Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

Reizen door de Holen des Ongeluks en Verblyven der Ellende, van K.H. Spiess. IIde Deel. Te Haarlem, by F. Bohn, 1801. In gr. 8vo. 222 bl.

‘De algemeen veroordeelde man is dikwils zo boos niet, als hy schynt te zyn; misschien veel meer ongelukkig, dan wel schuldig; misschien is hy geheel onschuldig:’ dit is de gedachte, die de menschlievende Schryver van deze Geschiedenissen ons diep in het hart drukken wil. Het eerste Verhaal in dit Deel, hansje, of de lydende onschuld, is ene zeer aandoenlyke geschiedenis, en zo geheel natuurlyk voorgesteld, dat het verhaal alle blyken met zich brengt van geloofwaardigheid. Zy werd jong ene arme wees; maar de brave Pastoor harer Parochie nam haar in huis, voedde haar op, en zy werd de erfgename zyner nalatenschap, die wel van gene grote waarde was, maar toch voor haar toereikende, en geëvenredigd aan hare zeer gematigde begeerten. 's Mans opvolger, een uitmuntend jong mensch, maar zonder enige middelen, laat zy in het bezit: Geef my, zeide zy, ene schuldbekentenis; doe jaarlyks af, dat gy kunt; en houd my, in plaats van de interessen, in uwen loon en dienst. Beiden waren jong en schoon; beiden zaten dikwerf uuren lang in winter-avonden eenzaam by elkander, terwyl hy schreef en studeerde, en zy naaide of spon; en daarvan was natuurlyk het gevolg: liefde, - maar kuische liefde in den volstrektsten zin: zy leefden te zamen in onschuld, en behoefden over niets te blozen. Dan de wereld dacht het ergste: de laster scheidde hen dan ook vaneen; en nu zagen zy elkander maar zelden. Dan de reeds bejaarde huishoudster van den Pastoor, die hy Hansje had doen opvolgen, werd ziek; en juist toen komt 'er onverwacht bezoek uit de Stad. Nu moest Hansje het nodige bezorgen; en krygt, juist daar aan huis, een gevaarlyk toeval, waarop ene ziekte volgde. Nu barst de laster weder los; en, eer zy nog volkomen hersteld is, neemt men haar en den Pastoor in hechtenis. Men had, naamlyk, een jonggeboren kind verborgen gevonden in de schuur; een kind, dat blyken droeg van enen geweldigen dood. Hier baat nu hunne onschuld niet; de schyn

[p. 217]

is tegen hun; zy bekenden wel niets; maar na ene langdurige gevangenis werd Hansje tot 't Tuchthuis, en de Geestlyke tot ene eeuwige gevangenis veroordeeld. Kon de richter anders vonnissen? - Dan, enen geruimen tyd daarna komt hunne onschuld aan den dag; de misdadige wordt ontdekt, Hansje opentlyk hersteld in hare eer, en krygt vergoeding uit de goederen der schuldige; de waardige Pastoor bekomt ene meer voordelige Pastory. Voorzichtig vermyden zy nu elkander, en Hansje huwt kort daarna aan enen jongen Koopman, die haar kende in hare waarde en onschuld, en haar onschuldig hart ook volkomen waardig was. De brave Pastoor woont ongelukkig in dien oord; en de jonge echtgenoot wordt jaloersch; hy schaamt zich over deze achterdocht, dringt Hansje zelve, haren ouden vriend te zien, maar overwint die achterdocht toch maar niet; en, hoe verstandig en voorzichtig Hansje zich gedragen mag, hun huislyk geluk is nu eens-vooral vernield; de jaloersche man verwaarloost zyne zaken, geraakt aan den drank en aan het spel, zyn goed wordt aangeslagen om zyne schulden, hy vlucht, en Hansje is nu met haar kind tot den bedelzak gebragt. Dan de Pastoor ondersteunde haar, zonder dat zy haren helper kende, edelmoedig, doch niet lang; zy had te veel geleden; eer nog een jaar om was, geleidde hy haar lyk reeds naar het graf.

De volgende Geschiedenis, karel, of het rampspoedig huisgezin, heeft ons minder behaagd, is in ons oog minder doelmatig. Hy is zelve de bewerker van zyn ongeluk en van het ongeluk der zynen. De ongelukkige drank, die reeds zo velen bedierf, was ook zyn verderver. Het is waar, zeer ongelukkig kwam hy de eerstemaal daar toe; zeer ongelukkig verviel hy 'er telkens al weder in; en tegen de wanhoop bleef hem eindlyk geen ander hulpmiddel meer overig: maar hoe menigmaal werd hy door vorig ongeluk gewaarschuwd! hoe menigmaal werd hy zonderling gered, en bedierf alles weer door zyne ongelukkige neiging tot den drank! Hy is, wy erkennen het, medelydenswaardig; maar dat is ieder booswicht ook: hy is niet zo schuldig, als men, zyne geschiedenis niet wetende, hem houden zou; maar toch schuldig genoeg; en wy gevoelen, by het lezen van dit verhaal, even veel afkeer voor hem wegens dit by hem ongeneeslyk kwaad, als medelyden wegens zyne rampen.

Kon hy de verzoeking niet wederstaan? niet terug? niet door ondervinding wyzer worden? - De ongelukkigen in het vorige Deel werden, om zo te spreken, door de omstandigheden voordgestuwd; na den eersten misstap waren zy in den drang, en konden zich niet redden, dan door nieuwe ondeugden: dit was by karel het geval niet; meer dan eens was alles hersteld, zyn geluk weer gevestigd. - Ja, de

[p. 218]

drank is verleidelyk; zelden betert zich een dronkaard van den echten stempel; dit leert, helaas! de ondervinding; en uit dit oogpunt, in enen anderen toon gestemd, als ene waarschuwing tegen deze ondeugd, zouden wy deze geschiedenis zeer gaarne aanpryzen.

Vergun ons, Lezer! nog deze aanmerking: Hoe afhangelyk wy ook van omstandigheden wezen mogen, (hetgeen wy gaarne toegeven) evenwel zyn 'er, tot eer der menschheid, voorbeelden van de zulken, die by de ongunstigste omstandigheden, en de aanlokkendste verzoekingen, en misschien ook by een ongelukkig temperament, edel en groot waren, of tot het pad der deugd terug keerden uit beginselen. Voorbeelden van dat soort, door ene bekwame hand verzameld, en door enen Schryver als deze opgetekend, zouden voor onzen tyd geen minder nuttig leesboek zyn.

‘Herinner u’ zo eindigt dit Verhaal, ‘nog eens alle zyne rampspoeden; verplaats u in zyne omstandigheden; gevoel wat hy gevoelde, en stoot, wanneer gy kunt, den bedwelmenden beker terug, die u de herinnering van uw ongeluk ontneemt, ten minsten voor een korten tyd de knagende smart van uwe ziel stilt, en u tot een gelukkig dromer maakt!’ En het was met deze vermaning begonnen: Wie van u zonder zonde is, die neme den eersten steen op! Oordeelt niet, en gy zult niet geöordeeld worden! - Wy eerbiedigen deze Christelyke lessen; dan zy leren ons niet, dat ondeugd enkel ongeluk en geen ondeugd wezen zou. Voor de vierschaar van dien Barmhartigen, die ons deze lessen gaf, zal waarlyk de dronkaard niet onschuldig zyn. Beklagen wy dien ongelukkigen! en denken wy: Die zich aan enen anderen spiegelt, spiegelt zich zagt.