Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1802

[p. 41]

Mordaunt. Levens- en Characterschetsen, en Beschryving van onderscheidene Gebruiken in verschillende Landen Door John Moore. Iste Deel. (Uit het Engelsch.) Ficta voluptatis causa sunt proxima veris. Hor. Te Haarlem, by A. Loos es Pz. 1801. In gr. 8vo. 312 bl.

De aankondiging van een Werk van dezen Schryver is in de daad gemaklyk: ook ons publiek heeft reeds lang, en zulks te recht, ten zynen voordele beslischt; en wy twyfelen geen ogenblik, of het vervolg van dezen Mordaunt wordt reeds met verlangen te gemoet gezien. Het is waar, de Schryver is geen vriend van de Fransche Omwenteling; en ook in dit Werk haalt by stalen op van ongehoorde wreedheid en onbegryplyke verblinding, die men waarlyk wenschen zou dat voor altyd vergeten werden; en zyne partydigheid in dit opzicht loopt zo zeer in het oog, dat men zich zeer ongenegen vindt om alles voor goede munt aan te nemen; terwyl men, in alle gevallen, die wreedheid en zonderlinge verdoving van gevoel en van verstand op rekening zettende der Omwenteling, niet zeer edelmoedig zou handelen. Intusschen verscheelt het veel, wie iets zegt, en op welk ene wyze; en ook hy, die des Schryvers te sterke verbittering afkeurt, wordt hier onwillig zelve medegesleept. Voor het overige, in het tekenen van karakters, in het geven van bevallige beschryvingen, en over het geheel in enen leerzamen en onderhoudenden schryftrant, heeft moore voorzeker maar weinigen, die hem gelyk zyn.

Het Werk, dat wy thands voor ons hebben, is ene Roman. De Geschiedenis zelve, evenwel, is in het eerste Stukje (dit eerste Deel kwam in twee Stukjes uit) in het geheel niet, en in het twede nog maar weinig belangryk. Mordaunt, de Held van het Werk, is een welopgevoed, braaf en waarlyk beminnelyk Edelman; alleenlyk is hy verbazend voor verandering en afwisseling, kan het onmooglyk lang op éne plaats uithouden; en, hoewel, naar het schynt, in het stuk van vriendschap zeer standvastig, is dit ook de reden, dat hy zeer is ingenomen tegen ene blyvende verbintenis, en houdt het maar telkens vol, dat het huwlyk even daarom hem en zyne echtgenote ongelukkig maken zou. Ondertusschen schynen ons de snaren reeds gespannen, dat ene of andere beminnelyke Schone hem van deze zyne dwaling zal genezen; en het zou ons zeer bevreemden, zo ons dit het volgende Deel niet reeds berichtte. Wy wachten hem doodlyk verliefd, en eindlyk door het huwlyk zeer gelukkig.

Verre de meesten dezer Brieven zyn te Vevay gedagtekend.

[p. 42]

Zyne ongeduldigheid had hem wederom ene reis doen ondernemen; dan een ligt ongemak hield hem in dit plaatsje op; en hier verdreef hy, daar hem gezelschap en boeken geheel ontbraken, zyne aanhoudende gezellinne, de verveling door het schryven aan zynen Vriend sommers. Deze Brieven lopen doorgaans over zyne vroegere reizen, en behelzen zeer aardige opmerkingen over de Landen en Volken, die hy bezogt; min of meer belangryke voorvallen en ontmoetingen; en nergens ontbreekt het dezelve aan goeden smaak en geest. Lindlyk hersteld, wordt zyne reis nog enigen tyd vertraagd door ene zonderlinge ontmoeting van ene schone vreemdelinge, die blykt ene Fransche Marquise te zyn, die nu vluchten moest, en die het hem gelukt uit de handen van hare vervolgers te redden. Nu geleidt hy deze Vrouw op hare reize, eerst naar Frankfort, voords naar Engeland, daar zy vrienden had. Deze uitmuntende Dame is gehuwd, en van zulk ene gevestigde deugd, dat mordaunt al spoedig voelt, dat hy nooit anders voor haar worden kan, dan beschermer en vriend. In het laatst van dit Deel vinden wy ene briefwisseling over haar tusschen ene harer vriendinnen en zekere jonge Juffrouw horatia clifford, die wy niet twyfelen of, zo wel als de Fransche Marquise, in het volgende van dit Werk, ene belangryke rol zal spelen.

Dit zy genoeg, om den Lezer enigzins den aard van dit Boek te doen kennen; terwyl wy onze aankondiging willen besluiten met het overnemen van ene en andere mensch- en zedenkundige aanmerking, hoedanigen wy 'er hier vele aantroffen, die ons byzonder behaagden.

‘Niets kan sterker bewys opleveren, voor de innerlyke waarde van wezenlyken Godsdienst, en waare Vryheid, dan dat beiden, in alle eeuwen, hunne voorstanders gevonden hebben, onder het waardigste gedeelte van het menschdom, in spyt van de schroomlyke euveldaaden, waartoe zy beiden als voorwendzels gebruikt zyn.’

‘Verdraagzaamheid omtrend alle Kerkleeringen schynt niet billyker, dan het geloof in den Godsdienst in 't algemeen natuurlyk en noodzaaklyk is: niettegenstaande de verscheidenheid van gezindheden, veronderstellen zy allen één Opperwezen, die, vroeg of laat, de menschen zal beloonen of straffen, naar dat hun gedrag in dit leven het vordert. Men heeft veele redenen, om iemands braafheid in twyffel te trekken wanneer hy wenscht om deze leer te verlogenen.’

‘Het politiek gedrag van sommige menschen wordt geheel en al bestuurd, door 't geene zy als hun belang beschouwen, hoe tegenstrydig ook met hunne waare denkbeelden over goed en kwaad: doch de wezenlyke denkbeelden van de meerderheid worden allengskens gewyzigd door het be-

[p. 43]

ginzel van eigenbelang; met dat gevolg, dat zy ten langen laatsten zulk een gedrag als het beste beschouwen, dat hun het meeste in hunnen kraam dient.’

‘Godsdienst schynt voor den mensch zo onontbeerlyk als water; het zuiverste, in beide opzichten, is ook het heilzaamste; maar het gehemelte van het gros der menschen vindt er, wanneer het zo is, geen smaak in. In alle eeuwen waren zy 'er op gezet om beide te vermengen met vreemde byvoegzelen: deeze ingredienten zyn dikwerf van eenen betoverenden aart, verbasteren het goedaartigste character, verhitten het brein, maaken het twistziek, somwylen woedende, en doen in eenen vloek verkeeren, 't geen geschikt was om een zegen voor hun uit te maaken.’