Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

's Menschen Geluk op deeze Waereld. Te Harlingen, by V. van der Plaats. In gr. 8vo. 89 bl.

Leed doet het ons, van wegen de inwendige waarde en nuttigheid deezer Verhandelinge, dat wy, dezelve eerst onlangs in handen hebbende gekreegen, door geen vroeger verslag haar ter kennisse onzer Leezeren hebben kunnen brengen. De ongenoemde Opsteller, hy zy wie hy zy, toont iemant te zyn van kunde en goeden smaak, tegen zyn onderwerp opgewassen; blykende zulks, onder andere, dat hy, 't geen, onder eene andere hand, tot een dik boekdeel hadde kunnen uitdyen, in een kort bestek, met veel oordeels, heeft zamengedrongen. Ziet hier het hoofdzaaklyk beloop deezes Geschrifts. Naa eenige voorafgaande algemeene aanmerkingen over de begeerte tot Geluk, allen menschen eigen - over de natuur van 't Geluk in 't algemeen - over 's Menschen Geluk op Aarde, en de Menschlyke Natuur, en voorts overgaande ter aanwyzinge en ontvouwinge van de meest dienstige middelen tot Geluk, draagt de Schryver zyn plan voor in de volgende woorden: ‘Laaten wy van de allernoodzaaklykste, alleredelste en alleraangenaamste aandoening of gevoel der Menschlyke Natuur beginnen, die zig voor, in en na alle eigen zedelyke bedryven doet gewaar worden: het getuigenis naamlyk van een goed geweeten. Daar na verdienen de verdere byzondere

[p. 403]

neigingen onderzogt te worden, die onze ziel alleen gevoelt, zonder een merkelyken invloed op het lighaam te hebben, of die een zugt of begeerte zyn, door welker voldoening de redelyke geest geluk geniet. Onder deeze mogen wy voor eerst de Eigenliefde in alle haare byzondere deelen tellen; ten tweeden, de neiging tot andere Weezens; ten derden, de zugt voor zommige hoedanigheden en eigenschappen van zaaken, die den geest genoegen kunnen geeven. Waar na wy eindelyk van zodanige begeerten en geneugten moeten spreeken, die tot het dierlyke lighaam naauwe betrekking hebben. De voldoening van ieder deezer kan een byzonder zoort van geluk den mensch aanbrengen.’ Veel, zeer veel zouden wy, tot genoegen onzer Leezeren, kunnen overneemen. Met de volgende aanhaaling, uit de Afdeeling, loopende over de liefde of neiging tot andere Weezens, daar de Schryver van onze neiging tot God spreekt, moeten wy ons vergenoegen. ‘Beschouwen wy God als den verhevensten geest, als een volmaakt Wys en Heilig Weezen; dan gevoelen wy eene aandoening van Eerbied, Hoogagting en Verwondering, die een minder sterke vervoering dan de eerstgemelde (vreeze en ontzag) veroirzaaken, maar die voor de meeste menschen meer geneugte aanbrengen. Gelyk wy, zo als wy voorheen zagen, vermaak scheppen in de waardeering van onze verdiensten door anderen, desgelyks is het voor ons aangenaam by andere Weezens waare verdiensten te ontdekken; het Weezen dan dat het allervolmaaktst verstand heeft, dat de Reden zelve is, dat niet alleen de grootste Kunstenaar van alle Weezens is, maar dat ook (misschien alleen) volmaaktlyk alle de onfeilbaare regels van Waarheid en Deugd uit de allerverhevenste beginsels betragt, dat Weezen heeft de allergrootste verdienste. Die wysheid in de werken der Schepping en der Voorzienigheid naar ons gering vermogen na te spooren, de merktekenen van orde, kunst en schoonheid, daar in op te merken, die verdiensten te waardeeren, te bespiegelen, ter onzer navolging zig voor te stellen, en uit te weiden in den lof en roem van het Eerwaardigste aller Weezens, en by anderen voor deszelfs Eer te ieveren, is zo edel als vermaaklyk voor den redelyken geest. Doch (dus gaat hy voort) ook hier moet de Reden waaken, dat deeze

[p. 404]

iever niet holle buiten het spoor der waarheid; op dat hy in geen woeste drift ontaarde, die het Geweeten zelve zo zeer kan verkragten en verleiden, dat hetzelve de schending der eeuwige wetten van Regtvaardigheid, Trouw en Menschlykheid aanpryst als pligten van Godsdienst. Ja al dwaalt die iever niet zo ver af, dezelve kan ook nog onverstandig zyn, wanneer men ontydig, by waanwyze Godverzaakers, of Spotters, van God en Godsdienst wil spreeken, waar door deeze allereerwaardigste voorwerpen tot spel en boert kunnen gemaakt worden, tot ergernis, zo niet tot verleiding en bederf, van vroome en Godvrugtige Zielen.

Nog treffender is de aandoening der Ziele, als men zig Gods volmaakte Goedheid voorstelt; deeze wint niet alleen onze hoogagting, maar baart eene hartlyke liefde, die altoos eene ten hoogsten aangenaame neiging is. Het beminlyke van volmaakte Goedheid is onbeschryflyk. Zy trekt onze harten niet een zoet geweld, doet ons naar deszelfs gemeenschap en vereeniging haaken met eene alles overtreffende begeerte; in 't genot van die vereeniging vindt de geest de allerhoogste wellust. Zo deeze liefde met reden en verstand gepaard gaat, zal zy in geene hartstogtlyke vlaagen van dweepagtige verrukkingen bestaan, die naar uitzinnigheid overhellen, en uit eenige klanken als toverwoorden opkomen, en daar na voor eene koude onverschilligheid plaats maaken, maar zy zullen eene bezadigde, hoewel leevendige, neiging der ziele zyn, om God altoos als het hoogste goed standvastig aan te kleeven.’

Gevoelens en gezindheden als deeze, twyfelen wy niet, zullen by onze Leezers byval aantreffen, en, om met de nutte Verhandeling nader bekend te worden, hunne begeerte verwakkeren.