Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

Anecdoten van Vrouwen, welke zig, geduurende de Fransche Omwenteling, door haare Huwlyks-, Ouder- en Kinder-liefde beroemd gemaakt hebben. Uit het Fransch vertaald. In den Hage, by I. van Cleef, 1802. In gr. 8vo. 204 bl.

Wy vernamen zoveel wreedheid en der Menschheid onteerenden gruwel, gedurende den loop der Fransche Omwenteling, dat ene verzameling van trekken van edelmoedige grootheid, toen juist ook aan het licht gebragt, by welker lezing men zich wederom met de Menschheid bevredigt, en zich verheugt dat men ook een Mensch is, waarlyk niet anders dan aangenaam wezen kan. Deze Anecdoten betreffen alleen Vrouwen; en dit geeft aan den Lezer geen minder aandoenlyk gevoel, en aan de verzameling gene mindere waarde. Intusschen is het maar jammer, dat de meesten dezer beminnelyke Vrouwen zo veel moesten lyden, en dat de behandeling, ook der Sexe, by een anders zo gevoelig en wellevend Volk, aangedaan, den Lezer dezer verhalen byna gedurig zich moet doen schamen, dat hy een Man is. Zeker is het evenwel, dat vrouwlyke aanvallige schoonheid en hare vele bekoorlykheden, anderzins zulke veelvermogende toveressen, toch maar dikwils niet beveiligden voor de Guillotine of nog yslyker moord; en het Fransche Volk ligt zeker onder de verplichting, om, door een nog meer onderscheidend gedrag jegens de Sexe, en byzondere oplettendheden en voorrechten voor dezelve, de vlek uit te wisschen, waarmede vele bestierers der onderscheidene Omwentelingen, en hunne dolle werktuigen, de Natie voor 't oog der wereld hebben bezoedeld; - ene vlek, te afschuwlyker, naar mate 'er niet aan valt te twyfelen, of de Vrouwen, de Fransche vooral, zyn zeer wel

[p. 476]

berekend en vatbaar voor al dat verheven gevoel, en die edele zichzelve opofferende grootheid, van welke wy hier op iedere bladzyde treffende stalen vinden opgetekend.

Jammer maar, dat ons overal de Namen dezer Heldinnen niet worden genoemd, welker gedachtenis toch in ere behoorde te blyven; en dat men door dit verzuim gevaar loopt, somtyds aan de echtheid der Anecdote min of meer te twyfelen; gelyk dit by ons het geval zou geweest zyn, onder anderen by de twee eerste verhalen van het vyfde Hoofdstuk, alwaar zekere Vrouw het huis koopt naast de gevangenis van haren Minnaar, met behulp alleen van hare Kamenier den muur doorboort, en alzo den Geliefden verlost; en ons wyders verhaald wordt, dat zekere Geestelyke Zuster enen zieken Gevangenen voor dood doet doorgaan, om zich enen levenden Echtgenoot te bezorgen; ten zy de Verzamelaar ons de namen van dubois en therese, te Bourdeaux, en den Koopman caussé, te Toulouse, had genoemd, by welke personen men zich dus nopens de nadere omstandigheden om onderricht vervoegen kan. Dan onze aankondiging mag niet te breed uitlopen: wy vergenoegen ons daarom, na de opgave van de verdeling des Werks, met het overnemen van ene en andere van de kortsten dezer Anecdoten:

In twaalf Hoofdstukken is het Werkje verdeeld, hebbende de volgende opschriften: Moederlyke Tederheid. Huwlykstrouw. Kinderliefde. Broedermin. Zelfsopoffering der Liefde. Herbergzaamheid. Kragt van Ziel in het Ongeluk. Verheevene Zelfsopoffering. Dankbaarheid. Belangeloosheid. Moed, door de afschuw voor de Misdaad ingeboezemd. Vaderlandsliefde.

‘Men had den Maarschalk de mouchy in het Luxemburg gebragt: naauwlyks is hy 'er aangekomen, of zyne Vrouw verschynt 'er insgelyks. Men stelt haar voor oogen, dat het besluit, het welk haaren Man gevangen heeft doen neemen, geene hoegenaamde melding van haar maakt. Zy antwoordt: Daar myn Man gevangen is, ben ik het ook. Toen de Maarschalk voor de Revolutionaire Rechtbank gevoerd werd, verzelde zy hem derwaards. De algemeene Aanklaager haar te kennen gegeeven hebbende, dat zy niet opgeroepen was, antwoordt zy: Daar myn Man opgeroepen is, ben ik het ook. Toen eindelyk het doodvonnis tegen haaren Man uitgesprooken was, klom zy met hem op de Kar, en, op de aanmerking van den Scherprechter, dat zy niet veroordeeld was: Daar myn Man veroordeeld is, ben ik het ook; was telkens het verbeven antwoord dier Vrouw, welke eindelyk het geluk had, alle haare wenschen vervuld te zien, door gezamentlyk te sterven met hem, dien zy nimmer opgehouden had te beminnen.’

‘Sints de terechtstelling van haaren Man, was Mevrouw

[p. 477]

de rozambeau onder den last haarer droefheid bezweeken, en in ylhoofdigheid vervallen. Noch de troostredenen haares Vaders, (den deugdzaamen malesherbes) noch de tedere liefkoozingen van haaren Schoonzoon en van haare Dogter, hadden het geweld haarer droefheid kunnen leenigen. Echter, op het oogenblik toen haare Beschuldigings-acte en die haares Vaders verscheenen, verzamelde zy alle haare kragten, en kreeg haare bewustheid terug. Alvoorens te vertrekken, ging zy Mejuffrouw sombreuil bezoeken, en zeide haar deeze altoos gedenkwaardige woorden: “Mejuffrouw, gy hebt het geluk gehad, van uwen Vader te redden, en ik zal dat hebben, van met den mynen te sterven, en mynen Man te volgen.” - Deeze flikkering van zelfsbewustheid was voorzeker boven haare kragten. Na deeze woorden uitgesprooken te hebben, viel zy op nieuw in haaren voorigen staat, vloog de kamer uit, zonder te weeten werwaards zy haare schreeden rigtte, en stierf, onweetend van het lot, het welk zy onderging.’

‘Getuige van de beraadslagingen over een Rechtsgeding, van het welk het lot eens tedergeliefden Broeders afhing, wagtte de Zuster van een Boekverkoper, gattey geheeten, met kalmte de uitspraak af, welke omtrent het leven diens Broeders en omtrent het haare beslissen moest. Meesteresse van haar zelve, en van het geheim, het welk zy in haaren boezem koesterde, had zy zig met eene schynbaare koelheid onder de aanschouwers vermengd, alwaar zy door niemand bemerkt was: doch naauwlyks had zy het doodvonnis haars Broeders gehoord, of zy riep uit al haar magt en herhaalde maalen: Leeve de Koning! verklaarende, dat zy met haaren Broeder wilde sterven. De Rechtbank verleende haar dit droevig genoegen niet; haar dood werd tot den volgenden dag uitgesteld, en zy onderging dien met die gerustheid, welke blyken deed, met welk eene kragt de Broederliefde in haar gevoelig hart heerschte.’

‘Eene Vrouw, de Vriendin van condorcet, die hem lange verborgen had, gaf hem dit treffend antwoord, toen hy haar verzocht zich niet langer om zynentwil aan gevaar bloot te stellen, en hem te laaten vertrekken, omdat hy vogelvry en buiten de Wet verklaard was, en de Wet alzo iedereenen, die hem eene schuilplaats verleende, den dood bedreigde: Hoe, omdat gy buiten de Wet zyt, ben ik daarom buiten de Menschelykheid?’

‘Een jeugdig Meisje, van een inneemend gelaat, was voor de Revolutionaire Commissie van Lyon beschuldigd, van geweigerd te hebben de Nationaale Cocarde te draagen; men vroeg haar de oorzaak deezer weigering. - “Het is niet de Cocarde, die ik haate; maar, daar gy dezelve draagt, schynt zy

[p. 478]

my het sein der misdaad, en voegt niet meer op myn voorhoofd.” - Een der wagts, die agter dit moedig Meisje geplaatst stond, haar eene Cocarde aan haaren muts poogende te hegten, stond zy koelbloedig op, maakte dezelve los, en die op de schryftafel van de rechtbank werpende: - “Ik geef ze u terug,” zeide zy, verliet de zaal, en ging ter dood.’

‘De Echtgenoote van lepinai, Generaal der Koningsgezinden in de Vendée, bevond zig te Nantes gevangen met een jong Meisje van Chatellerault, het welk zig by haar in dienst begeeven en vrywillig met haare Meestresse had laaten opsluiten. Op zeekeren dag verscheenen eenige Soldaaten in de gevangenis, om de gevangenen te verzamelen, die ter dood bestemd waren. Het jonge Meisje hoort Mevrouw lepinai roepen, welke eene onpasselykheid voor eenige oogenblikken uit haare kamer verwyderd had. Deeze braave Dienstmaagd, die wist, dat men den dood haarer Meestresse gezwooren had, treedt in haare plaats te voorschyn, en sterft voor haar in de golven der Loire.’

Bl. 31 vinden wy de aandoenlyke Geschiedenis van Mevrouw dudon, Echtgenote van den gewezen Procureur-Generaal van het Parlement van Bourdeaux, die, hopende, door goud, haren Man uit de gevangenis en van den dood te redden, het gehele overschot van haar verwoest vermogen, zynde honderd Louisen, aan lacombe, President der Revolutionaire Commissie, ter hand stelt, die ze aanneemt. Vol vreugde en hoop snelt Mevrouw dudon naar huis; doch ziet zich welhaast tot wanhoop gebragt door den eisch van den geldgierigen President, dat hy ten minsten duizend Louisen hebben moest. Slegts drie dagen zyn haar vergund. Vergeefs zyn alle hare pogingen. Op den derden dag voert de wanhoop de ongelukkige Gade tot hare beulen; zy smeekt om nog énen dag; dan vrugteloos: dudon wordt ter dood gebragt; en zyne getrouwe Echtgenote zag zich met hare Kinderen in de diepste droefheid en armoede gedompeld.

Bl. 64 vermeldt ons een allertreffendst voorbeeld van Kinderliefde in de voormalige Marquisinne van bois-beranger, die, met haar Vader, Moeder en jonge Zuster in de gevangenisse opgesloten, troosteloos was, toen deze allen hun doodvonnis ontvingen, en zy alleen van hetzelve was uitgezonderd. ‘Hemel! riep zy, wy zullen dan niet te zamen sterven!’ - Eindelyk verschynt ook het hare, en nu scheen zy van vreugde als buiten zichzelve. Zy tooit zich op, even als ware het voor enen feestdag, en snydt met eigene handen hare schone hairlokken af. -‘Troost u,’ zeide zy in het gaan naar het schavot tot hare Moeder: ‘zyt gy niet gelukkig? Ten grave dalende, behoeft gy niemand te beschreijen; uw geheel Huisgezin volgt u der-

[p. 479]

waards, en gy gaat de beloning ontvangen, die uwe deugden verdienen!’

Ene edelmoedige, belangeloze daad van enen Landhoevenaar verdiende zeker melding; maar onder den tytel van Anecdoten van Vrouwen behoorde die echter niet.

Met nog éne aanmerking eindigen wy ons verslag. De meesten dezer Anecdoten zyn zo verschriklyk of aandoenlyk, dat dezelve ons nu eens de hairen deden te berge ryzen, dan weder een traan uit de oogen persten: zodat wy waarlyk dit Boek, ofschoon door den Verzamelaar aan gevoelvolle Vrouwen toegewyd, onze gevoelige Lezeressen nauwlyks ter lezinge durven aanpryzen.