zullen bekomen, willen wy geenzins de uitgave van hetgeen daarvan voorhanden was als onnut beschouwen. Met lof gewaagden wy, ter zyner tyd, van de beide voorige Deelen: ook vinden wy geene reden, om dit laatste stuk minder, dan de eerste, te schatten. De hier verhandelde Hoofd-afdee-

[p. 496]

lingen zyn, de scherpe, vergiftige, verdoovende en slaapverwekkende Middelen, uit het Groeijend Ryk; waaronder wy hier ook den Wyn en den AEther opgeteld en beschreeven vinden. Na het afloopen deezer laatste afdeeling van het Groeijend Ryk, gaat de Schryver over tot de tweede Hoofd-afdeeling der Pharmacologie, naamelyk tot het Delfbaar Ryk, waarvan hier niets voorkomt, dan de Aarden, de Loogzouten, en een begin der Zuure Zouten; blyvende het Werk steeken met de beschryving van het Vitrioolzuur.

Daar het Heulzap (Opium) het voornaamste en meest gebruikelyke is, onder de verdoovende en slaapverwekkende Middelen, is het ook niet te verwonderen, dat onze Schryver, over dit zo vermogend, doch ook dikwyls allergevaarlykst Middel, met eene groote uitvoerigheid heeft gehandeld; beslaande de Verhandeling over hetzelve byna de helft van dit geheele Deel. Veel schoons zouden wy, uit dit stuk, kunnen aanhaalen; doch daar kundige Geneesheeren thans vry eenstemmig denken over het nut en het nadeel van dit gewigtig Middel, willen wy liever het een en ander mededeelen uit de waarneemingen en denkbeelden des Schryvers, aangaande eenige der overige Middelen van deeze klasse, die in een min algemeen gebruik zyn. Onder anderen vinden wy zeer aanmerkenswaardig, 't geen de Schryver, ten opzichte van het wit Bilsenkruid (Hyoscyamus albus), op p. 132 aanhaalt uit sauvages: - Het dagelyks gebruik van het uittrekzel van 't wit Bilsenkruid (zegt hy) is een voortreffelyk, en byna het eenige middel, 't geen de Cataract ontbindt; gelyk my uit veele waarneemingen gebleeken is. Hy begon ten dien einde met een derde deel van een grein, en vermeerderde de gifte allengskens, tot dat 'er zich eene droogte in den mond of keel begon te openbaaren.

Onder andere voortreffelyke dingen, in dit stuk voorkomende, hebben wy des Schryvers waarneemingen over de gewoone Dollekervel (Contum maculatum) zeer belangryk gevonden; waarom wy dezelve hier kortelyk zullen mededeelen.

Zo ik een besluit mag opmaaken (zegt de Schryver p. 145 en volgg.) uit de vergelyking der menigvuldige proeven, die over de Dollekervel genomen zyn, en uit myne eigene ondervinding, schynt het my zeker

[p. 497]

toe, dat dit middel niet toereikende is, noch tot het ontbinden van waare Knoestgezwellen, noch tot het geneezen van den Kanker, ja dat het daarin dikwyls nadeel heeft toegebragt. - Van den anderen kant valt echter niet te ontkennen, dat de Dollekervel eene voortreffelyke oplossende kragt bezit, en teffens zeer geschikt is tot het verbeteren van verscheidene scherpten der vogten; by voorbeeld in de Kropzweeren en in de Venusziekte, en in eenige andere onzuiverheden der vogten, van een onbekenden aard. Hierdoor is dezelve dikwyls van nut geweest, in hardnekkige verstoppingen der ingewanden, in kropzeerige verhardingen, die de gedaante van knoestgezwellen hadden aangenomen, in den kropzeerigen kanker, in hardnekkige venerische en andere kwaadaartige zweeren, in schurftachtige huidziekten, gelyk ook in het kwaad hoofdzeer, en niet minder in verouderde pynen, voortvloeijende uit eenige scherpte der vogten.

- Hoe veel de Dollekervel vermag in kwaadaartige zweeren, kan naauwelyks gezegd worden. - Meermaalen heb ik deeze gunstige uitwerking moeten bewonderen, in zweeren, van eene zo groote kwaadaartigheid, dat zy byna van een kankerachtigen aard scheenen te zyn, door de vingers, welke door 't scherp uitvloeijend vogt waren aangeraakt, te doen ontvellen, en het opgelegde linnen geheel te doorvreeten. Ja, zo de scherpte van een Venerischen aard was, heeft dit middel dikwyls eene gunstige uitwerking gedaan, in gevallen, in welke de Kwik niets meer vermogt.

- Ook moet niet verzweegen worden de aanmerkenswaardige krampstillende kragt der Dollekervel, die niet genoegzaam naar verdiensten bekend is. Door deeze eigenschap is dezelve dikwyls nuttig bevonden in den Kinkhoest; zo dat zommigen haar daarin, als een eigenaartig middel, hebben aangepreezen. - Niet minder aanmerkelyk is de werking der Dollekervel in zommige krampachtige pynelyke aandoeningen. Dus bestaat 'er, onder de verschillende zoorten van verhinderde doorzwelging, eene, die voortgebragt wordt door eene krampachtige zamentrekking des slokdarms, of des maagmonds: ook vindt men eene ziekelyke gevoeligheid deezer deelen, gepaard met eene ligte ontvelling, en eene roosachtige oppervlakkige ontsteeking, verwekt door eene onbekende scherpte, welke de poogingen tot doorzwelging allermoeijelykst maakt. In deeze zoorten, en

[p. 498]

dit is iets, door niemand vóór my waargenomen, komt vooral de Dollekervel te pas, en verschaft ons een geneesmiddel, 't geen deeze ziekte veilig en gemakkelyk geneest, gelyk ik meermaalen heb ondervonden. - In de pynelyke krampachtige zamentrekkingen der kaaken van den hals, en van andere deelen, wordt de Dollekervel uitwendig, met voordeel, gebruikt, in de gedaante eener pap, door het kruid met melk of met water te kooken, of door 'er kruijezakjes van te maaken, of door het uittrekzel in de gedaante van een pleister, of van zalf, aan te leggen.

Eindelyk kan ik niet nalaaten de volgende zonderlinge eigenschap der Dollekervel te melden, over welke ik tweemaalen verwonderd heb gestaan; die, naamelyk, van het vetvlies zodanig van vet te ontledigen, zonder eenig ander kwaad of onaangenaam verschynzel, dat de voorheen vette Lyders thans geheel vermagerd scheenen; terwyl het voormaalig vet wederkeerde, zo ras met het gebruik der Dollekervel wierd opgehouden. Dus zou deeze Plant tot een hulpmiddel voor eene al te groote zwaarlyvigheid kunnen verstrekken.

In de beschryving van den Saffraan heeft onze Schryver een grooten misslag begaan, schryvende, dat de geneeskundige kragt van dat Middel haare zitplaats heeft in de helmstyltjes (stamina); terwyl, gelyk genoegzaam bekend is, dezelve alleen gevonden wordt in het bovenste gedeelte van het stampertje (pistillum). Deeze dwaaling is geenzins eene onverschilligheid, in de kennis der Geneesmiddelen. Men weet immers, dat de Saffraan, van wegen zyne kostbaarheid, dikwyls vervalscht wordt, met goudbloemen, paardevleesch, flor. Carthami, enz. Iemand, die niet recht weet, wat eigentlyk Saffraan is, kan hierdoor gemakkelyk bedroogen worden. Maar iemand, die eenmaal het stampertje van de Saffraanbloem met aandacht heeft beschouwd; die gezien heeft, op hoedanig eene wyze de styl in het driedubbeld merkje (stigma) overgaat, en die teffens gelet heeft op den gekartelden rand dier merkjes, - kan, voor altoos, den echten Saffraan, van alle mogelyke nabootzels en vervalschingen, onderscheiden.

Wenschlyk ware het, dat de taak, die zich de Hoogl. voltelen had opgelegd, door eene bekwaame hand wierd opgevat, en op dezelfde loflyke wyze ten einde gebragt.